وقتی انیمیشن‌ها حرفی برای گفتن دارند

این در حالی است که هر ساله انیمیشن‌های تک قسمتی یا سریال‌های مستقل زیادی هم ساخته می‌شوند که در جلب توجه مخاطبان موفق نیستند. گرچه تکرار و تداوم در پخش انیمیشن‌های تبلیغاتی تاثیر بسزایی بر دیده شدن و اقبال عمومی بینندگان نسبت به آن می‌گذارد، اما مسلما بن‌مایه فکری، طرح، متن، طراحی کاراکترها، صداپیشگی و به طور کلی ساختار انیمیشن‌ها در ترازوی ارزیابی مخاطبان وزن بیشتری دارد.

انیمیشن‌های موفق؛ نتیجه اعتماد سفارش دهنده به سازنده است

بهرام عظیمی نویسنده و کارگردان انیمیشن با بیان این که «آقای ایمنی» اولین انیمیشنی بود که سازمان‌ها را به فرهنگسازی توسط انیمیشن ترغیب کرد، می‌گوید: اولین کاراکتری که برای یک سازمان فرهنگسازی کرد، آقای ایمنی بود که توسط روانبخش صادقی ساخته شد. از آن دوره تاکنون بسیاری از سازمان‌ها برای بیان مشکلات و طرح درخواست‌های خود از مردم به ساخت انیمیشن روی آوردند. این میان کارهایی هم موفق شدند که سفارش‌دهندگان‌شان به سازندگان اعتماد کردند. بنابراین طنز و دیگر ویژگی‌های کار به سازندگان واگذار شد و این تنها چارچوب اثر بود که توسط سازمان یا نهاد سفارش‌دهنده مشخص می‌شد. مثل انیمیشن‌های شرکت گاز، اداره برق، راهنمایی و رانندگی، پالایش و پخش، بهینه‌سازی و... که عمدتا انیمیشن‌های موفقی بودند.

وی درباره چرایی عدم موفقیت برخی انیمیشن‌های سفارشی نیز می‌گوید: در 20 سال اخیر تعدادی انیمیشن هم برای مجموعه‌ای از سازمان‌ها ساخته شدند که جذابیت چندانی نداشتند و مورد استقبال هم قرار نگرفتند. زیرا تیم سازنده با قیمت کمی سفارش را قبول کرده بودند و نتوانستند بخوبی از عهده ساخت آن برآیند. البته بخشی از عدم موفقیت آنها هم به دخالت سازمان‌های سفارش‌دهنده در نتیجه برمی‌گردد. با این وجود اگر سفارش‌دهنده انیمیشن به تیم سازنده اعتماد کند و موقعیت پخش خوبی هم در تلویزیون به کار اختصاص یابد، نتیجه آن دیده خواهد شد. باید بپذیریم که سهم زیادی از محبوبیت انیمیشن‌های سفارشی هم به پخش خوبشان در تلویزیون مربوط است و تکرار و تداوم در پخش، خود باعث محبوبیت اثر می‌شود.

کارگردان فیلم «تهران 1500» با اشاره ویژگی‌هایی که به ارتقای جذابیت انیمیشن‌های سفارشی کمک می‌کند، تصریح می‌کند: انیمیشن‌های تبلیغاتی نیاز به کاراکترهای جذابی دارند که می‌توانند منفی یا مثبت باشند. برای مثال در سری انیمیشن‌های راهنمایی و رانندگی سیاساکتی، داوود خطر، جواد، آقای آرام و بقیه ناخواسته خلاف‌هایی انجام می‌دادند، اما همه آنها شیرین بودند. انیمیشن‌هایی هم که در 15 سال اخیر دیده شدند، نویسندگان و کارگردانانی طنزپرداز داشتند. آنها ابتدا کاریکاتوریست بودند و بعد به این عرصه وارد شدند. برای مثال علی درخشی کارگردان «دیرین دیرین» که اکنون بین مردم جا افتاده، خود ابتدا کاریکاتوریست بوده است. بنابراین مشکلات مردم را از نزدیک دیده و لمس کرده و به تبع وقتی به انیمیشن‌سازی روی می‌آورد، موفق خواهد بود. خود من هم پیش از ساخت مجموعه انیمیشن‌های راهنمایی رانندگی، از این مسیر عبور کردم.

