فرهنگ رمضان در دیار نخل و دریا

براساس سنت حسنه آشتی‌کنان که از رسوم دیرینه بوشهری‌ها محسوب می‌شود، قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان با پادرمیانی بزرگان و ریش سفیدان فامیل، کدورت بین بستگان و آشنایان فراموش شده و همه با صفای دل به استقبال ماه مبارک و مهمانی خداوند می‏روند.

در گذشته‌های نه‌چندان دور که رسانه‌هایی مثل رادیو وتلویزیون یا اصلا وجود نداشت یا به این سطح فراگیر نبود، جوانان هر محله عمدتا در گروه‌های پنج تا شش نفره، هرشب موقع سحر با نواختن دمام وخواندن اشعاری دعاگونه مردم را برای بیدار شدن و خوردن سحری آماده می‌کردند. در این آیین سنتی و پر قدمت، اکنون تنها در چهار محل معروف بوشهر یا همان محلات قدیمی دهدشتی، کوتی، بهبهانی و شنبدی هنوز به طور سمبلیک اجرا می‌شود.کوبش دمام با خواندن این اشعار همراه است «یاللدان، یاللدان، یاللدان/علیکم‌السلام یا شهر رمضان/یا شهر صیام، علیکم‌السلام /خداوندا توستاری همه خوابند تو بیداری/به حق لا اله الا‌الله همه عالم نگهداری.»

اما چیدن سفره خوشرنگ افطاری که انواع غذاهای سنتی و لذیذ سنتی بوشهر را می‌توان بر سر آن دید بخش کوچکی از هنر و ذوق زنان خوش ذوق این سامان است. رنگینک و حلوا انگشتی از پیش غذاهای سنتی و پرطرفدار جنوب است که هنگام افطار زینت‌بخش سفره‌ها می‌شود. در تهیه این غذاها، خرما نقش اساسی دارد و معمولا از رطب‌های فریز شده نیز استفاده می‌شود.

در نقاطی مثل دشتستان یا جم از خرمای کنجد زده، لورک و خرما ارده برای پیش غذا استفاده بیشتری می‌کنند. کماچ که نوعی نان حجیم خوشمزه است و با آرد سفید گندم پخته و با کنجد و شکر تزئین می‌شود عطر و بوی کم نظیری داردو بسیار مورد توجه روزه‌داران است و استقبال زیادی از آن می‌کنند. همچنین گرده نان دیگری است که پخت آن در ماه رمضان رواج بیشتری دارد وبیشتر در نقاط روستایی دشتستان پخته می‌شود.

در پانزدهم ماه رمضان یا شب ولادت امام حسن مجتبی (ع) که به نیمه برات معروف است در بوشهر، گناوه، دیّر و برازجان و روستاهای آن به یاد مردگان خود خیرات می‏دهند. البته ناگفته نماند مراسم گلی گشو-که معنایش گشایش در کار وازبین بردن مانع است - در روستاهای مختلف استان میان بچه‌ها مرسوم است . در این مراسم، در شب نیمه برات، بچه‌ها با در دست داشتن کیسه و سردادن «گره گشو سرت بشور، با آرد شو» به در منازل می‌روند و اهالی خانه‌ها هم با گذاشتن گندم برشته، تخم هندوانه بو داده،شکلات و دیگر تنقلات از آنان پذیرایی می‌کنند.

در ایام شهادت مولای متقیان حضرت علی (ع)-که همه سیاهپوش شده ودر حزن و اندوه سالروز شهادت آن حضرت هستند - در جای جای استان مراسم خاص این ایام برگزار می‌شود. در روستای دهقایددشتستان، مراسم تعزیه شهادت حضرت امیر(ع)که قدمتی 200 ساله دارد باشکوه خاصی برگزار می‌شود و جمعیت بی شماری در این مراسم گرد هم می‌آیند. در بوشهر مراسم منحصربه فرد سینه‌زنی سنتی با نوحه‌خوانی مداحان در حسینیه و مساجد تاریخی و پرقدمت از شب نوزدهم تا شب بیست و یکم ماه رمضان برگزار می‌شود. همچنین در شب‌های قدر مراسم ویژه این ایام برپا می‌شود.در بندر دیلم نیز در روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان، پیکر امام علی (ع) به صورت نمادین تشییع می‌شود.

با رویت هلال ماه شوال و پس از خواندن نمازعید فطر و پرداخت زکات فطریه که در بوشهر به آن سر روزه می‌گویند، مردم هر شهر و روستا پس از یک ماه روزه‌داری براساس سنتی قدیمی که به عیدتهلو یا تلخ موسوم است به خانواده‌هایی که در فاصله زمانی بین ماه رمضان سال قبل تا سال بعد عزیزان خود را از دست داده‏اند، سرمی‌زنند و فاتحه قرائت می‌کنند.

علیرضا برازجانی

جام‌جم بوشهر