مشکلاتی که همچنان گاوخونی را تهدید می‌کند + عکس

تالاب بین‌المللی گاوخونی به عنوان یکی از زیباترین تالاب های ایران به دلیل ارزش‌های زیستگاهی ۴۰ سال پیش در کنوانسیون جهانی رامسر به ثبت رسیده و یکی از ۲۲ تالاب بین‌‌المللی ایران به شمار می‌‌رود.

تالاب‌ها در تمامی جهان یکی از میراث‌های محیط‌ زیست محسوب می‌شوند که علاوه بر اینکه تعدیل‌کننده هوا هستند و مانع گسترش گرد و خاک می شوند تمامی فضولات و سموم خاک و آب و پساب کارخانجات را نیز به سمت خود کشیده و آنها را تصفیه می‌کنند.

گاوخونی به عنوان یکی از مهم‌ترین تالابهای ایران مدت‌ها با غول خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کرد اما این دیو سیاه، تنها گاوخونی را تهدید نمی‌کرد بلکه مشکلات ناشی از خشکی این تالاب مهم بین‌المللی کم کم تمامی شهرهای دور و اطراف از جمله پایتخت را تحت تاثیر قرار داده بود.

با وجود قول های مکرر مسئولان و سازمان حفاظت محیط‌ زیست در ارتباط با تخصیص حق‌آبه گاوخونی بیش از ۱۰ سال بود که آبی به تالاب جاری نشده بود به گونه‌ای که احتمال انقراض برخی گونه‌های نادر و منحصر به فرد این تالاب می‌رفت.

درست در بحبوبه انتقادهای مکرر رسانه‌ها و کارشناسان بود که خبر رسیدن آب به تالاب گاوخونی بار دیگر امیدهای تازه‌ای را در دلها زنده کرد اما باید توجه داشت که چراغ هشدار در ارتباط با آینده گاوخونی در ذهن مسئولان خاموش نشود و با هشیاری و برنامه‌ریزی‌های صحیح اجازه ندهیم تا با توجه به کم‌آبی‌های اخیر بار دیگر تلخ‌کامی‌های خشکی تالاب تکرار شود.

نقش تالاب گاوخونی در مهار بیابان زایی و تغذیه آبهای زیرزمینی

در این ارتباط احمد شهبازی فعال محیط‌ زیست و ساکن منطقه ورزنه که ماهانه برای بررسی وضعیت تالاب گاوخونی به این منطقه سرکشی می کند در پاسخ به این سوال که در شرایط کم‌آبی به چه دلیل تا این حد صحبت از لزوم احیای تالاب گاوخونی می‌شود و از زنده کردن این تالاب در حد ارزش احیای زاینده‌رود یاد می‌شود، اظهار داشت: در زمانی نه چندان دور،این تالاب به عنوان تنها دریاچه آب شور دائمی در فلات مرکزی کشور با استوار کردن پوشش گیاهی و ممانعت از حرکت شن های روان نقش موثری در مهار بیابان‌زایی و تغذیه‌ آبهای زیرزمینی ایفا می‌کرد.

وی افزود: این تالاب در بهبود و بهسازی کیفیت آب، خاک و جلوگیری از فرسودگی و جابجایی خاک و کنترل سیلاب نیز نقش داشته است و تقویت صنعت طبیعت‌گردی، حفظ تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی و معتدل کردن هوای اقلیمی از ویژگی‌های دیگر این تالاب بوده است.

فعال محیط‌ زیست تصریح کرد: خشک شدن گاوخونی تالاب را به چشمه تولید گرد و غبار و نمک تبدیل کرد که بر دیگر نقاط کشور نیز تاثیرگذار است.

وی اضافه کرد: با توجه به موارد یاد شده و خطراتی که سلامتی مردم را دنبال می‌کند متوجه می شویم که چرا از تالابی که این سالها نقش مهمی در حفظ سلامتی مردم داشته است در کنار زاینده‌رودی که زندگی می‌بخشد یاد می‌شود.

کاهش تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری تالاب

شهبازی در ارتباط با تاثیرات خشکسالی های اخیر بر پوشش گیاهی و جانوری این ناحیه ابراز داشت: اکنون دیگر چهره این تالاب مهم بین‌المللی مانند سابق نیست به گونه‌ای که از ۷۰ پرنده آن اکنون تنها ۲۰ گونه باقی مانده است و کاهش چشمگیری در پرندگان این منطقه شاهد هستیم؛ البته من تا سوم خرداد نیز دسته ای فلامینگو، اردک، مرغابی، حواصیل و چند گونه دیگر از پرندگان تالاب را مشاهده کردم اما تنوع آنها به شدت کاهش یافته است.

