پشت پرده یک کودتا

انگشت اتهام به سمت اردوغان

از همان ساعات ابتدایی کودتا، این پیام در شبکه‌های مجازی بین مخالفان اردوغان پخش می‌شد که پشت تمام این حوادث شخص رئیس‌جمهور ترکیه قرار دارد. شاید مهم‌ترین اظهارنظر رسمی در این زمینه سخنان روز گذشته فتح‌الله گولن، مبلغ اسلامی ساکن آمریکا باشد. به گزارش راشاتودی وی گفت: این احتمال وجود دارد که این کودتا توسط حزب حاکم عدالت و توسعه و رجب طیب‌اردوغان به راه افتاده و با هدف وارد کردن اتهامات بیشتر علیه طرفداران جنبش خدمت و ارتش صورت گرفته باشد.

سیدرسول موسوی، کارشناس مسائل ترکیه با بیان این‌که این سناریو بسیار دور از واقعیت است، می‌گوید: کودتایی که اتفاق افتاد یک بحث امنیتی بود و باید توجه داشت که هیچ کشوری مسائل امنیتی خود را به دلیل مباحث سیاسی احتمالی به خطر نمی‌اندازد. از سوی دیگر، اگر این کودتا به دقت مورد بررسی قرار بگیرد بحث دست داشتن کشورهای خارجی از جمله آمریکا بیش از پیش پررنگ می‌شود. وی با بیان این‌که سخنان تازه گولن در واقع پاسخی به اتهامات مقامات ترکیه علیه او است، گفت: اتهامات مقامات ترکیه علیه گولن به این دلیل است که هنوز نمی‌توانند مستقیما آمریکا را متهم کنند. اگر به چند سال گذشته نگاه کنیم، شاهد نوعی واگرایی میان روابط آنکارا و واشنگتن هستیم. آمریکایی‌ها عقیده دارند که ترک‌ها دیگر در مسیر سیاست‌های منطقه‌ای آنها حرکت نمی‌کنند. بنابراین پشت این کودتا احتمال دست داشتن آمریکا بسیار جدی‌تر است ولی ترک‌ها چون نمی‌توانند این مساله را مطرح کنند، گولن را متهم نشان می‌دهند.

همیشه پای یک گولن در میان است

طی سال‌های گذشته و با شدت گرفتن اختلافات اردوغان و گولن، مقامات حزب حاکم ترکیه هرگونه ناآرامی و تنش در این کشور را به گولن و افراد منتسب به او ربط داده‌اند. در مورد کودتای جمعه شب نیز، این مساله استثنا نبود. پس از آرام شدن نسبی شرایط در شهرهای ترکیه، اردوغان به صراحت گولن را پشت پرده این کودتا دانست و از مقامات آمریکایی خواست او را هر چه سریع‌تر به کشور مسترد کنند. در این میان برخی مقامات ترکیه پا را فراتر گذاشته و حتی واشنگتن را حامی گولن در این کودتا دانستند. موید این مطلب سخنان شنبه‌شب سلیمان سویلو، وزیر کار ترکیه بود که گفت: فتح‌الله گولن از رهبران معارضان دولت ترکیه که در آمریکا به سر می‌برد، پشت این کودتا بوده و واشنگتن هم از او حمایت کرده است.

دکتر ابوالحسن خلج ‌منفرد، کارشناس مسائل ترکیه پشت پرده کودتا در ترکیه را مجموعه‌ای از مخالفین دولت اردوغان می‌داند و در این میان به لائیک‌های کمالیسم در درون ارتش و همچنین طرفداران جریان فتح‌الله گولن اشاره می‌کند. وی افزود: احتمالا آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها نیز از این روند راضی بودند و خوشحال می‌شوند جریان مخالف اردوغان در ترکیه قدرت بگیرد. البته هنوز سند رسمی در مورد حمایت علنی آنها از این کودتا وجود ندارد اما می‌توان آن گونه تحلیل کرد آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها با توجه به حضور اطلاعاتی‌شان در این کشور حداقل از این ائتلاف ضد اردوغان در این کودتا با خبر بوده‌اند.