عظیمی بهترین نوع انیمیشن را آنهایی می‌داند که مخاطبان کودک و بزرگسال را توامان هدف قرار می‌دهد و در این باره می‌گوید: وقتی صحبت از فرهنگسازی با انیمشن می‌شود، با دو دیدگاه روبه‌رو هستیم: نخست دیدگاه سفارش دهنده و مدیریتی که قصد دارد چند قسمت انیمیشن را برای پخش در دوره زمانی مشخصی سفارش دهد. این گروه معتقدند که مشکلاتی مثل مصرف بی‌رویه آب، گاز، برق و تخلفات راهنمایی و رانندگی را معمولا بزرگسالان ایجاد می‌کنند و مرتکب می‌شوند و فرهنگسازی هم بهتر است معطوف به آنها باشد، اما به نظر من برای فرهنگسازی باید به هر دو گروه سنی کودکان و بزرگسالان به طور همزمان توجه کرد. من در انیمیشن‌هایی که ساختم، همیشه به این نکته توجه کردم، چراکه وقتی خطای یک فرد بزرگسال به او گوشزد می‌شود، فرزند او هم مخاطب این توصیه یا هشدار خواهد بود.

باید فرصت‌های موجود برای انیمیشن را غنیمت شمرد

علیرضا کاویان راد کارگردان انیمیشن درباره دلایل صنعتی نشدن انیمیشن در ایران در مقایسه با دیگر کشورها می‌گوید: در مقوله سینما مهم‌ترین مشکل انیمیشن این است که محلی برای عرضه کار کودک نداریم. البته در گذشته چند سینما برای نمایش فیلم‌های کودک وجود داشت و اگر این فرصت ادامه دار بود وضعیت انیمیشن ارتقا می‌یافت. به نظرم باید بودجه بیشتری به ساخت انیمیشن اختصاص داده شود. کما این‌که بودجه آثار رئال در حال حاضر بعضا به چند میلیارد هم می‌رسد و باید سفارش‌های خوبی داده شود. آثار سینمایی انیمیشن باید در این زمینه به انیمیشن‌سازان داده شود.

وی می‌افزاید: البته تلاش‌ها و فیلم‌ها و سریال‌های تولید شده در این بخش را باید یک شروع تلقی کرد. تجربه‌هایی انجام شده است، اما از نظر موضوعی و تکنیکی به بلوغ کافی نرسیده‌اند و نشان‌دهنده این است که توانایی بالقوه ساخت انیمیشن وجود دارد. به‌نظرم به اندازه کافی سینمای انیمیشن جدی گرفته نشده است.

وی درباره وضعیت انیمیشن در تلویزیون نیز می‌گوید: من 20 سال است که در این رسانه فعالیت می‌کنم و می‌توانم بگویم که انیمیشن را در طول این سال‌ها مثل طفل نوپا بزرگ کرده و راه برده‌ایم و از یک شکل انحصاری که در دوره‌ای صرفا آثار جشنواره‌ای ساخته می‌شد خارج کرده‌ایم. انیمیشن در تلویزیون بتدریج رونق پیدا کرد و اما این روند متاسفانه متوقف شد و مرکز پویانمایی صبا اکنون به ساخت کارهای سینمایی روی آورده است. نمی‌دانم این گرایش و تجربه چقدر موفقیت‌آمیز خواهد بود و باید منتظر خروجی آن ماند.

وی همچنین‌خاطرنشان می‌کند: به دلیل نبود آثار تلویزیونی جدید در حوزه انیمیشن این روزها کارهای قبلی دائما تکرار می‌شود و این یک ضربه به انیمیشن است. خود من به عنوان کارگردان مایل به تکرار آثارم از تلویزیون نیستم چه برسد به مردم. من انیمیشن‌ساز باید بر اساس مخاطبان زمان خودم اثر بسازم. مخاطبان نیاز به سنجش دوباره دارند. ما در انیمیشن به‌روز نیستیم و به نظرم می‌رسد که تجربه‌هایمان را باید دوباره از نو کسب کنیم. مرکز صبا باید اعتماد بیشتری به مجریان و افراد باتجربه در این حوزه داشته باشد و مقدمات تولید را برایشان فراهم کند.

کاویان راد ادامه‌داد: آثار انیمیشن تبلیغاتی توانست توجه بینندگان را به انیمیشن و کارکردهایش جلب کند، اما این جنس آثار صرفا در حوزه انیمیشن کافی نیست. باید انقلاب فکری ایجاد کرد. زیرا کودک و نوجوان در حال حاضر انواع رسانه‌ها را در اختیار دارند و باید برای باقی ماندن در رقابت رسانه‌ای خوراک مناسبی برایشان تامین کرد.

