توسعه فناوری، افزایش برداشت نفت

در طول این مدت، اکتشاف و تولید از مخازن نفت در خشکی و دریا در گستره وسیعی از خاک کشور ادامه یافته است. تولید نفت از مخازن کشور تا سال 1355 به‌طور طبیعی و با فشار اولیه مخزن امکانپذیر بوده است. اما در خشکی و در میدان هفتگل در سال 1355 و متعاقب آن در سال 1356 در میدان گچساران تزریق گاز به کلاهک گازی مخازن آغاز شد.

همزمان در سال 1357 نیز در مخزن نفتی سلمان، تزریق آب دریا به آبده مخزن آغاز شد. از این سال‌ها به بعد عملا مخازن نفتی کشور وارد مرحله تولید ثانویه شدند. در این مرحله تزریق گاز به کلاهک گازی و آب به آبده مخازن صرفا جهت تثبیت فشار مخازن و ثبات تولید از مخازن به انجام رسیده است.

موضوع ازدیاد برداشت و بهبود افزایش ضریب برداشت از ذخایر و میادین نفت و گاز در دنیا بسیار مطرح است. با گذشت زمان که ذخایر نفت و گاز رو به تحلیل می‌رود، برای کشورمان که مجموعا بالاترین و در مجموع اولین ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار دارد، افزایش ضریب برداشت از موضوعات مهم به شمار می‌رود.

تولید اولیه نفت با فشار طبیعی مخزن، در مخازن کشور بسیار متفاوت است. چنانچه گفته می‌شود این تولید از 6 درصد نفت درجای اولیه مخزن تا 50 درصد نفت درجای اولیه مخزن متفاوت است. در مرحله تولید ثانویه که با تزریق گاز به کلاهک گازی و آب به آبده مخزن انجام می‌شود، تولید نفت از 10 درصد نفت درجا تا حدود 25 درصد نفت درجای مخازن متفاوت خواهد بود.

با گذشت زمان و کاهش فشار مخزن و افت تدریجی تولید نفت، معمولا از روش‌های ثالثیه جهت استحصال بیشتر نفت استفاده می‌شود که بر حسب توان مخزن و شرایط آن از روش‌های شیمیایی، حرارتی، تزریقی گاز امتزاجی و... استفاده می‌شود.

اعمال روش‌های ثالثیه نیز بسته به نوع مخزن و شرایط فیزیکی و شیمیایی آن می‌تواند تا سقف 15 درصد دیگر به نفت قابل استحصال مخزن بیفزاید. لذا به‌روشنی می‌توان دید که امروزه با فناوری‌های نوین، بشر قادر است حتی تا سقف 70 درصد نفت درجای اولیه مخزن را استحصال کند.

طی سه دهه گذشته، مراکز تحقیقاتی صنعت نفت، به‌تدریج امکانات سخت‌افزاری و نیروی انسانی متخصص را در جهت شناخت هر چه بهتر پدیده‌های تولید نفت در مخازن کشور فراهم آورده‌اند.

دانشگاه‌های کشور نیز با لطف کمک‌های وزارت نفت، تجهیز شده و به تربیت نیروی انسانی متخصص مبادرت کرده‌اند. برنامه‌های حال و آینده شرکت ملی نفت ایران مؤید این واقعیت است که به‌تدریج در تمام مخازن نفتی کشور اعم از خشکی و دریا، ظرفیت‌های ازدیاد برداشت و اولویت‌های روش‌های مورد استفاده شناسایی خواهد شد.

هم‌اکنون، بیش از یک دهه است که روش‌های ثالثیه با تزریق گاز امتزاجی در مخزن رامشیر اهواز و سیلابزنی آب دریا در مخزن نفتی سیری (اسفند) در حال انجام است و چه‌بسا بزودی در این مخزن سیلابزنی مواد شیمیایی، مورد تست عملیاتی قرار گیرد.

به هر حال با تلاش متخصصان داخلی، نفت به عنوان یک سرمایه ملی، همچنان‌که از نسل‌های گذشته به نسل حاضر انتقال‌یافته، تا با تولید صیانتی از آن ضمن تامین رفاه و اقتدار ملی، به نسل‌های آینده سپرده شود تا آنها نیز بتوانند از این نعمت الهی به نحو مفید و موثر بهره‌مند شوند.

خوشبختانه با ماده‌های قانونی 129، 130، 139 مصوب مجلس جمهوری اسلامی و سیاست‌های وزارت نفت و شرکت ملی نفت، ساز و کارهای اجرایی این امور به کمک مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشور با همکاری‌های بین‌المللی به پیش رود.

دکتر محمدعلی عمادی

رئیس پژوهشکده ازدیاد برداشت از مخازن نفت و گاز