نشانه‌های تغییر بزرگ در بحران سوریه

برخی از این نشانه‌های مهم به شرح زیر است:

1 ـ اولین نشانه با انتشار خبر سفر سردار سلیمانی به مسکو در دوم مرداد 94 بروز کرد. سردار سلیمانی، فرمانده سپاه قدس در بحران سوریه در سطح راهبردی با ارائه کمک‌های مستشاری به ایفای نقش می‌پردازد. هیچ‌گاه ایران و روسیه این سفر را تائید نکردند، اما انتشار آن نشانه آن بود که ایران، سوریه و روسیه در سطح راهبردی به هماهنگی برای تغییر موازنه و شکستن بن‌بست در بحران سوریه برنامه‌ریزی می‌کنند.

2 ـ دومین نشانه، ورود نظامی روسیه در بحران و آغاز حملات هواپیماهای روسی ضدپایگاه‌های گروه‌های تروریستی در سوریه در هشتم مهر 94 بود. این حملات ضمن آن‌که اراده و تصمیم جدی روسیه برای ایفای نقش و تاثیر‌گذاری بر بحران سوریه را نشان داد موازنه قدرت را به نفع دولت سوریه و زیان مخالفانش عوض کرد. به همین علت، مجموعه دولت‌های غربی و عربی مخالف دولت سوریه به مخالفت با حملات هوایی روسیه پرداختند البته این مخالفت‌ها نتوانست روس‌ها را به عقب‌نشینی وادار کند.

3 ـ سومین نشانه، سفر بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه به مسکو بود که 28 مهر ماه اتفاق افتاد. رئیس دولتی که کشورش درگیر بحران و جنگ داخلی است، برای اولین بار طی پنج سال بحران، کشورش را ترک کرد و در مسکو با رئیس‌جمهور روسیه به گفت‌وگو نشست. این سفر و انتشار خبرها و تصاویر آن، نمایشی بود از تسلط بشار اسد بر اوضاع و حمایت روسیه از دولت بشار اسد در اوضاع بحرانی سوریه.

4 ـ چهارمین نشانه، تغییر موضع برخی بازیگران درگیر در بحران سوریه بود. دبیرکل اتحادیه عرب 25 مهر ماه در دیدار با میخائیل بوگدانوف، فرستاده رئیس‌جمهور روسیه به خاورمیانه و شمال آفریقا، خواستار تحرک سریع برای آغاز گفت‌وگو میان دولت بشار اسد و مخالفان وی به منظور حل مسالمت‌آمیز بحران سوریه شد. دبیرکل اتحادیه عرب دهم آبان با تاکید بر این‌که بحران سوریه منحصر به شخص اسد نمی‌شود ، خواستار حل بحران از راه سیاسی شد. وی گفت سرنوشت بشار اسد را مردم سوریه رقم خواهند زد. این در حالی است که اتحادیه عرب ششم فروردین 92 ضمن صدور مجوز برای کشورهای عرب به منظور حمایت تسلیحاتی از گروه‌های مسلح در سوریه، تمام کرسی‌های سوریه در اتحادیه عرب و سازمان‌هایش را با وجود اعتراض عراق و الجزایر و رای ندادن لبنان به ائتلاف مخالفان دولت سوریه تحویل داد.

موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا 30 مهر در سخنانی اعلام کرد برای رسیدن به راهکار بحران سوریه، حضور بشار اسد به عنوان بخشی از آن ضروری است. وی گفت: برای رسیدن به راه‌حل سیاسی، حضور اسد قطعی است.

5 ـ پنجمین و مهم‌ترین نشانه که در امتداد این رویدادها بروز کرد، برگزاری نشست وین در هشتم آبان بود. در این نشست بازیگران خارجی موثر در بحران سوریه گرد هم آمدند. ویژگی این نشست آن بود که دولت‌های مخالف سرسخت دولت بشار اسد و متحدان این دولت روبه‌روی هم پشت یک میز نشستند تا برای یافتن راه‌حل سیاسی بحران سوریه گفت‌وگو کنند. ویژگی دیگر این‌که با وجود مخالفت برخی کشورها مانند عربستان، از ایران برای حضور در نشست وین دعوت شد. پیش از این در نشست‌های مربوط به سوریه با توجه به حمایت ایران از دولت سوریه، از ایران برای شرکت در نشست‌ها دعوت نمی‌شد. در نشست وین، مخالفان دولت سوریه (ازجمله آمریکا، فرانسه، انگلیس، ترکیه، عربستان و دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس) همچنان بر کناره‌گیری بشار اسد از قدرت پافشاری می‌کردند و حامیان این دولت (ازجمله روسیه و ایران) تصمیم‌گیری در این باره را حق مردم سوریه دانسته، خواستار برگزاری انتخابات در سوریه بودند، اما در بیانیه 9 بندی که صادر شد چرخش در مواضع مخالفان دولت سوریه به چشم می‌خورد. در این بیانیه، با سرکوب داعش و دیگر گروه‌های تروریست، تسریع تلاش دیپلماتیک برای پایان جنگ، اقدام سازمان ملل برای برگزاری نشست نمایندگان دولت سوریه و معارضان این کشور به منظور رسیدن به فرآیند سیاسی با هدف تشکیل حکومت فراگیر ملی، تدوین قانون اساسی جدید و برگزاری انتخابات موافقت شده است.

با اجرایی شدن این بیانیه حمایت از گروه‌های تروریستی از یک سو و فعالیت نظامی معارضان سوری کاهش می‌یابد. از سوی دیگر تلاش‌ و فعالیت سیاسی برای حل بحران قوت می‌گیرد. در این صورت بن‌بستی که بر اثر موازنه بین طرفداران اقدامات نظامی و تروریستی مخالف دولت سوریه و نیروهای مدافع دولت سوریه ایجاد شده بود با تغییر موازنه به سود دولت سوریه و نیروهای طرفدار آن شکسته خواهد شد. از این رو پیش‌بینی حل بحران از طریق سیاسی و محدود شدن نقش بازیگرانی که با اتکا بر ابزارهای نظامی و حمایت از گروه‌های تروریستی قصد ایجاد تغییر در سوریه را داشتند، دور از واقعیت نیست. بازیگرانی مانند عربستان اگر به این واقعیت تن ندهند و با چشم داشتن به راه‌حل نظامی و تروریستی بخواهند نقشی بیش از حد و اندازه خود و نامتناسب با تغییرات و تحولات جهانی و منطقه‌ای، در منطقه ایفا کنند به حاشیه رانده خواهند شد. نگاهی به تجربه‌ای که در عراق بعد از صدام به دست آمد می‌تواند برای این دولت‌ها درس‌آموز باشد.

دکتر حاکم قاسمی - عضو هیات علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) / روزنامه جام جم