وی درباره علت موفقیت انیمیشن‌های فرهنگساز و سفارشی تلویزیون نیز می‌گوید: این انیمیشن‌ها به دلیل این که به زبان‌ مردم کوچه و بازار نزدیک بوده و فرم قصه‌گویی دارد، دیده می‌شوند. یکی از موفقیت‌های کارها این است که از قالب‌های متداول همیشگی بیرون آمدند و محصول یا محتوا را غیر مستقیم تبلیغ می‌کنند. همچنین اضافه‌شدن بد‌من‌ها و کاراکترهای منفی آنها را جذاب‌تر کرده است. هرچند که این نوع انیمیشن‌ها صرفا کافی نیستند و ما باید به دیگر فرصت‌های موجود برای پیشرفت انیمیشن توجه داشته باشیم.

فضای مجازی به کمک انیمیشن آمده است

محمد ابوالحسنی تهیه‌کننده سریال«دیرین دیرین» است که تاکنون 500 قسمت از آن تولید و از تلویزیون پخش شده است. وی درباره علت دیده شدن بیشتر انیمیشن‌های آموزشی و تبلیغاتی که در سال‌های اخیر مورد توجه مخاطبان تلویزیون قرار گرفته‌اند، می‌گوید: به نظر من علاوه بر این انیمیشن‌ها می‌توان سریال‌های انیمیشن یا فیلم‌های سینمایی انیمیشن زیادی را هم مثال زد که دیده شده‌اند. اساسا ماهیت انیمیشن‌های فرهنگساز که غالبا زمان کوتاهی هم دارند، با انیمیشن‌های سریالی تلویزیون تفاوت زیادی دارد، مثلا ما در سریال دیرین دیرین سعی می‌کنیم در زمان کوتاهی پیام را به مخاطب منتقل کنیم. همچنین در هر قسمت باید دو یا سه بار حداقل موقعیت خنده را برای بیننده فراهم کنیم.

وی می‌افزاید: از سوی دیگر انیمیشن‌های کوتاه فرهنگساز باید تکرارپذیر باشند. ویژگی دیگر این جنس آثار استمرار‌پذیری و تعدد قسمت‌هاست که باعث می‌شود مردم با کاراکترها ارتباط بیشتر و بهتری برقرار کنند. کوتاه بودن زمان انیمیشن‌ها در واقع این فرصت را در اختیار تلویزیون قرار می‌دهد که در فواصل متعدد و بین برنامه‌ها آنها را پخش کند و این نوع کارها نیازی به چیدمان در کنداکتور ندارد. در حالی که انیمیشن‌هایی که بالای هشت دقیقه هستند، باید در کنداکتور دیده شوند.

وی با اشاره به ظرفیت‌های فضای مجازی برای انتشار آثار تصویری و انیمیشن و همچنین انتقال مفاهیم مورد نظر آنها خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به دلیل تاثیرگذاریشان و قابل دسترس بودن به کمک انیمیشن آمده‌اند. انیمیشن‌های کوتاه در این فضا دست به دست می‌شوند و همچنین قابلیت دانلود دارند. کاربران خود به بازنشر این محتوا می‌پردازند و همچنین می‌تواند تولید کننده نیز باشند. ابوالحسنی درباره راهکارهای تبدیل شدن انیمیشن به یک صنعت در ایران نیز می‌گوید: ما برای این که بتوانیم انیمیشن را صنعتی کنیم، الزاماتی داریم. نخست گسترش بازار انیمیشن مورد نظر است که در حیطه وظایف مرکز پویانمایی صبا سازمان صداوسیما به عنوان سفارش‌دهنده و همچنین کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی قرار می‌گیرد. تاکنون هم این سازمان‌ها تلاش خود را برای پیشبرد این وظیفه انجام داده‌اند، اما اگر بخواهیم انیمیشن به معنای واقعی به یک صنعت تبدیل شود، نیاز هست تا بازار نمایش و فروش خوبی برای آن فراهم شود. حتی با توجه به هزینه‌های کمتر تولید انیمیشن در ایران نسبت به دیگر کشورها می‌توانیم بر این حوزه تمرکز بیشتری داشته باشیم و به جوان‌ترها فرصت ورود به حوزه انیمیشن‌سازی بدهیم.

رکسانا قهقرایی