دستبافته‌های زنان عشایر رونق بخش گردشگری استان فارس

به گزارش جام جم آنلاین ، زندگی روزمره عشایر استان فارس برای بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی بسیار جذاب است.

هم‌اکنون بسیاری از گردشگران برای آشنایی با زندگی این عشایر به این منطقه سفر می‌کنند. در این میان نقش زنان و دختران عشایر این استان که اکثرا جزو ایل بزرگ و معروف قشقایی هستند بسیار پررنگ است.

قشقایی‌ها از دیر باز در این منطقه ساکن بوده‌اند. زنان ایل قشقایی در زندگی ایلی بسیار نقش‌ آفرین هستند.

صنایع‌دستی آنان جزو اصلی‌ترین جاذبه‌های گردشگری عشایری استان فارس و حتی کشور ما محسوب می‌شود.

در میان زنان عشایری ساکن در استان فارس و زنان و دختران ایل قشقایی، هنر بافندگی جزو اصلی‌ترین هنرها و صنایع‌دستی است. از دیرباز این هنر اشتغال اصلی زنان عشایر بوده است.

این روزها نیز پایه اصلی گردشگری این منطقه را شامل می‌شود. زنان عشایر استان فارس به‌خصوص زنان و دختران ایل قشقایی در فصول مختلف سال خصوصا در فصل‌های سردتر که کار دامداری رکود پیدا می‌کند در کارگاه‌های عشایری خود مشغول بافتن قالی و تولید دیگر دستبافت‌ها هستند.

اکثر این تولیدات در زمان‌های گذشته به مصرف داخلی خود ایل می‌رسیده است. اما در حال حاضر این هنر دست زنان عشایر قشقایی ساکن در استان فارس به‌عنوان سوغات زیبای صنایع‌دستی در اختیار گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.

در این قالی‌ها و دستبافت‌ها طرح‌هایی توسط زنان و دختران عشایر زده می‌شود که نسل به نسل به آنان منتقل شده است. این طرح‌ها رنگ‌آمیزی زیبا دارند.

طرح‌هایی که نشأت گرفته از طبیعت زیبای اطرافشان است. اکثر این طرح‌ها هیچ وقت روی کاغذ پیاده نشده، بلکه به صورت سینه به سینه و نسل به نسل به دختران و زنان عشایر منتقل شده است. در واقع خود بافنده در ذهنش این طرح‌ها را دارد و از روی ذهن آن را می‌بافد.

این امر سختی بیشتر کار و زحمتی را که زنان و دختران عشایر می‌کشند را بیشتر نمایان می‌کند. این هنر درواقع به دست زنان عشایر صورت می‌گیرد.

بخشی از درآمد صنعت گردشگری استان فارس که وابسته به صنایع‌دستی است به وسیله همت و ذوق و سلیقه زنان و دختران عشایر به دست می‌آید.

در فرآیند تولید این دستبافته‌ها همه کارها به وسیله زنان و دختران جوان صورت می‌گیرد. در واقع این صنعت و هنر زیبا کاملا زنانه است.

صنایع‌دستی عشایر بخش عمده‌ای از گردشگری را شامل می‌شود. به این شکل که برای تولید یک قالی و دستبافت زیبا از همان مراحل اولیه تا انتها همه کارها به وسیله زنان صورت می‌گیرد؛ از پرورش گوسفند‌ها و بعد چیدن پشم گوسفند و تولید نخ تا فراهم‌آوردن رنگ‌های طبیعی از رنگدانه‌های گل‌ها، گیاهان و میوه‌های منطقه تا رنگ‌آمیزی نخ‌ها و در نهایت بافتن قالی و فرش روی دارهای افقی، همه و همه به همت زنان عشایر انجام می‌شود.

به‌طور خلاصه می‌توان گفت برای یک دستبافت زیبا از همان مرحله اول تا آخرین مرحله همه کارها به وسیله دختران و زنان ایل قشقایی ساکن استان فارس صورت می‌گیرد. نکته قابل توجه و جالب دیگر آن است که دار قالی ایل قشقایی به صورت افقی برپا می‌شود.

معمولا اکثر دارهای قالی عشایر ایرانی افقی است. به این دلیل که حمل و نقل آن برای چارپایان در زمان کوچ راحت باشد. از طرف دیگر برای برپایی دار هم سهولت کار در نظر گرفته شده است.

کارکرد دار افقی به این شکل است که زن و دختر بافنده برای بافتن قالی و فرش روی زمین می‌نشیند.

به هر صورت به دلیل این که باید همه کارهای عشایر با زندگی کوچ نشینی آنها هماهنگ باشد دارها را افقی طراحی کرده‌اند.

فرش‌های قشقایی به صورت معمول با یک طرح «ذهنی بافی» تولید می‌شوند. این نقشه‌های ذهنی نوعی بازآفرینی سنتی است که از زنان نسل‌های گذشته به زنان امروز رسیده است. از این رو تنوع کار واقعا خیره‌کننده است.

