سایه فناوری بر خبرنگاری

بستر شبکه‌های اجتماعی

اگرچه دوره نفسگیر 18 روزه مذاکرات هسته‌ای در وین و هتل کوبورگ سپری شد، اما وقایع این دوران توسط خبرنگاران در توییتر و دیگر شبکه‌های اجتماعی روایت شد. در این روزها چشمان منتظر مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی در جستجوی توییت‌ها و هشتگ‌هایی بود که سران مذاکره‌کننده، کارشناسان و خبرنگاران در شبکه‌های اجتماعی درج و منتشر می‌کردند. صدها خبرنگاری که از سراسر دنیا در وین جمع شده بودند و روزها را در لابی یا اطراف هتل کوبورگ می‌گذراندند، با شنیدن کلامی یا حتی رویت لبخند و اخمی بر چهره سران، بلافاصله شنیده‌ها و دیده‌های خود را توییت می‌کردند؛ توییت‌هایی که گاه به مرجع مهم اخبار برای رسانه‌های رسمی تبدیل می‌شد و ساعت‌ها تفسیر و تحلیل را از سوی کارشناسان در رسانه‌های رسمی به دنبال داشت.

آمارهای به دست آمده از توییتر نشان می‌دهد از روز ابتدایی مذاکرات یعنی 6 تا 23 تیر، بالغ بر یک میلیون محتوا از سوی کاربران توییتر منتشر شده که مرتبط با مذاکرات و توافق هسته‌ای بوده است. تنها در روز توافق نیز حدود 30 هزار توییت مرتبط با توافق منتشر شده که در این میان، خبرنگاران سهم قابل توجهی در انتشار آنها داشته‌اند؛ طوری‌که گاه با بررسی توییت‌های برخی خبرنگاران زبده می‌توان کل روند مذاکرات را از ابتدا تا انتها مورد بررسی قرار داد و در جریان کل روند مذاکرات قرار گرفت.

مذاکرات هسته‌ای فقط یک مثال از نحوه بهره‌گیری خبرنگاران از بسترهای جدید ارتباطی است و در این زمینه موارد و مثال‌های زیادی وجود دارد. بستری که از طریق آن خبرنگاران از یک سو به اطلاعات اولیه و خام دسترسی و از آن تغذیه می‌کنند و از سوی دیگر خود می‌توانند اطلاعات تازه و بکرشان را با سرعتی بالا منتشر کرده و در اختیار دیگر بنگاه‌های رسانه‌ای و مخاطبان قرار دهند. بحران‌های طبیعی مانند سیل اخیر در کشور و زلزله‌ چند سال گذشته ورزقان از موارد دیگری بود که در آنها خبرنگاران باز هم از بستر شبکه‌های اجتماعی هم برای مطلع شدن و هم برای اطلاع‌رسانی سود بردند. در بستر جدید، خبرنگاران از به کار بردن سبک‌های جدی خبرنویسی بی‌نیاز هستند و در ازای آن باید بتوانند ساده و شفاف توییت و در تعداد محدودی از کاراکتر منظور خود را بیان کنند؛ همچنین به‌کارگیری امکاناتی مثل هشتگ‌ها، ارجاعات، داشتن فالوئرها و به‌کارگیری تصاویر اثرگذار ـ البته در شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر عکس ـ جزو مواردی است که خبرنگاران باید در موردشان آشنایی کاملی داشته باشند.

با وجود این، گاه استفاده نادرست از شبکه‌های اجتماعی، تبعاتی را نیز برای خبرنگاران به دنبال دارد. کپی‌برداری‌های متناوب و تحقیق نکردن در مورد روایی و صحت مطالب موجود در شبکه‌های اجتماعی و بازنشر آنها توسط خبرنگاران گاه به بی‌اعتمادی مخاطبان، رواج شایعه و تکرارهای بیهوده منجر می‌شود.

