لباس محلی گیلان؛ رنگین کمان‌زیبایی‌ها

لباس‌هایی که قطعا یکی از نشانه‌های فرهنگی گیلان ‌ است و با توجه به آداب و رسوم، آب و هوا و تاریخ این سرزمین دوخته می‌شود.

پوشاک گیلانی نیز قدمتی کهن دارد چنان که یافته‌های باستان‌شناسی در تپه مارلیک (چراغعلی تپه) رودبار نشان از انواع تزئیناتی دارد که روی دامن و پیراهن و پیشانی‌بند به کار می‌رفتند. بنا به عقیده محققان، شکل و تنوع لباس در این منطقه هنوز تداوم اشکال مورد استفاده در دوره متاخرتر زمانی است و تنها در موارد ناچیزی، چون یراق‌دوزی و نواردوزی‌های پیراهن‌های زنانه تغییراتی در آنها به وجود آمده، چنان که در گذشته مردم فقط از رنگ‌های موجود در طبیعت استفاده می‌کردند در حالی که امروزه با رنگ‌های صنعتی پارچه‌ها را می‌آرایند.

بنا به گفته ‌کریستین برومبرژه‌، مردم‌شناس فرانسوی که درباره پوشاک نواحی کاسپی تحقیقات و تالیفات گسترده‌ای دارد، لباس سنتی حاشیه دریای کاسپی بیانگر خلاقیتی بکر است که بخوبی نمایانگر روش متمایز زندگی در این ناحیه از ایران است. در وصف لباس محلی گیلان همان بس که در جشنواره سال نیویورک به عنوان شادترین و زیباترین لباس نیز انتخاب شد.

پوشاک زنان

اما اگر بخواهیم دقیق‌تر درخصوص پوشاک زنان گیلانی صحبت کنیم کار ساده‌ای نیست، چراکه لباس زنان گیلک پیچیدگی‌های خود را دارد ‌و از روسری و سربند، پیراهن، کت، الجاقبا، دامن، گردتومان، جلیقه، چادر کمر، چادر شب، کفش و جوراب تشکیل شده‌ است که قطعا تعداد زیاد آنها ذهن مخاطب معاصر را آشفته می‌کند.

در بررسی لباس زنان گیلک باید گفت، روسری و سربند بیشتر زنان گیلک از دو بخش تشکیل شده ‌؛ لچک که در زیر قرار می‌گیرد و دستمال که روی آن قرار می‌گیرد. ‌ از آنجایی که استان گیلان با توجه به گستردگی جغرافیایی از بخش‌های مختلف تشکیل شده، نام‌های مختلفی برای این پوشش به کار برده می‌شود چنان که در تالش به دستمال، «سرا بست» می‌گویند، در ماسال «بنشه دسمال» و در گرگان‌رود و خوشابر اسالم به آن «سر دستمال» می‌گویند. در جلگه‌های گیلان نیز دستمال به این اسامی‌خوانده می‌شود: روسری دستمال، پیله‌دسمال و سرفود، اما کاربرد آن در همه جا یکسان است و روی لچک بسته می‌شود و اصولا رنگ آن سفید است.

از روسری و پوشش سر که بگذریم، پیراهن و بالاپوش بانوان گیلانی یکی از مهم‌ترین بخش‌های لباس است. این پوشش در گویش تالشی، شسی (Sey) و در شرق و جلگه تالش، پیرهن (Pirhan) و جمه خوانده می‌شود.

پیراهن زنان در جلگه گیلان، مثل پیراهن زنان غرب گیلان است با این تفاوت که از آن کوتاه‌تر است. پیراهن بانوان شرق گیلان به مراتب متنوع‌تر از پیراهن زنان در غرب گیلان است و تفاوت‌هایی از جمله جلو بسته بودن و دکمه داشتن از طرف شانه در آن دیده می‌شود، اما پیراهن زنان املشی چابکی (Caboki) نام دارد و پولدوزی‌های زیبایی دارد.

زنان گیلانی روی پیراهن، پوشش دیگری دارند که به آن جلیقه گفته می‌شود. نام این پوشش نیز در بخش‌های مختلف گیلان متفاوت است چنان که در ناحیه غرب گیلان جلخته (Jelexte)، نیفتنه (niftane)، در شرق گیلان جرقده (jarqade) یا جرزقه (jarzaqe) و در جلگه‌های گیلان جلقته، جلتقه، جلخته و جلخده نامیده می‌شود.

شلیته یا کوتاه تومان (تنبان) نیز یکی دیگر از بخش‌های لباس زنان گیلک است که دامنی کوتاه و پرچین است که به آن «گرد تومان» نیز می‌گویند، ‌ دراز تومان (تنبان) واژه‌ای است که برای دامن بلند چین‌دار در مرکز و شرق گیلان استفاده می‌شود و درغرب گیلان تالشی‌ها آن را «شلار» می‌گویند.

چادر کمر نیز پوششی است که بانوان گیلانی آن را به کمر می‌بندند.

بانوان ساکن جلگـه به آن «کمردبد» می‌گویند همچنین در گویش محلی به چادرشب «چارشو» گفته می‌شود و رنگ اصلی زمینه آن معمولا قرمز است.

پوشاک مردان

اگر تصور می‌کنید فقط اجزای تشکیل‌دهنده لباس‌های خانم‌های گیلانی زیاد است باید بگوییم که پوشاک مردان نیز از اجزای متعددی تشکیل می‌شود. از سرپوش (کلاه) و تن‌پوش گرفته تا شلوار، شال کمر، کت و پای‌افزار که البته هر یک تقسیم‌بندی‌های مختلف و متنوعی دارد که با توجه به مناطق مختلف در گیلان متفاوت است. کلاه مردان در گیلان در فصول مختلف متفاوت است و از جنس پشمی گرفته تا پارچه سفید و عرق چین را شامل می‌شود. نمت کلاه (NAMAT KOLAH) نیز به شکل تخم مرغی بلند،کوتاه و چهارگوش با رنگ خردلی روشن است که در روز عروسی داماد بر سر می‌گذارد.

مردان گیلانی نیز مانند زنان جلیقه بر تن می‌کنند که جنس آن نیز در فصول مختلف تفاوت دارد، اما آنچه لباس مردان را متفاوت می‌کند، شلوار است. شلوار مردان تالش که آن را شلار می‌گویند دارای دمپای تنگ و اغلب به رنگ سیاه، شیری و فلفلی است. جنس این شلوار از پشم است، اما مردان در شرق گیلان شلوارهایی می‌پوشند که برای پیرمردها به صورت دمپای لوله‌ای ساده و برای جوانان دکمه‌ای و رنگ این شلوار نیز تیره‌ است.

در قاسم‌آباد، رودبارسر، شلوار مردانه‌ای می‌دوزند به نام قدک که نوع پارچه آن نخی و رنگ آن مشکی یا سرمه‌ای است . تنگ تومان نیز شلوار تنگی است که مرد روستایی در مزرعه یا هنگام رفتن به جنگل می‌پوشند.

چوموش هم نام نوعی پای‌افزار ازجنس چرم ساده است که ساکنان مناطق کوهستانی گیلان از آن استفاده می‌کنند. پوتین گالش هم نوعی گالش دارای رویه کوتاه است که از جنس چرمی دوخته می‌شود و بنددار است.

اسماعیل قدیری