خطر در کمین اوپک

خلاصه ماجرای قیمت نفت این است که کشورهای غربی و در راس آن آمریکا باتوسل به رشد تولید نفت از طریق استخراج نفت شیل (نفت نامتعارف استخراجی از خرده‌سنگ‌های نفت‌زا) و با اهدافی اقتصادی ـ سیاسی تلاش کردند قیمت جهانی نفت را کاهش دهند.

این عزم که در کنار دیگر عوامل ناخواسته در اقتصاد جهان همچون کاهش رشد اقتصادی و بحران در چین باعث شد این هدف محقق شده و در کنار سودرسانی به برخی کشورهای اروپایی و قاره آمریکا، اقتصاد و درآمد برخی کشورهای نفتخیز را که بیشتر دشمنان یا رقبای آمریکا بودند با چالش مواجه کند.

به این ترتیب آمریکا ابزار فشار جدیدی بر کشورهایی چون ونزوئلا، روسیه و ایران را به دست آورد. با این حال نگاهی به رویه تاریخی بازار جهانی نفت نشان می‌دهد این فراز و فرودهای قیمتی متعدد اتفاق افتاده است که نمونه آن در ایران، کاهش مصنوعی و قابل توجه قیمت نفت در اواخر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است لذا احتمال این‌که بحران اخیر کاهش قیمت نفت گذرا باشد، وجود دارد اما در عین حال، چینش صحنه بازار جهانی نفت احتمالا حاکی از یک هدف خطرناک و فراتر از کاهش موقت قیمت است و آن تضعیف و در نهایت حذف اوپک از صحنه روزگار است. کارتلی که با وجود تمام اختلافات درونی‌اش، هنوز هم تشکلی بسیار قدرتمند در بازار جهانی نفت به شمار می‌آید.

اینجاست باید نگران بود و بحران اخیر را فراتر از یک بحران قیمتی تحلیل کرد.

بدیهی است نشستن تولیدکنندگان بزرگ و بیشتر مسلمان نفت زیر یک سقف، با توجه به رویکرد اخیر آمریکا در منطقه خاورمیانه و ظهور پیچیده گروه‌های تندرو، باب میل آمریکا و حتی روسیه نیست؛ زیرا در اجرای نظم جدید خاورمیانه، مدیریت جداگانه کشورهای نفتخیز، شاید ساده‌تر از نفوذ بر یک کارتل مبتنی بر عقل جمعی و «اجماع» باشد لذا احتمالا حذف اوپک یا تضعیف شدید آن در برنامه قرار دارد؛ برنامه‌ای که عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک نفتی آمریکا در منطقه یا آگاهانه مجری اجرای آن است یا بازی را خوب نخوانده و ناآگاهانه بازیچه شده است.

به عبارت بهتر دولتمردان تازه بر سر کار آمده عربستان، شاید ندانند ترکتازی آنها در جلوگیری از کاهش تولید، شاید از نظر اقتصادی نفت شیل را به خاطر هزینه تولید پالایش از صحنه تولید حذف کند، اما در مقابل خطری بزرگ در پی دارد و آن فروپاشی همگرایی در اوپک است.

چراکه علاوه بر ایجاد جو سوءتفاهم در اوپک و جنگ لفظی میان عربستان و دیگر اعضا، عربستان جنگ کاهش قیمت‌ها را رقم می‌زند که قدرت دوم اوپک – ایران – ناخواسته درگیر آن شده و در ادامه حتی شرکای نزدیک عربستان چون امارات و کویت را نیز درگیر کرده است.

گذشته از سودی که این اختلاف، برای مصرف‌کنندگان نفت دارد، این جنگ، اوپک را به عنوان یک کشتی که منافع همه کشورهای نفتخیز خاورمیانه را در خود دارد، با چالش غرق شدن مواجه می‌کند و این عربستان است که بر شاخه نشسته و بن می‌برد.

نشانه بارز این خطر را می‌توان در اظهارات تحقیرآمیز اخیر مقامات روسی دانست که با تکبر و اعلام این‌که اوپک به‌شدت ضعیف شده، عضویت دائم به جای ناظر در آن را رد کردند لذا احتمالا عربستان باید به این جمع‌بندی خردمندانه برسد که حفظ اوپک، حفظ منافع منصفانه نفت برای همه تولیدکنندگان است؛ بنابراین باید به خواست جمع در این کارتل تن دهد تا همگرایی از دست رفته، دوباره بازگردد. البته اگر آرمکوی نیمه‌آمریکایی بگذارد ...

سید علی دوستی موسوی - دبیرگروه اقتصاد