خودکفایی ایران در ساخت پالایشگاه

در این برهه تاریخی، شماری از طرح‌های بخش بالادستی نفت و گاز ایران نظیر پارس جنوبی در مدار توسعه و بهره برداری قرار گرفت و زنجیره عظیمی از صنایع پایین دستی با محوریت جلوگیری از خام فروشی، تولید ارزش افزوده از مواد هیدروکربوری و ایجاد خودکفایی در تأمین سوخت مورد نیاز کشور شکل گرفته است. توسعه صنایع پالایشگاهی در ابعادی وسیع نظیر آنچه طی حدود دو دهه گذشته در ساخت پالایشگاه‌های جدید نفت، گاز و میعانات گازی به ثمر نشسته است، گویای تحول در مبانی اندیشه‌ای و مدیریت اداره این صنعت بوده که با هدف گسترش زنجیره ارزش و افزایش درآمدهای اقتصادی در این بخش، مسیر عالمانه‌ای طی شده است؛ دوره‌ای که علاوه بر بهینه‌سازی و افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های نسل پیشین، پایه‌گذاری احداث پالایشگاه‌های مدرن همچون «ستاره خلیج فارس» بر پایه خوراک میعانات گازی ایجاد شد.

طرح عظیم

ستاره خلیج فارس با ظرفیت پالایش روزانه 360 هزار بشکه میعانات گازی پارس جنوبی، منبعی ظرفیت ساز قلمداد می‌شود که با گشایش زنجیره تولید فرآورده‌های نفتی با استانداردهای روزآمد جهانی، علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، ایران را در جمع باشگاه صادرکنندگان این محصولات به رقیبی پایدار تبدیل خواهد ساخت. افق‌های اقتصادی اجرای این طرح از حیث ایجاد موازنه در واردات و صادرات بنزین و نیز تولید ثروت از منابع خدادادی نفت برای نسل‌های آینده ایران حاصل دوراندیشی در فراگرد توسعه و به ثمر رسیدن این طرح ملی است. بهره‌برداری از فاز نخست آن تا پایان سال‌جاری افتخارات و تحولات ارزش‌آفرینی برای کشورمان به ارمغان خواهد آورد.

ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس در واقع‌گونه‌ای تحول عمده در فرآیند تجاری‌سازی تولیدات هیدروکربوری کشور تلقی می‌شود؛ این مجتمع پالایشی در راستای به کارگیری میعانات گازی تولیدی پارس جنوبی که در حقیقت ارزشمندترین محصول تولیدی میادین گازی کشور محسوب می‌شود مورد طراحی قرار گرفت تا با تولید فرآورده‌های نفتی ازجمله بنزین سوپر، سوخت جت، نفت گاز و... زمینه دستیابی به درآمدهای فراتر و پایدار اقتصادی در این بخش را فراهم کند. این تجربه که در حقیقت جزو نخستین تجربه‌های ساخت پالایشگاه‌ها براساس خوراک میعانات گازی در منطقه خاورمیانه است، بدون تردید ایران را در شمار پیشرانان تولید و تجارت این نوع از محصولات قرار داده است.

آزمون موفق مهندسان ایرانی

پالایشگاه ستاره خلیج فارس علاوه بر همراهی فعال با شرکت‌های داخلی در دو عرصه پیشران توسعه نظیر مطالعات مهندسی و تأمین کالا و تجهیزات، تاکنون نقش وافری در سپردن امور فرآیند اجرایی به فعالان ایرانی داشته به گونه‌ای که می‌توان ادعا کرد در نتیجه طراحی و تبیین این برنامه، نصب و راه‌اندازی تمام تجهیزات پیچیده این طرح (نظیر ژنراتورها و کمپرسورها که پیش از این با مشارکت شرکت‌های خارجی همراه بود) پس از انجام آزمایش‌ها و تست‌های موفق بدون مشارکت طرف‌های خارجی از سوی داخلی‌ها به سرانجام رسید.

