جذابیت‌های ذاتی ژانر تاریخی- مذهبی

محمد رسول‌الله(ص) در سی و سومین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 1393 برای اولین بار اکران شد.

این فیلم از چهارم شهریور در سراسر ایران و در 143 سینما و اکران بین‌المللی آن از پنجم شهریور همزمان با جشنواره مونترال آغاز شده است.

داستان فیلم درباره چندی پیش از تولد حضرت محمد(ص) رسول گرامی اسلام تا سن 13 سالگی ایشان است.

فیلم از حمله ابرهه به مکه شروع می‌شود و تا بالندگی حضرت در سن نوجوانی ادامه می‌یابد. در واقع محمد رسول‌الله قرار است یک تریلوژی تاریخی باشد که قسمت اول آن به کودکی حضرت پرداخته شده است.

برای بررسی فیلم محمد رسول‌الله شاید بهتر باشد ویژگی‌ها و همچنین روند شکل‌گیری و ساخت و تولید آن نیز ارزیابی شود.

فیلمی با چنین پیشینه و پشتوانه‌ای در بحث فیلمنامه و دیالوگ و فیلمبرداری و مهم‌تر از همه کارگردانی نیز باید مورد کندوکاو قرار گیرد.

در کلام اول باید اذعان کرد این فیلم در حال حاضر برای جهان اسلام وحدت‌‌آفرین است. یک فیلم به‌عنوان یک اثر هنری باید در جریانات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی پیرامون خود تاثیرگذار باشد.

محمد رسول‌الله(ص) برای دیده شدن توسط مسلمانان ظرافت و ظرفیت‌های فراوان دارد و همچنین توانایی جذب تماشاگر جهانی و محافل بین‌المللی را؛ چنانچه در جشنواره فیلم مونترال این ویژگی دقیقا متجلی گشت و این اثر با احترام فراوان روبه‌رو شد.

ژانر و مخاطب عام و خاص

محمد رسول‌الله(ص) یک فیلم در ژانر خاص است. گونه تاریخی در کنار ژانر حماسی ـ مذهبی شالوده داستان‌های فیلم است. یک فیلم تاریخی از صفر تا صد ساخت و تولید فراز و نشیب‌های خاص خود را دارد.

در واقع به لحاظ تکنیکی و نوع ساخت و ساز و عوامل سازنده؛ این فیلم تقریبا یک اثر بین‌المللی است.

از همان ابتدا این سوال مطرح بود که فیلم، چطور باید بر مخاطبان گسترده اثر بگذارد و به نظر می‌رسد سه نکته برای سازندگان فیلم اهمیت داشته است و توجه به آنها نشان می‌داد که فیلم، باید چه زاویه دیدی را انتخاب کند.

محمدمهدی حیدریان، تهیه‌کننده فیلم در این‌باره این‌گونه توضیح داده بود که این فیلم باید با ایده‌ معرفی پیامبر اسلام(ص) به جهانیان شکل بگیرد؛ مردمی که اغلب نه‌تنها شناخت درستی از ایشان و دین اسلام ندارند، بلکه متأثر از القائات سیاستگذاران دنیای غرب، ذهنیتی منفی نسبت به آن یافته‌اند.

دوم این‌که انتخاب مخاطب بین‌المللی مستلزم آن است که سطح کیفی فیلم نیز در حد بین‌المللی باشد، زیرا این مخاطب با بهترین نمونه کارهای عوامل سینما آشناست و به تماشای آن سطح از تصاویر سینمایی عادت دارد.

انتخاب دوره کودکی پیامبر هم سومین نکته‌ای است که با نیم‌نگاهی به مخاطب جهانی پدید آمد؛ زیرا اولین قضاوت نسبت به کودک در همه دنیا، معصومیت اوست و این توافق خودجوش، بخت زیادی برای جلب همدلی تماشاگر، نصیب فیلم می‌کند.

جذابیت‌های ذاتی داستان و فیلمنامه

در ژانر تاریخی، نگارش فیلمنامه جدای از جذابیت‌های هنری باید سرشار از حقیقت باشد. وقتی در باره یک شخص خاص قرار است فیلمی تهیه شود که تاریخ؛ اسناد معتبر و صحیح فراوان از وی دارد این دقت نظر صدچندان می‌شود.

حال اگر فیلمنامه درباره یک شخص الهی باشد طبیعی است که حساسیت‌ها صدچندان است.

فیلمنامه محمد رسول‌الله(ص) نوشته کامبوزیا پرتوی است که البته مجید مجیدی نیز نقطه نظرات خود را بر نوشته نهایی اعمال کرده است.

آنچه از فیلمنامه برمی‌آید این فیلم شرح‌حال 13 سال ابتدایی عمر پیامبر گرامی اسلام(ص) است. سکانس افتتاحیه اما از دهمین سال بعثت پیامبر شروع شده است، سپس در داستانک‌های ویژه‌ای به صورت فلاش‌بک این زمان به عام‌الفیل یعنی دقیقا سال تولد پیامبر و در ادامه دوران نوزادی و کودکی و سپس بالندگی حضرتش ربط پیدا می‌کند.