نقش عربستان و رژیم صهیونیستی

سناریوی دیگری که مطرح شده، این است که برخی از کشورهای منطقه که از سیاست‌های خارجی ترکیه ناراضی بوده‌اند همچون عربستان، از این کودتا خوشحال بوده و از وقوع آن حمایت کرده‌اند. این سخنانی است که نمایندگان مجلس ایران روز گذشته در جلسه غیرعلنی با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در مورد کودتای ترکیه شنیدند.

یکی دیگر از مباحث مطرح شده، خبری بود که روزنامه صهیونیستی تایمز اسرائیل نوشت و به این موضوع اشاره کرد که آکین اوزتوک، فرمانده سابق نیروی هوایی ترکیه، یکی از مشوقان اصلی کودتای نافرجام این کشور، قبل از بازنشسته شدن از ارتش در سال گذشته، وابسته نظامی ترکیه در اسرائیل بود.

حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل خاورمیانه عقیده دارد که می‌توان عربستان سعودی را بنا به دلایلی پشت این کودتا دانست. وی در این زمینه گفت: عربستان سعودی از مدت‌ها پیش بر اثر موضع‌گیری دولت اردوغان نسبت به نظامیان مصری و دولت عبدالفتاح السیسی، دید مثبتی نسبت به آنکارا ندارد.

عربستان سعودی یکی از عاملان اصلی کودتا در مصر بود زیرا با هرگونه همسویی و نزدیکی با جنش اخوان‌المسلمین مخالفت دارد و لذا از آنجایی که دولت اردوغان رگه‌هایی از اخوان را در خود دارد، بنابراین سعودی‌ها همواره نگاه بد بینانه‌ای نسبت به اردوغان داشته‌اند. به همین دلیل شاهد بودیم زمانی که شورای امنیت بعد از کودتای روز جمعه قصد صدور بیانیه برای محکومیت آن را داشت، با مخالفت مصر مواجه شد و مصر مانع از صدور بیانیه علیه کودتاگران شد. بنابراین عربستان سعودی به دلیل همکاری تنگاتنگ با نظامیان مصری خواهان حضور نظامیان ترکیه در راس قدرت است زیرا نظامیان را بر وجود یک جنبش اسلام‌گرا نزدیک به اخوان‌المسلمین در ترکیه ترجیح می‌دهد .

بی‌تجربگی کودتاگران

مجید اخوان ،خبرنگار صدا و سیما معتقد است: یکی از قدرتمندترین ارتش‌های عضو ناتو که دارای تجربه سه کودتای موفق است این بار اقدام ناشیانه‌ای کرد که نافرجام ماند. اقدام کسانی که زمانی دست به مبارزه با کودتاگران زده بودند، اما این‌که چرا از تجربه کودتاهای گذشته بهره نبردند جای سوال است.

حال نه تنها کودتا‌گران به هدف خود یعنی عزل اردوغان از قدرت نرسیدند که اقدام آنها قدرت رئیس‌جمهور را دوچندان کرد. آنها از همان ابتدای اقدام به پرواز در آسمان آنکارا و بستن پل‌های استانبول فهمیده بودند که طرحشان شکست خورده اما راهی بی‌بازگشت را ادامه دادند. کودتا گران ساعت 15/22 روز جمعه به سیستم ارسال پیام ستاد کل ارتش ترکیه دست می‌یابند و با بهره‌گیری از همین سیستم پیام 20 ماده‌ای کودتا با امضای سپهبد محمت پارتی کوچ وسرهنگ جمیل تورهان را به عوامل خود ارسال می‌کنند. کودتا قرار بود ساعت3 بامداد آغاز و با اعلام مقررات حکومت نظامی از ساعت6 صبح وارد مرحله اجرایی شود اما نبود برنامه‌ریزی دقیق باعث شد ژنرال حلوصی آکار رئیس ستاد کل ارتش ساعت 17 روز از طرح کودتا مطلع شود.

حسین خلیلی

بین‌الملل