تجربه‌های جنگ، چراغ‌راه دوران صلح

نگاه به درس‌های دفاع مقدس ملت ایران از این دریچه در هر برهه زمانی به بازشناسی نیازهای به روز ایران اسلامی منجر می‌شود و به نوعی می‌توان گفت منشور دفاعی جمهوری اسلامی ایران شکل یافته از همین آموزه‌هاست.

2 مزیت مهم برای برتری نظامی

شاید مهم‌ترین تجربه‌ای که کشور ما در سال‌های دفاع مقدس به آن دست یافت این بود که خودکفایی رمز اصلی ایستادگی کشور در برابر تهاجم کشورهای دیگر و دوام سیستم در همه عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است. روشن است که این تجربه به قیمت بالایی به‌دست آمد و در شرایطی که کشورهای مختلف و حتی برخی دولت‌های اسلامی از فروش سلاح به عنوان نخستین نیاز نظامی برای دفاع در برابر تهاجم بیگانگان سر باز می‌زدند دستان خالی رزمندگان ایرانی، موجب تقویت عزمشان برای اتکا به نیروی داخلی به منظور تولید دانش و همچنین تجهیزات دفاعی مورد نیاز شد. معروف است که در جریان دفاع مقدس کشورهای اروپایی و منطقه‌ای حتی از فروش سیم خاردار نیز به کشور ما دریغ می‌کردند.

رویکرد کشورهای مختلف به جنگ تحمیلی عراق بر ایران این موضوع را ثابت کرد که هنگام نیاز برای تشکیل جبهه دفاعی و سیاسی، تلاش این کشورها بر گرفتن امتیاز از هریک از طرفین تهاجم متمرکز می‌شود و در این شرایط تنها منافع آنهاست که تعیین‌کننده جهت موضعگیری‌هایشان خواهد بود و نه چیز دیگر. اتکا به توانمندی داخلی موجب استفاده از تولیداتی می‌شود که به دلیل بهره‌مندی از دانش بومی برای دشمنان ناآشناست و معمولا امکان ارزیابی دقیق توانمندی‌های کشور مبتنی بر تجهیزات بومی وجود ندارد. در تاکتیک‌های دفاعی نیز همین‌طور است و دانش بومی دفاع از کشور موجب می‌شود دشمنان در برابر شیوه دفاعی و تهاجمی جبهه مقابل آگاهی کافی نداشته باشند.

نکته دیگری که در این باره حائز اهمیت است این که ابزار و تجهیزات نمی‌توانند به تنهایی سرنوشت جبهه پیروز را مشخص کنند، بلکه این فرهنگ جهاد، روحیه مقاومت و پایداری است که موجب پیروزی می‌شود. روحیه‌ای که موجب شده بود تحلیل‌های کارشناسان نظامی غربی در هشت سال دفاع مقدس درست از آب درنیاید و آنان را در آنالیز دلایل مقاومت جبهه ایران ناتوان سازد. بی‌تردید حفظ و تقویت این روحیه نه تنها در نیروهای نظامی، بلکه در جامعه همواره یکی از مهم‌ترین دلایلی خواهد بود که گزینه نظامی را از میان گزینه‌های روی میز کشورهای دیگر خارج می‌کند. آنچه باعث می‌شود استعمار و استکبار جهانی در نقشه‌های نظامی خود دچار تردید شود همین اتکا به توانمندی‌های داخلی و تقویت روحیه جهاد و مقاومت در جامعه است. دو نقطه قوتی که نه تنها در دوران جنگ بلکه در دوران صلح و حتی مذاکره شرایط برتری را برای هر کشوری به‌وجود می‌آورد.

اقتصاد مقاومتی در آینه اقتصاد جنگ

یکی از چالش‌های سال‌های دفاع مقدس مساله اقتصاد و تامین مایحتاج عمومی بوده است. این مساله وقتی با بحران جنگ همراه می‌شود ابعاد و زوایای دیگری نیز پیدا می‌کند که می‌تواند در سرنوشت جنگ نیز اثرگذار باشد. آنچه در سال‌های اخیر تحت عنوان اقتصاد مقاومتی مطرح شده است شاید بهترین تجربه‌ای است که دفاع مقدس در حوزه اقتصاد برای کشور ما داشته است. هرچند اقتصاد مقاومتی نه‌تنها در جنگ تحمیلی که در طول سه دهه تجربه جمهوری اسلامی تکامل یافته و امروز تحت این نام شناخته می‌شود، اما آنچه ما را بیش از گذشته متوجه مدیریت مصرف، ایجاد مزیت مبادلاتی در مناسبات تجاری با کشورها و تکیه بر تولید داخلی کرد، بحران جنگ بود. آنچه تهاجم به یک کشور را تشدید می‌کند مساله تحریم و جنگ اقتصادی علیه آن کشور است و بهترین گزینه برای خلاصی از این تنگنا راهکارهایی است که در منظومه اقتصاد مقاومتی مطرح می‌شود. کشورهای مختلف تنها در صورتی در این جنگ اقتصادی علیه کشوری شرکت نمی‌کنند که تامین برخی نیازهای مهم آنها وابسته به روابط خارجی با این کشور باشد.

وحدت ملی، رمز جلوگیری از نفوذ خارجی

نگرانی کشورهای غربی از ظهور انقلاب اسلامی از تلاش این پدیده نوظهور برای برهم زدن نظم خودساخته‌ای بود که کشورهای استعماری و استکباری در دنیا حاکم کرده بودند. نپذیرفتن مناسبات رایج در دنیا و ناعادلانه خواندن آنها، این کشورها را در جنگ تحمیلی پشت سر صدام حسین قرار داد.

پافشاری بر همین نکته امروز پس از گذشت سه دهه آنان را پای میز مذاکره با ایران کشانده است تا بتوانند جمهوری اسلامی را در چارچوب مورد نظر خود قرار دهند. بر کسی پوشیده نیست همین رویکرد انقلاب اسلامی و پایداری بر آن به‌عنوان نقطه قوت ایران اسلامی همچنان می‌تواند جایگاه کشور را در مناسبات بین‌المللی ارتقا دهد به گونه‌ای که در شرایط فعلی بسیاری از سهم ایران در نظم نوین جهانی بخصوص در منطقه غرب آسیا صحبت می‌کنند و این دستاورد مقاومت در همراه نشدن با نظام ناعادلانه‌ای است که در جهان توسط چند کشور ایجاد شده است. تجربه مهم دیگری که دفاع مقدس برای گروه‌های مردمی و سیاسی کشور به دنبال داشت، لزوم وحدت اقشار و گروه‌ها در برابر دشمن خارجی است. شاه‌کلیدی که در زمان‌های مختلف کشور را نفوذناپذیر خواهد کرد. البته درس دیگری که از دفاع مقدس ملت ایران می‌توان گرفت این است که در میانه همین جبهه‌های دفاع از کشور و آرمان‌های انقلاب اسلامی است که ماهیت گروه‌های سیاسی مشخص می‌شود. برای نمونه گروهی که خود را مجاهدین می‌نامید و روزی در کنار مردم ایران بود در این میدان جهاد در صف مقابل قرار گرفت و هم آغوش صدام شد. اتفاقی که به همه گروه‌های سیاسی یادآوری می‌کند برای حفظ وحدت و یکپارچگی سیاسی کشور باید از منافع گروهی چشم پوشید و به صف مردم پیوست. نکته دیگری که باید بر آن تاکید کرد تکیه بر توان و مشارکت مردم به معنای واقعی کلمه است. امری که به روشنی در جریان دفاع مقدس دیده می‌شد و ارتباط صادقانه امام و امت، جایگاه تبلور آن بود.

دفاع مقدس به مثابه دانشگاهی برای جمهوری اسلامی عمل کرد که درس‌های مختلفی در آن به یادگار ماند. درس‌هایی که در حوزه‌های نظامی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی راهگشای بحران هاست و در هر زمان اگر به شایستگی بازخوانی شود از نفوذ کشورهای بیگانه جلوگیری خواهد کرد.

سیدناصر نعمتی

جا‌م‌جم