گوشی‌های هوشمند؛‌‌‌‌ عصای دست خبرنگاری

اگرچه این روزها برای هر خبرنگار لازم است تا شبکه‌های اجتماعی را بشناسد و از آنها به نحو درستی بهره ببرد، اما شناخت شبکه‌های اجتماعی و استفاده از آنها به تنهایی کافی نیست. پیش از این خبرنگاران باید برای حضور در یک جلسه مصاحبه یا نشست مطبوعاتی و... یک دستگاه ریکوردر، یک دوربین عکاسی و کاغذ و خودکار همراه می‌داشتند و چنانچه در یک صحنه خبری ناگهانی حاضر می‌شدند و وسایل و ملزومات مذکور را نداشتند دچار مشکلی جدی در تدوین خبر و انتقال اطلاعات می‌شدند؛ زیرا با نبود دوربین و ریکوردر دیگر نمی‌توانستند دیده‌های خود را مستند کنند و اعتبار اطلاعات آنها کاهش می‌یافت. این روزها به یمن وجود گوشی‌های هوشمند این فرآیند تسهیل شده است. اکنون هر خبرنگاری با به همراه داشتن گوشی هوشمند و امکانات موجود در آن، خود می‌تواند لحظه وقوع حادثه صدایی را ضبط کند، تصویری که می‌بیند را با استفاده از دوربین گوشی خود ثبت و مطالبی را با استفاده از قابلیت‌های لمسی در برنامه‌های مربوط به note گوشی خود بنویسد و در نهایت با یک ابزار ساده و همراه مجموعه‌ای از مستندات جمع‌آوری کند.

ربات‌های خبرنگار؛ پایان کار است؟

سرعت گسترش فناوری از یک سو و نفوذ آن بر حرفه خبرنگاری از سوی دیگر موجب شده این پرسش به وجود آید که در آینده این دو بال خبرنگاری و فناوری تا کجا پرواز خواهند کرد؟

ربات‌ها هنوز تا مرز رسیدن به شباهت کامل به یک انسان فاصله دارند، ولی این فاصله چندان دور نیست. در سال‌های آینده با پیشرفت سیستم‌های خودکنترلی ربات‌ها و به ثمر رسیدن پروژه‌های فعلی هوش‌ مصنوعی می‌توان این امید را داشت که روزی «ربات خبرنگار» در کنار خبرنگاران واقعی، عرصه‌های جدیدی را در دنیای اطلاع‌رسانی به وجود بیاورد.

براساس اعلام سازمان جهانی گزارشگران بدون مرز، سالانه تعداد قابل توجهی از خبرنگاران که برای تهیه گزارش از مناطق پرخطر و پرحادثه عازم مناطق جنگی یا کشورهایی که دچار انقلاب یا درگیری‌های داخلی شده‌اند بازداشت، کشته یا مجروح می‌شوند و ربات‌ها می‌توانند نقش بسزایی در کمک به این حرفه داشته باشند.

چندی پیش نیز آسوشیتدپرس اعلام کرد برای نگارش اخبار مربوط به وضعیت سود و زیان شرکت‌های تجاری، از ربات‌های هوشمند استفاده کرده است. مدیران این خبرگزاری معتقدند از این طریق می‌توانند وضعیت مالی و اقتصادی تعداد بیشتری از شرکت‌های تجاری را تحت پوشش قرار دهند. بسیاری از خبرگزاری‌های خارجی هر سه ماه یکبار اخبار و گزارش‌هایی را در مورد گردش مالی و وضعیت اقتصادی شرکت‌های بزرگ تجاری منتشر می‌کنند و میزان درآمد یا ضرر آنها، وضعیت سود و زیان، بخش‌های دارای بازدهی و ضررده این شرکت‌ها و... را به تفصیل شرح می‌دهند. حال با سپردن این وظیفه به ربات‌ها تحول قابل توجهی به وجود خواهد آمد، طوری‌که با عملی شدن این طرح آسوشیتدپرس می‌تواند هر سه ماه یک‌بار به جای تنها 300 شرکت وضعیت 4400 شرکت تجاری را تحت پوشش قرار داده و در مورد وضعیت درآمدی آنها گزارش‌های مفصلی تهیه کند و به نوعی ربات‌های خبرنگار را جایگزین خبرنگاران بورس کند.

حالا باید منتظر باشیم و ببینیم آیا در آینده ربات‌ها خواهند توانست حرفه خبرنگاری را متحول کنند؟ به نظر می‌رسد تا پاسخ این پرسش، زمان زیادی باقی نمانده است.

محیا برکت - کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی