راه‌آهن در ایران

این طرح اگرچه قرار بود تا تهران ادامه یابد، ولی با کارشکنی‌های پیمانکارهای بلژیکی به شکست انجامید و خطوط آن، برچیده و برای احداث تلگراف استفاده شد. در سال ۱۸۸۲ (میلادی) و ۱۲۶۱ شمسی خط تراموایی بین تهران و شاه عبدالعظیم به طول ۸۷۰۰ متر کشیده شد. عرض این راه آهن یک متر بود و به وسیله بواتال فرانسوی اجرا و بعدها به یک بلژیکی واگذار شد.

در ۹ نوامبر ۱۸۹۰ ناصرالدین شاه قاجار پیمان‌نامه‌ای با روسیه تزاری امضا کرد که ایران را از ساخت راه‌آهن تا ده سال باز می‌داشت. این محدودیت در دسامبر ۱۸۹۹ برابر با شروط وام ۶۰ میلیون فرانکی روسیه با دستخط مظفرالدین‌شاه برای ده سال دیگر تمدید شد.

با این حال نخستین مسیر از خطوط ریلی موجود که در حال حاضر در کشور بهره‌برداری می‌شود مسیر تبریز به جلفا به طول ۱۴۹ کیلومتر است که سال ۱۲۹۵ به بهره‌برداری رسید. همچنین این مسیر اولین و تنها خط برقی کشور به حساب می‌آید. راه‌آهن میرجاوه به زاهدان نیزدرسال ۱۲۹۹ افتتاح شد.

راه‌آهن سراسری

ایجاد راه‌آهن سراسری در ایران همواره یکی از آرزوهای بزرگ و ملی محسوب می‌شد و با این که حدود نیم قرن کوشش‌هایی از طرف اولیای امور در انجام این امر خطیر به عمل می‌آمد، تحقق این آرزو تا سال ۱۳۰۶ به طول انجامید.

زمانی که راه‌آهن سراسری در شرف اتمام بود، وزارت راه مامور ساختمان سایر خطوط شد و اولین خطی که پس از خط سراسری ساختمان آن ساخته شد، خط گرمسار ـ مشهد بود.

ساختمان خط مزبور از روز ۲۴ اسفند ۱۳۱۶ آغاز و زیرسازی و ریل‌گذاری آن تا ایستگاه شاهرود به طول ۳۱۵ کیلومتر تا سال ۱۳۲۰ به اتمام رسیده و بهره‌برداری از آن شروع شد.

لیکن عملیات ساختمانی از شاهرود به بعد به علت بروز جنگ جهانی دوم متوقف شد تا این که بعداز پایان جنگ مجدد عملیات ساختمانی آن از سال ۱۳۲۶ به وسیله وزارت راه و از اعتبارات سازمان برنامه شروع شد و پس از پیشرفت عملیات ساختمانی از اسفند ۱۳۳۳ ریل‌گذاری آن به وسیله اداره ساختمان وزارت راه و از هفدهم دی ۱۳۳۴ توسط راه‌آهن دولتی ایران آغاز شد و در هفدهم دی ۱۳۳۵ خاتمه یافت و از همان تاریخ، به قبول بار از همه نقاط راه‌آهن به این خط اقدام کرد.

جنگ جهانی و توقف پروژه

دومین خطی که پس از تکمیل راه آهن سراسری ساختمان آن ساخته شد، خط تهران ـ تبریز است. ساختمان این خط روز هجدهم آبان ۱۳۱۷ از تهران شروع و تا روز چهاردهم آبان ۱۳۲۱ ساختمان و ریل‌گذاری آن تا میانه خاتمه یافت و بلافاصله بهره‌برداری از آن شروع شد؛ ولی به علت بروز جنگ جهانی دوم، عملیات این خط نیز متوقف و پس از پایان جنگ مانند خط گرمسار ـ مشهد عملیات ساختمانی آن به وسیله وزارت راه شروع و ریل‌گذاری آن از میانه شروع و روز ۲۹ مهر ۱۳۳۵ به ایستگاه مراغه رسید و از دهم دی ۱۳۳۵ بهره‌برداری از تهران تا مراغه آغاز شد.

ساختمان خط قم ـ یزد نیز از نهم آذر ۱۳۱۷ از قم شروع و پیش‌بینی شده‌ بود در سال ۱۳۲۱ خاتمه یابد؛ ولی پس از وقایع ۱۳۲۰ عملیات خط مزبور نیز متوقف شد.

چون قسمتی از زیرسازی این خط حاضر و برای ریل‌گذاری آماده بود، در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۳۲۶ راه‌آهن دولتی ایران با مصالح موجود اقدام به ریل‌گذاری از قم به کاشان کرد و در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۱۳۲۸ عملیات ریل‌گذاری خاتمه یافت و از روز ۱۹ خرداد ۱۳۲۸ بهره‌برداری آن شروع شد.