آسیب‌های اجتماعی حاشیه‌ نشین برنامه ششم

در رگ و پی شهرها ریشه دوانده و هر روز زنگ هشدار را از یک گوشه به صدا درآورده و هنوز چشم بسیاری از مسئولان روی این آسیب‌های اجتماعی بسته است. آسیب‌های بحران زایی که به گفته رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی حتی در برنامه ششم توسعه هم جایگاهی برایشان در نظر گرفته نشده است. این را عبدالرضا عزیزی به ما می‌گوید؛ اتفاقی که این نماینده مجلس به خاطرش خجالت‌زده و شرمنده است.

این را هم وقتی می‌فهمیم که در صحبت‌هایش به دیدار سال گذشته سران قوا و ‌مسئولان نهادهای مختلف درگیر آسیب‌های اجتماعی با رهبرمعظم انقلاب اشاره می‌کند و می‌افزاید: رهبر معظم انقلاب در دو جلسه سه ساعته تاکید داشتند که باید به طور جدی به آسیب‌های اجتماعی توجه کرد و آن را کاهش داد. برهمین اساس کمیسیون اجتماعی مجلس با توجه به تاکیدات رهبر انقلاب، تمرکز بیشتری به این موضوع داشت و انتظار این بود که در لایحه بودجه 95 و برنامه ششم توسعه، دقت نظر خاصی درباره آسیب‌های اجتماعی صورت گرفته باشد ولی چنین چیزی دیده نشد و خجالت‌زده و شرمنده آقا هستیم.

گله رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس از دولت به خاطر این کم‌توجهی، ‌ماجرایی است که سررشته‌اش، به نبوداعتبارات ویژه در زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی در بودجه 95 می‌رسد و عزیزی درباره اش می‌گوید: حوزه آسیب‌های اجتماعی را در لایحه بودجه 95 محکم ندیدم؛ تصور می‌کردم با توجه به منویات رهبر معظم انقلاب همه در این زمینه بسیج شوند که متاسفانه در این زمینه رضایت کافی را نداریم.

لزوم توجه به 3 آسیب اصلی کشور

برای معرفی سه آسیب اصلی اجتماعی کشور حتما نباید یک آسیب‌شناس یا کارشناس مسائل اجتماعی باشید، فقط کافی است با عینک واقع‌بینی به اطرافتان نگاه کنید. مشکلاتی که حالا دیگر درد مشترک خیلی هاست و مهارشان به کاری سخت و محال تبدیل شده است؛‌حاشیه‌نشینی، اعتیاد و طلاق که در فهرست آسیب‌های اجتماعی کشور، گوی سبقت را از بقیه ربوده‌اند، هزار هزار قربانی گرفته‌اند و سیاهه اعمال شان از بقیه پرتر است.

مرتضی میرباقری، معاون فرهنگی اجتماعی وزارت کشور، البته بعد از این سه آسیب از مفاسد اجتماعی و اخلاقی به عنوان رتبه‌های بعدی نام می‌برد. میرباقری در اولین جلسه شورای اجتماعی کشور در سال جدید، با بیان این که ایران با حدود 20 مشکل و آسیب دست و پنجه نرم می‌کند، می‌افزاید: یکی از گرفتاری‌های ما در سال‌های اخیر بویژه در اطراف کلانشهرها توزیع نامناسب و نامتناسب فرصت‌ها و امکانات در کشور و رواج حاشیه نشینی است.

معاون فرهنگی اجتماعی وزیر کشور با اشاره به برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه و حل نشدن مشکل حاشیه‌نشینی پس از اجرای این برنامه‌ها می‌گوید: ما در برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه تصمیم گرفتیم هر سال ۱۰ درصد حاشیه‌نشینی کشور را مدیریت کنیم تا دیگر حاشیه‌نشینی نداشته باشیم، اما به دلایل مختلف از جمله نبود سرمایه‌گذاری مناسب، این خواسته محقق نشد.

توجه به معضل اعتیاد، از نظر میرباقری اولویت دوم مسئولان در بحث رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی است؛ اتفاقی که برای تحقق آن باید در چهار حوزه اقدام و عمل صورت بگیرد: مقابله با عرضه مواد مخدر، پیشگیری،‌ درمان و کاهش آسیب‌های ناشی از اعتیاد.

در این بین «منفورترین حلال خدا» در رتبه سوم آسیب‌های اجتماعی کشورقرار دارد؛ معضلی که با رشدی افسارگسیخته آمار جدایی بین زوج‌ها را سال به سال افزایش داده و نتیجه این سیر صعودی، حالا به گفته معاون فرهنگی اجتماعی وزیر کشور، نسبت، 22 طلاق در ازای هر صد ازدواج است.

میرباقری توضیح می‌دهد: البته این آمار میانگین است، طوری که در برخی استان‌ها به ازای هر صد ازدواج، ۳۷ طلاق و در برخی شهرستان‌ها به ازای هر صد ازدواج بیش از ۵۰ طلاق ثبت می‌شود و متاسفانه در برخی شهرها حتی به ازای هر صد ازدواج، ۶۰ مورد طلاق صورت می‌گیرد.

