رباتیک، مکاترونیک و نقشه‌ای که گم شده است

جدا از این که ربوکاپ با مجموعه‌ای متنوع از لیگ‌های مسابقاتی تا چه اندازه در تحقق هدف نهایی خود موفق باشد، اهداف مهم‌تری در دل آن قرار دارد. اصلی‌ترین هدف ربوکاپ آموزش است. آموزش کار گروهی، آموزش روش‌های فنی و این که افراد در قالب یک مسابقه از سطح کتاب‌های درسی فراتر بروند و به حل خلاق مساله با ربات‌هایی که می‌سازند بپردازند. مسابقات بین‌المللی ربوکاپ آزاد ایران تا به حال 11 دوره در ایران توسط کمیته ملی ربوکاپ جهموری اسلامی ایران و دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین با حمایت اسپانسرهای مختلف و با حضور تیم‌های دانشجویی و دانش‌آموزی از سراسر ایران و جهان برگزار شده است. شکی نیست که برگزاری این مسابقات به طور پیوسته نشان‌دهنده همت بالا و تلاش بسیار مسئولان برگزاری آن است؛ مسابقاتی که از نظر بسیاری از کارشناسان از لحاظ کیفیت برگزاری در سطح بسیار مناسبی است. به وجود آمدن کانون‌های آموزشی رباتیک و مکاترونیک در بسیار از مدارس کشور، فعالیت تعداد زیادی از دانشجویان و توسعه علاقه‌مندی به فعالیت‌های میان‌رشته‌ای مهندسی ازجمله مزایای برگزاری این مسابقات است. اما در ربوکاپ، مسابقه صرفا یک انگیزه است. هدف اصلی یادگیری حل خلاق مساله، کار گروهی و آشنایی با دیگر تیم‌های شرکت‌کننده و مهم‌تر از همه تربیت نسلی است که بتواند در فردای کشورها سازنده و دارای قابلیت‌های بالای فنی و اجرایی باشد. اگر بخواهیم از بیرون مسابقات به وضع رباتیک و مکاترونیک در ایران نگاهی داشته باشیم و بخواهیم به صورت یک زنجیره به آن نگاه کنیم تا وضع خود را نسبت به کشورهای پیشرفته بسنجیم باید به چند مورد توجه داشته باشیم:

به نظر می‌رسد با وجود برگزاری مسابقات با کیفیت و مستمر، از لحاظ آموزش در مدارس وضع مناسبی دیده نمی‌شود. البته با قدم‌زدن در سالن مسابقات و صحبت با تیم‌ها به راحتی می‌توان دریافت که با وجود بالا رفتن سطح اطلاعات عمومی دانش‌آموزان در کشوری که سرانه مطالعه و سرانه انجام فعالیت‌های عملی ـ آموزشی چندان بالا نیست اتفاق خوبی افتاده است. ولی حضور برخی تیم‌ها که دانش‌آموزان آنها صرفا اپراتور ربات هستند و تفاوت ساده‌ترین بخش‌های یک ربات را نمی‌دانند به ما نشان می‌دهد تدریس رباتیک در مدارس در مواردی به بازاری تبدیل شده که قرار است در هر صورت رباتی ساخته شود؛ رباتی که در برخی تیم‌ها توسط دانشجویان ساخته شده و فقط قرار است حاصل آن کسب مقام و پارچه‌نویسی بالای درِ مدرسه باشد و به جای آموزش کار تیمی، تقویت روحیه پژوهشگری و... خواست برخی مدیران را ـ مبنی بر این که چون پول می‌دهیم پس حتما باید مقام بیاوریم ـ برآورده سازد. در این بین مربی‌هایی را می‌بینیم که گاهی در مسابقات مختلفی که در سطح کشور برگزار می‌شود با ده‌ها ربات مشابه و ده‌ها تیم شرکت می‌کنند و تجارتی غیر اخلاقی انجام می‌دهند.

این موارد جزو آموزش‌های غلط و حتی خطرناک برای آینده یک کشور است. تمام شرکت کنندگان در این مسابقه‌ها برنده هستند و کسب مقام انگیزه‌ای رقابتی برای بیشتر شدن هیجان است و هیچ ارزش دیگری در سطح بین‌المللی ندارد. به نظر می‌رسد پژوهش و آموزش رباتیک در مدارس هنوز دارای استانداردهای علمی و مهم‌تر از همه استانداردهای اخلاقی مناسبی نیست. از طرف دیگر به نظر می‌رسد مسابقه دادن در کشور ما پررنگ‌تر از ساخت محصولات و تولید صنعتی و نیمه‌صنعتی سیستم‌های مکاترونیکی دانش‌بنیان است. کشورهای پیشرفته سال‌هاست نقشه راه رباتیک ملی دارند و با برنامه‌ریزی صحیح کوتاه‌مدت و بلندمدت، نه فقط از مسابقه دادن لذت می‌برند، بلکه آموزش هدفمند و با نظارت صحیح دارند و با برگزاری کنفرانس‌ها و ارتباط قوی صنعت و دانشگاه ـ که در نقشه راه تمام این موارد دیده شده است ـ با آگاهی از مراکز و توانمندی‌های آنها در تمام سطوح به سمت اهدافی متناسب با توانمندی ملی خود و آینده اقتصاد بین‌المللی طی طریق می‌کنند. چند سال است در کنفرانس‌ها و مسابقه‌ها استادان و کارشناسان مختلف به نیاز فوری به نوشتن نقشه راه رباتیک ایران اشاره می‌کنند؛ نقشه‌ و نیازی که به نظر در رقابت‌های کاری و تبلیغ‌های رنگی و تو خالی گم شده است.

آریا صبوری

داور و برگزار‌کننده چند دوره مسابقات رباتیک

پژوهشگر و کارشناس ارشد مکاترونیک