تقابل پدر و پسر در «پاییزی که گذشت»

در این تله‌فیلم که به سفارش گروه فیلم‌های تلویزیونی مرکز امور نمایشی سیما ساخته شده است، بازیگرانی چون نادر فلاح، علیرضا استادی، علیرضا عامری، دانیال عباس‌زاده، فرحناز خسروآبادی و مانی رحمانی به ایفای نقش می‌پردازند.

قصه بکر و کمتر پرداخته شده

اصغر پورهاجریان، تهیه‌کننده این تله‌فیلم گفت: این تله‌فیلم یک کار کودک و نوجوان است که مضمون دفاع مقدسی دارد. تله‌فیلم پاییزی که گذشت، قصه بکر و کمتر استفاده شده‌ای دارد و کمتر به آن پرداخته شده است. در عین حال، اقتباسی بودن فیلمنامه هم بیشتر راغبم کرد تا آن را به تصویر بکشم.

وی با اشاره به تصویربرداری این تله‌فیلم در استان‌‌های ایلام و کرمانشاه درباره ترکیب بازیگران توضیح داد: فضای «پاییزی که گذشت» در منطقه صفر مرزی می‌گذرد و به همین دلیل سعی کردیم فیلمبرداری در منطقه‌ای صورت بگیرد که دارای لوکیشن‌های واقعی باشد. به علت قصه بکر تله‌فیلم هم ترجیح دادیم بازیگران کمتر شناخته‌شده ایفاگر نقش‌های آن باشند.

نیاز اقتباس به تحقیق و مطالعه

فیلمنامه تله‌فیلم90 دقیقه‌ای «پاییزی که گذشت» را سهیلا جبری براساس رمان «بنجامین» ادوارد ورتیس نوشته است.

این فیلمنامه‌نویس در این زمینه تصریح کرد: چند رمان کودک و نوجوان را برای اقتباس به من پیشنهاد دادند که از بنجامین خوشم آمد. فیلمنامه خیلی به اصل داستان نزدیک است و قصه آن هم در حد توان بومی‌سازی شده و متناسب با حال و هوای کشور خودمان است. به محض این که رمان بنجامین را خواندم احساس کردم چقدر تصویری به رشته نگارش درآمده و می‌شود از دل آن یک فیلمنامه خوب بیرون آورد.

جبری در واکنش به طرح این پرسش که چرا در ایران فیلمنامه‌های اقتباسی به‌ ندرت نوشته می‌شود و فیلمنامه‌نویسان کمتر سراغ ادبیات داستانی داخلی می‌روند یادآور شد: این مساله در وهله اول به مباحث اقتصادی باز می‌گردد. تهیه‌کننده می‌پندارد که در این صورت باید با دو شخص قرارداد ببندد؛ اول خالق اثر و بعد فیلمنامه‌نویس، و در نتیجه ترجیح می‌دهد اصلا سراغ این آثار نرود تا به هزینه‌کرد مضاعف مجبور نشود. از سوی دیگر، اقتباس به تحقیق و مطالعه نیاز دارد که متاسفانه جدی گرفته نمی‌شود.

تقابل پدر و پسر

سیامک کاشف‌آذر در مقام «کارگردان پاییزی که گذشت» اعتقاد دارد، این تله‌فیلم عرصه وسیع‌تری برای او بوده است تا توانایی‌هایش را بسنجد. این کارگردان پیش از این فیلم کوتاه «حنان» را با محور دفاع مقدس و آسیب‌های جنگ ساخته که در چند جشنواره بین‌المللی هم به نمایش درآمده است.

وی به جذابیت‌های فیلمنامه تله‌فیلم پاییزی که گذشت اشاره کرد و گفت: فیلمنامه دارای فضای خوبی است، اما در عین حال یک کار صرف دفاع مقدسی نیست. قصه درباره مردی است که پس از سال‌ها به خانه پدری‌اش بازمی‌گردد تا زمین زراعی‌شان را احیا کند، اما در اثر یک اتفاق و در برخورد با یک مین عمل نکرده باقیمانده از زمان جنگ مجروح می‌شود. در این میان، پسر نوجوان او که با اکراه همراهش بوده، با وجود مخالفت‌های اولیه‌اش تصمیم می‌گیرد به پدر کمک کند. بنابراین شروع می‌کند به کار کردن روی زمین تا آن را به محصول برساند. این تقابل میان پدر و پسر در قصه پررنگ است و مخاطب بیشتر با دغدغه پدر که بعدها به پسر منتقل می‌شود، درگیر شده و تا آخر تله‌فیلم همراهی‌اش می‌کند.

یک نقش دراماتیک و پرچالش

نادر فلاح، یکی از بازیگران اصلی تله‌فیلم «پاییزی که گذشت» است که نقش پدر را بازی می‌کند. این هنرپیشه درباره نقش خود و جذابیت‌های آن توضیح داد: نقشم در تله‌فیلم را خیلی دوست داشتم. یک پدر که به واسطه دور افتادن از اصل و ریشه‌اش دچار بحران شده و حالا به خانه پدری بازگشته تا به شکل و شمایلی خودش را احیا کند. یک نقش دراماتیک و پرچالش است که خیلی دوستش دارم. موقعیت‌های خیلی خوبی داشت. از قصه، فضا و لوکیشن مناسبی هم برخوردار بود. جزو نقش‌‌های جذابی است که جای کار داشت.

فلاح افزود: از این‌که ایفاگر این نقش بودم، خوشحالم. باید نتیجه کار را در زمان پخش تله‌فیلم دید، اما در مجموع راضی‌ام. کاشف‌آذر کارگردان کاربلدی است و همکاری با او لذتبخش بود. دیگر عوامل از گروه فیلمبرداری گرفته تا صدا و صحنه هم کار خود را به‌خوبی می‌دانستند.

اقتباس، کپی نعل به نعل نیست

جبری: ما اصولا سراغ ادبیات کهن نمی‌رویم. در مورد ادبیات کلاسیک و مدرن هم اگر نویسنده اثر زنده باشد، عموما با فیلمنامه‌نویس به مشکل برمی‌خورد. متاسفانه نویسندگان ما تصور می‌کنند اقتباس یعنی کپی نعل به نعل. در حالی‌که فیلمنامه‌نویس می‌تواند چیزهایی هم از خودش به قصه بیفزاید یا اصل داستان را با نگاه و زاویه دید خود بازنویسی کند. من تا امروز ندیده‌ام یک نویسنده معاصر از اقتباسی که از اثرش شده، راضی باشد.

محسن محمدی

رادیو و تلویزیون