شما نمی‌توانید هیچ دو فرشی را در میان ایل قشقایی پیدا کنید که نقش و نگار کاملا مشابه داشته باشند. نرم و ظریف و نازک بودن این قالی‌ها از دیگر خصوصیات عمده قالی‌های دستبافت زنان عشایر فارس است.

به طور خلاصه باید گفت که هنر و صنعت بافندگی فارس روی دوش زنان عشایر قشقایی استوار است. برای بافت این دستبافته‌ها زنان از نقشه استفاده نمی‌کنند بلکه از ذهن خلاق خود بهره می‌برند.

در کنار آن برای رنگرزی نخ‌های پشمی در دستبافته‌ها و قالی‌ها و فرش‌هایشان از رنگ‌های طبیعی گیاهان و گل‌های منطقه خود استفاده می‌کنند.

همه اینها بر خصوصیات این دستبافته‌های عشایری می‌افزاید. در یک کلام صنایع‌دستی زنان عشایر استان فارس هم اکنون شهرت جهانی پیدا کرده است. یکی از زیباترین هنرهای دستی همین قالیبافی زنانه است که آمیزه‌ای از کار و تلاش و هنر زنان سختکوش عشایر است.

سیاه چادر بافی

عشایر از قدیم در سیاه چادرها زندگی می‌کردند. بافتن بخش‌های عمده‌ای از این سیاه چادرها توسط زنان صورت می‌گیرد. در واقع سیاه چادریکی از صنایع‌دستی زنان عشایری محسوب می‌شود.

این سکونتگاه‌های سنتی توسط زنان از موی بُز بافته می‌شوند و زنان و دختران عشایری در مرحله اول تارهای چله را که از موی بز فراهم آورده‌اند در روی زمین و در فضای باز پهن می‌کنند. بعد شروع به بافتن آن می‌کنند. در واقع سیاه چادر از ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین سکونتگاه‌های عشایری است.

با وجود تمام سادگی آن سکونتگاهی بسیار کاربردی محسوب می‌شود و در زندگی کوچ‌نشینی عشایر کاربرد فراوانی دارد. دلیل انتخاب موی بز در بافت سیاه چادر این است که موی بز در مقابل رطوبت باران و برف به هم می‌چسبد در نتیجه از ورود و نفوذ رطوبت و سرما جلوگیری می‌کند.

از طرف دیگر در فصل تابستان نیز در مقابل گرما الیاف موی بز از یکدیگر فاصله می‌گیرند در نتیجه راه را برای ورود هوا باز می‌کنند.

علاوه‌بر این سایه بسیار غلیظی را ایجاد می‌کنند که درون سیاه چادر در چله تابستان نیز خنک بماند.

همچنین در برابر آتش بسیار مقاوم است. در کنار این موی بز به شکلی است که حشرات موذی را از خود دور می‌کند.

همه اینها دلایلی است که سیاه چادر را زنان عشایری استان فارس در ایل قشقایی از موی بز می‌بافند.

جل اسب

اسب یکی از حیوانات مهم در زندگی عشایری است. هر چیزی که مربوط به اسب باشد در زندگی آنان بسیار مهم است.

ازجمله یکی از دستبافته‌های زیبا زنان عشایری «جُل اسب» است. این وسیله در واقع دستبافته‌ای است که برای زیبایی و تزئینات اسب بافته می‌شود البته جُل اسب کاربرد دیگری دارد.

این وسیله به منظور گرم نگه‌داشتن و عرق گیر اسب به کار می‌رود. شکل جل اسب به این‌گونه است که بدنه اصلی‌اش را یک مستطیل تشکیل می‌دهد که دو دستک به آن وصل می‌شود، این دستک‌ها، پشت اسب را می‌پوشاند. وظیفه تولید جل اسب به‌عهده زنان عشایر است.

لباس و پوشاک عشایری

پوشاک و لباس‌های سنتی عشایر همواره حاصل دسترنج زنان آنان بوده است. هم لباس‌های مردانه و هم لباس‌های زیبای زنانه ایل قشقایی به دست خود آنان دوخته می‌شود. در تولید این لباس‌ها از همان الیاف و پشم‌های سنتی خود استفاده می‌کنند.

خود این لباس‌ها امروزه به یکی جاذبه‌های گردشگری بومی و فرهنگی تبدیل شده است. این لباس‌ها که نشأت گرفته از فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی عشایر است از زیبایی‌ها طبیعت اطرافشان الهام گرفته شده است.

لباس زنان و دختران عشایر ساکن استان فارس از اجزای مختلفی از‌جمله کلاهک، آرخالق، تنبان و پاپوش تشکیل شده است.

تمام این لباس‌ها با طرح‌ها و رنگ‌های طبیعی و شاد که گرفته از محیط زندگی‌شان است، دوخته شده‌اند.

از طرف دیگر لباس مردان عشایر نیز که باز هم توسط زنان دوخته می‌شود شامل کلاه، پیراهن، آرخالق، شال کمر، چقه و کپنک است البته این روزها کمتر کسی این لباس‌ها را در زندگی روزمره شهری می‌پوشد، اما قطعا به عنوان یادگاری و سوغات برای هر گردشگری جالب است.

فاطمه رضاپور - ضمیمه چمدان