بدون تردید ستاره خلیج فارس، پس از یک دوره پرفراز و نشیب، اینک میزبان بسیاری از اولین‌ها در صنعت نفت ایران است؛ تغییر جهت استراتژیک حوزه برنامه‌ریزی اجرای این طرح در سپردن بسته‌های ساخت اقلام و تجهیزات در مقیاس وسیع به سازندگان ایرانی درست در ادواری که شرکت‌های خارجی از ارائه بسیاری از کالاهای سفارش‌گذاری شده پروژه در اوج تحریم‌ها امتناع می‌کردند، نشان از شجاعت تصمیم‌گیری نزد راهبران خدمتگزار این پروژه ملی است که براستی ستاره را به خواستگاه تبلور دو گزاره بومی‌سازی ساخت پالایشگاه‌های ملی و خودکفایی در تأمین فرآوردهای نفتی استاندار تبدیل کردند. رویه‌ای همانند ساخت 98 دستگاه برج، رآکتور، ظروف واحدهای فرآیندی، درام اسکرین (الک دوار) تاسیسات آبگیر دریا و بسیاری از اقلام دیگر که دورنمای جدیدی از ظرفیت‌های ساخت ملی را در گستره صنایع ایران آشکار کرد.

دستیابی به سهم حدود 75 درصد داخلی‌سازی، محصول استقرار شیوه‌های نوین و کارآمد و تدبیر هوشمندانه در احیای توانمندی‌های سازندگان و پیمانکاران ایرانی است که پیشرفت‌های واقعی صنعتی را به بار آورده است؛ هر چند به‌کارگیری این نوع از ظرفیت‌های بومی، زمانبندی اجرای بخش‌های مختلف را اندکی تحت تأثیر قرار داده باشد.

امروز تداوم حمایت‌های مقام عالی وزارت نفت، مشارکت همگام سهامداران و مدیران این طرح همسو با حمایت‌های اصولی از فعالان داخلی نتیجه بخش بوده و با استمرار این روند شاهد چشم‌اندازی روشن در بهره‌برداری بومی این پروژه عظیم، تحقق ساخت پالایشگاه‌های ملی، گشایش مرزهای رقابت و صدور خدمات فنی مهندسی ایرانی خواهیم بود.

استفاده از توان داخلی

　علاوه بر چشم‌انداز ترسیم شده و تاثیرات متعدد این سرمایه‌گذاری در صحنه اقتصاد ملی، اجرای این طرح به دلیل استفاده حداکثری از توان داخلی، نمونه‌ای از یک تجربه متفاوت در توسعه صنایع پالایشگاهی ایران را رقم زد؛ مراحل توسعه این پروژه همزمان با اوج گرفتن محدودیت‌ها و تحریم‌های بین‌المللی مسیری جدید بر سر راه اجرای آن گشود؛ اتکای مدیریت کلان این طرح به نقش‌آفرینی فراتر شرکت‌های ایرانی، توسعه ظرفیت‌های فنی و دانش بومی، فصل جدیدی را در صنعت نفت کشورمان به دنبال داشت؛ رویه‌ای که باید گفت ترجمانی واقعی از آرمان‌های برآمده از تحقق اقتصاد مقاومتی است. در فراگرد توسعه این پروژه، با وجود انجام مطالعات پایه و طراحی FEED توسط طرف قرارداد خارجی، طراحی تفصیلی که اصلی‌ترین بخش طراحی یک مجموعه صنعتی است، از سوی شرکت‌های ایرانی، اولین تجربه ورود متخصصان بومی با این سطح از مشارکت‌ها را رقم زد؛ در این پروژه دانش فنی چند واحد صنعتی از سوی شرکت‌های بین‌المللی تأمین شد.

آنچه اهمیت دارد، رویکرد توسعه قابلیت‌های ملی در نقش‌آفرینی اجرای این پروژه در حوزه‌های دانش‌محور و مبتنی بر فناوری است؛ ریل‌گذاری ورود یکپارچه شرکت‌های خرد و کلان ایرانی که توانمندی و اصالت علمی و کارکردی آنها پیش از این در همکاری با حوزه‌هایی مرتبط با این بخش به اثبات رسیده بود در زمینه مهمی چون تأمین کالاها و تجهیزات مورد نیاز پروژه، تحولی بنیادین در این بخش ایجاد کرد؛ در این دوره ساخت اغلب تجهیزات ثابت این مگاپروژه پالایشگاهی نظیر مخازن، سازه‌های فلزی، برج‌ها، رآکتورها، بویلرها، مبدل‌ها،‌ ترانس‌ها، کولرها، تابلوها و برج‌های مشعل به صنعتگران ایرانی واگذار شد و برای نخستین بار حجم قابل توجهی از قراردادهای ساخت تجهیزات دوار (پمپ‌ها، کمپرسورها، هواسازها و ژنراتورها) در اختیار سازندگان داخلی قرار گرفت.

احمد ادیب

مدیرعامل شرکت نفت ستاره خلیج فارس