مشکلی به نام تیـزهوشی

با وجود این توانایی‌ها، کودکان تیزهوش مشکلاتی هم دارند که اغلب هم از طرف خانواده و هم از سوی معلمان و همکلاسی‌ها بر دانش‌آموز تیزهوش اعمال می‌شود؛ برای مثال در برخی مواقع معلمان این دانش‌آموزان به دلیل آگاهی از هوش بالای آنان ممکن است سختگیری بیشتری نشان دهند و تکالیف سخت‌تری را برای این تیزهوشان در نظر بگیرند که این خود باعث می‌شود انرژی زیادی از آنان گرفته شود.

دکتر فهیمه رضایی، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان در این باره می‌گوید: دانش‌آموز تیزهوش از همان کودکی استعدادهای بالای خود را بروز می‌دهد؛ مثلا در حرف زدن از جملات کامل استفاده می‌کند، برخی محاسبات ریاضی را به‌راحتی انجام می‌دهد و دارای توانایی‌های بالقوه‌ای در مواردی چون هنرهای تجسمی و نمایش، تفکر خلاق، توانایی رهبری یا توانایی‌های ذهنی عمومی است.

به گفته او یکی از مشکلات برخی از این دانش‌آموزان این است که ممکن است با وجود تیزهوشی‌شان ناتوانی‌های یادگیری داشته باشند برای مثال در خواندن و هجی کردن کلمات مشکلاتی داشته باشند که اگر این مشکلات در زمان خود برطرف نشود، ناتوانی‌ها همچنان با دانش‌آموز باقی می‌ماند. از طرفی اغلب دانش‌آموزان تیزهوش به دلیل برتری‌شان قادر نیستند دوستیابی مناسبی داشته باشند و مورد پذیرش همسالانشان قرار نمی‌گیرند و همین مساله باعث انزوا و به دنبال آن افسردگی دانش‌آموزان تیزهوش خواهد شد.

با توجه به مواردی که ذکر شد، بهتر است این دانش‌آموزان را بیشتر درک کرده و آنان را به دلیل داشتن توانایی‌ها و استعدادهای بالا و این تفسیر که توانایی لازم را در انجام کارها دارند، رها نکنیم و همواره حامی آنان باشیم تا در آینده بتوانیم از این استعدادها بهره‌مند شویم.

دسته‌بندی تیزهوشان

دانش‌آموزان تیزهوش شامل یک گروه با رفتارها، احساسات و نیازهای یکسان نیستند بلکه دسته‌بندی‌های متفاوتی دارند که رابرت جی. استرنبرگ و سالی ریس در کتابشان به نام «تیزهوشی، تعاریف و مفاهیم» به آن پرداخته‌اند.

تیزهوشان موفق: حدود 90 درصد از دانش‌آموزانی که در مدرسه به عنوان تیزهوش شناخته شده‌اند از نوع تیزهوشان موفق هستند. این گروه در خانه و مدرسه رفتارهای مناسبی از خود نشان می‌دهد، مطالب را به خوبی فرا گرفته و در آزمون‌های هوش و پیشرفت تحصیلی نمرات بالایی کسب می‌کنند. بسیاری عقیده دارند این دانش‌آموزان در آینده افرادی موفق خواهند شد اگر چه ممکن است از مدرسه هم خسته شوند و در برخی موارد نیز سعی می‌کنند با کمترین تلاش درس‌ها را پشت‌سر بگذارند.

تیزهوشان خلاق: این تیزهوشان خلاقیت بالایی دارند و اغلب هم در مدارس شناسایی نمی‌شوند. آنان ممکن است لجباز، بی‌ملاحظه یا طعنه زن هم باشند و در کلاس درس معلم را زیر سوال ببرند. در مواردی هم خودانگیختگی آنان در کلاس درس اختلال ایجاد می‌کند. در اغلب موارد این دانش‌آموزان احساس ناکامی می‌کنند زیرا مدرسه به توانایی‌های آنها توجه نمی‌کند.

تیزهوشان پنهان: تیزهوشان پنهان که بیشتر هم دختران هستند، تمایل دارند تیزهوشی خود را پنهان کنند. آنها استعدادشان را انکار کرده تا از طرف هم کلاسی‌های خود بیشتر مورد پذیرش قرار گیرند. این گروه به طور مکرر نیز احساس اضطراب وناامنی می‌کنند. ممکن است آنان به طور نامنظم به مدرسه بروند، تکالیفشان را انجام ندهند و به دنبال فعالیت‌های ثانوی و غیردرسی باشند.

تیزهوشان ترک تحصیل‌کننده: این دسته از تیزهوشان ممکن است به لحاظ عاطفی و روانی، نه به صورت واقعی «ترک‌تحصیل» کرده باشند. آنان معمولا علایقی دارند که غیر از درس و مدرسه است و نیازشان در مدرسه برآورده نمی‌شود، به همین دلیل هم نسبت به مدرسه خصومت دارند. معمولا این گروه از تیزهوشان افرادی عبوس و کینه‌جو هستند زیرا احساس طرد شدگی می‌کنند و دارای عزت‌نفس پایین هستند و حتما نیاز به مشاوره دارند.

تیزهوشان معلول: این تیزهوشان به لحاظ جسمی یا هیجانی معلول‌اند یا ناتوانی یادگیری دارند. آنان ممکن است بدخط باشند یا رفتارهای مخربی از خود نشان دهند و اغلب به دلیل ناتوانی‌شان در انجام تکالیف مدرسه گیج و آشفته به نظر می‌رسند. این گروه به عنوان دانش‌آموزانی در نظر گرفته می‌شوند که دارای توانایی متوسط یا پایین‌تر هستند. مدارس فقط به ضعف‌های این تیزهوشان توجه می‌کنند و نمی‌توانند توانایی‌ها یا استعدادهایشان را پرورش دهند.

یاد گیرندگان مختار: این گروه در مدرسه دارای عملکرد بسیار موثری هستند و مدرسه را وادار می‌کنند تا برای آنها کار کنند. دانش‌آموزانی مستقل و خود رهبر که مورد احترام بزرگسالان و همسالان بوده و معمولا هم رهبری گروه‌ها را بر عهده می‌گیرند. جنبه مهم این نوع از تیزهوشی آن است که این افراد دارای یک «نیروی شخصی» قوی هستند. آنها به این درک رسیده‌اند که می‌توانند زندگی خود را تغییر دهند و در انتظار دیگران نیستند تا در این تغییر به آنها کمک کنند و به صورتی آزادانه و مناسب هم می‌توانند احساس‌ها، اهداف و نیازهایشان را بیان کنند.

معصومه اسدی

جام‌جم