در عام‌الفیل، واقعه مهمی که در سکانس آغازین هم دیده می‌شود حمله ابرهه به مکه است. داستان شکست ابرهه؛ تولد حضرت؛ درگذشت حضرت آمنه و دوران شیرخوارگی و کودکی حضرت نیز در این سکانس روایت می‌شود.

به روایتی دیگر فیلم از زندگی سخت اصحاب حضرت در شعب ابیطالب آغاز می‌شود و در ادامه به پیش از میلاد پیامبر اسلام باز‌می‌گردد.

سکانس پایانی نیز با اولین سفر پیامبر به شام و رسیدن به صومعه بحیرا به پایان می‌رسد. بحیرا یک شخصیت تاریخی است، یک راهب مسیحی که درباره ظهور آخرین پیامبر به حضرت ابوطالب بشارت می‌دهد.

تمامی این جذابیت‌های ذاتی که در اسناد تاریخی و در کتب تاریخی و دینی روایت شده تقریبا بی‌کم‌وکاست در فیلمنامه فیلم محمد رسول‌الله آورده شده است.

‌ تولید و کارگردانی

بودجه این فیلم بین 125 تا 150 میلیارد تومان یعنی چیزی حدود 40 میلیون دلار برآورد شده است که توسط بخش خصوصی و شرکتی تحت عنوان نورتابان وابسته به بنیاد مستضعفان تهیه شده است.

برای شروع کار و پس از تهیه فیلمنامه یک شهرک سینمایی به نام شهرک سینمایی پیامبر اعظم که در 55 کیلومتری شهر قم قرار دارد، ساخته شده‌ است.

در این شهرک، ماکت شهرهای مکه و مدینه با مشخصات 1400 سال قبل، در اندازه یک به یک (مختصات واقعی) طراحی و ساخته شده بود.

ویتوریو استورارو، فیلمبردار مطرح ایتالیایی به‌عنوان فیلمبردار با همراهی حمید خضوعی ابیانه، کار فیلمبرداری این اثر را انجام داده است.

استورارو تاکنون برای سه فیلم شامل «اینک آخرالزمان» (1979)، «آخرین امپراتور» (1987) و «قرمزها» (1981) جایزه اسکار گرفته است.

جلوه‌های ویژه اثر به‌عهده اسکات ای.اندرسون برنده اسکار برای طراحی جلوه ویژه «باب» در 1996 است که جلوه‌های ویژه قسمت حمله سپاه ابرهه به مکه را طراحی و اجرا کرده است.

وی پیش از این در فیلم‌هایی همچون «ماجراهای تن‌تن»، «ترمیناتور 2» «دروازه نهم»، «کینگ‌کنگ» و«استخوان‌های دوست‌داشتنی» کار جلوه‌های ویژه را به‌عهده داشته و با کارگردانانی همچون استیون اسپیلبرگ، جیمز کامرون و پیتر جکسون سابقه همکاری داشته است.

طراحی دکور و صحنه را میلژن کرکا کلژاکویچ طراح دکور فرانسوی که قبلا جایزه «سزار» و «آکادمی فیلم اروپا» و همچنین نامزد دریافت جایزه «اِمی» را در کارنامه خود دارد، به‌عهده داشته است.

روبرتو پرپینانی نیز تدوین فیلم را انجام داده که خود نامی مطرح و پراعتبار در صنعت سینمای مستقل ایتالیا و همچنین سینمای تجاری است.

رحمان‌الله راکا برای این فیلم موسیقی متن ساخته و عمده مراحل فنی فیلم برای دوبله در استودیویی مجهز در لندن به انجام رسیده است.

مجید مجیدی بیش از آن‌که در این فیلم در نقش کارگردان چشمگیر باشد در قامت یک مدیر ظاهر شده است.

امتیازی که یک کارگردان آثار تاریخی و حماسی باید داشته باشد دقیقا همین ویژگی است. در مجموع و اگرچه قرار است زندگی حضرت رسول در یک سه‌گانه روایت شود و اولین آن را شاهد بودیم لیکن هر اثر سینمایی استعداد خود را بروز می‌دهد. محمد رسول‌الله(ص) در کنار تمام امتیازات و ویژگی‌های خود دارای کاستی‌هایی است که معمول چنین پروژه‌های کلانی نیز هست.

استقبال گسترده از اکران محمد رسول‌الله(ص) در سینماهای ایران نشان داد مردم فیلم را پسندیده‌اند. همچنین اکران این فیلم ظرفیت بالای ژانر تاریخی، حماسی و مذهبی را بار دیگر نشان داد.‌

مهدی تهرانی - قاب کوچک