بی‌سیاستی در حوزه آسیب‌های اجتماعی

فهرست آسیب‌ها اما به حاشیه‌نشینی، اعتیاد و طلاق خلاصه نمی‌شود، آسیب‌های دیگر شانه به شانه هم زیر سایه این معضل در کوچه و خیابان‌ها قد می‌کشند و پا به پای هم پیش می‌آیند، مخصوصا وقتی کمتر کسی برای ریشه‌یابی و حل آنها پا پیش می‌گذارد.

این موضوع توجه حسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی کشور را هم به خودش جلب کرده است.

موسوی چلک در این باره به جام‌جم می‌گوید: مشکل اصلی که در حوزه آسیب‌های اجتماعی وجود دارد، این است که ما سیاست اجتماعی مشخصی در حوزه آسیب‌های اجتماعی نداریم، این بی‌سیاستی باعث می‌شود هر روز با یک روش برای حل مشکل اقدام کنیم که درنهایت به نتیجه دلخواه هم نمی‌رسیم.

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی کشور با تاکید بر این که نقشه راه در مسیر مبارزه با آسیب‌های اجتماعی تعریف نشده است می‌گوید: قبلا در همین زمینه دو برنامه از سند چشم‌انداز ایران 1404 نوشته‌ایم، به این شکل که فصل 8 برنامه چهارم توسعه‌ مربوط به حوزه اجتماعی ‌و ماده 97 آن به‌طور خاص در حوزه آسیب‌های اجتماعی بود، اما متاسفانه این برنامه وقت اجرا دچار مشکل شد. وضع آسیب‌های اجتماعی در برنامه پنجم توسعه نیز جایگاه مناسبی نداشت؛ به این ترتیب چشم امید خیلی‌ها به برنامه ششم دوخته شد به نقشه راه پنج سال ‌آینده کشور که از نظر بسیاری از کارشناسان، فرصت مناسبی برای حل این معضل بود؛ انتظاری که البته برآورده نشد.

موسوی چلک در همین باره می‌گوید: در ابتدا که پیش‌نویس برنامه ششم توسعه آماده شد،‌‌ وضع اجتماعی مناسب به نظر می‌رسید، اما در نهایت زمانی که ابلاغ شد، دیدیم که تقریبا یکی از ضعیف‌ترین بخش‌های سیاست‌های ابلاغی بخش اجتماعی است. برای مثال باید در برنامه ششم سرفصلی به نام سلامت اجتماعی داشته باشیم؛ نکته‌ای که در برنامه‌های توسعه‌ای و بودجه‌بندی سالانه پیش‌بینی نمی‌شود.

دلیل این اتفاق از نظر این استاد دانشگاه، به یک مساله مهم برمی‌گردد و آن عبارت است از این که حوزه آسیب‌های اجتماعی حوزه جالبی نیست و دولت‌ها همیشه سعی کرده‌اند از پرداختن به آن فرار کنند.

موسوی چلک با اشاره به این موضوع می‌گوید:. در این بین اگر برخی به این مساله بپردازند، ‌جناح مقابل عمل آنها را به‌عنوان حربه‌ای برای مبارزه به کار می‌گیرد.

معضلاتی که باید دیده شود

مثل یک زخم ناسور روی تن جامعه آسیب‌های اجتماعی آمده‌اند، مانده‌اند و رفتن‌شان هزار اما و اگر دارد. آسیب‌هایی که دکتر عباس گلدوست، مدرس آسیب‌های اجتماعی و استاد دانشگاه درباره آنها به جام‌جم می‌گوید: این آسیب‌ها مجموعه گسترده‌ای است از پدیده‌های واقعی که در چارچوب اصول اخلاق و قوانین جمعی رسمی و غیررسمی جامعه قرار نمی‌گیرد. کجروی‌هایی که از مجموعه این قوانین صورت می‌گیرد، آثار و تبعات زیادی بر ساختار جامعه برجا می‌گذارد، اما نکته مورد اهمیت اینجاست که مجموعه همه این کجروی‌ها که گاه پنهانی و دور از چشم و گاه آشکار انجام می‌شوند، قابل پیشگیری و کنترل است.

این کنترل و پیشگیری، به گفته دکتر گلدوست، تنها در صورتی امکان‌پذیر است که در برنامه‌ ریزی‌های کوتاه‌مدت و بلند یک جامعه، به ضرورت آنها پی برده شود. این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: ما نباید با این بهانه که هم‌اکنون جامعه ایران در دوران گذار قرار دارد و آسیب‌های اجتماعی معضل مشترک بسیاری از جوامع است،‌کنار گود بایستیم و شاهد جولان آسیب‌های اجتماعی در سطح کشور باشیم، چراکه با یک برنامه‌ریزی صحیح و دقیق می‌توان علل و عوامل اصلی این آسیب‌ها را تا حدود زیادی کنترل کرد.

جای خالی توجه به آسیب‌های اجتماعی در برنامه ششم توسعه را از همان روزهای اول انتشار این برنامه، افراد زیادی دیدند و نسبت به فقدان آن هشدار دادند، با این حال با گله تازه رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، به نظر می‌رسد بحران این بی‌توجهی، در ماه‌های آینده بیش از پیش دامن جامعه را بگیرد؛ جامعه‌ای که نسل جوانش با آسیب‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.

مینا مولایی - جامعه