وی با اشاره به اینکه پوشش گونه‌های مختلف تالاب به یکدیگر پیوسته است، افزود: زمانی که پوشش طاق و در نتیجه حیواناتی همچون خرگوش و موش کانگورویی که غذای پرندگان شکاری مانند عقاب، باز را تشکیل می‌دهد کم شوند، پوشش جانوری این نوع پرندگان نیز ضعیف می شود.

فعال محیط‌ زیست تاکید کرد: هم اکنون گستردگی بهینه زیست‌محیطی تالاب گاوخونی کاهش یافته و پوشش گیاهی خاص تالاب به دلیل کویری بودن منطقه بیشتر شامل جنگل های طاق و گز است اما با توجه به خشکسالی های اخیر در واقع اکنون گستره پوشش گیاهی و جانوری تالاب کوچکتر شده است.

وی افزود: از سویی کل حاشیه غربی تالاب را دیواره‌های ماسه‌ای پوشش می‌دهد و تحت تاثیر رطوبت تالاب پوشش خوبی از درختچه‌های طاق را در این منطقه شاهد بودیم اما اکنون به دلیل پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی بسیاری از این درختچه‌ها خشک و بوته‌های طاق کاهش یافته است.

شهبازی در ارتباط با اینکه خشکی زاینده‌رود در این عوارض چقدر تاثیر داشته است، گفت: از جمله این عوارض گستردگی نمک است؛در جنوب تالاب به طرف دهکده خارا به دلیل سطح کمتر آب، معدن نمک تشکیل شده است اما اکنون این منطقه نمکی در حال گسترش به طرف شمال است و بدین ترتیب به شرایطی رسیده که جنوب سطح تالاب را نیز نمک پوشانده است.

وی اضافه کرد: زمانی که تالاب تحت تاثیر باد قرار گیرد در مناطقی همچون خارا مخلوط نمک و ماسه با باد پراکنده می شود که با ایجاد گستردگی پوشش نمکی همین شرایط برای شمال نیز ایجاد و با نفوذ نمک در میان ترکیبات آبرفتی پوشش گیاهی این مناطق نیز ضعیف می شود.

احیای تالاب نیازمند جریان مداوم آب است

فعال محیط‌ زیست با اشاره به اینکه رسیدن جریان اندک آب کنونی به تالاب بسیاری از این مشکلات را برطرف خواهد کرد گفت: از مهم‌ترین آنها پراکنده نشدن ریزگردهای سمی است.

وی افزود: اما باید دقت کنیم که احیای تالاب به ویژه بازگشت گونه‌های گیاهی و جانوری آن به شکل طبیعی نیازمند جریان آب مستمر و مداوم است و بر این اساس نباید به دلیل مرطوب شدن گاوخونی از راهکارهای احیای کامل تالاب غافل شویم.

فعال محیط‌ زیست با اشاره به بهترین راهکار رفع مشکلات تالاب گاوخونی و زاینده رود بیان داشت: باید از دیدگاه کلان به موضوع خشکی تالاب توجه شود و در زمینه مد‌یریت آب زاینده‌رود مسائل جانبی را کنار بگذاریم.

شهبازی گفت: در سالهای اخیر کاربری‌های زمینی در حوزه کشاورزی با سوء‌ مدیریت تغییر یافته است به گونه‌ای که زمین های کشاورزی خشک و به جای آن زمین های بایر به فضای سبز گسترده‌ تبدیل شده است.

وی ادامه داد: بر این اساس این حوضه نیازمند مدیریت واحدی است که به مباحث کارشناسی زیست‌محیطی تالاب از سرچشمه تا پایاب وارد باشد و بدون سیاسی‌نگری و جانبداری صرف و بیجا از یک موضوع قوانین مرتبط با حریم رودخانه را رعایت و مسایل کارشناسی را اعمال کند.

فعال محیط‌ زیست با توجه به قول استاندار اصفهان در ارتباط با استفاده از پساب و تاثیر آن در احیای تالاب تصریح کرد: اکنون که آب به تالاب گاوخونی رسیده است امید به احیای این تالاب افزایش یافته اما به یقین استفاده از پساب در شرایط خشکسالی گزینه بسیار مناسبی برای احیای تالاب گاوخونی است.

وی افزود: به دنبال جاری شدن آب به هر شکلی، شرایط آب و هوایی و پوشش گیاهی نیز تغییر می‌کند و اگر این روند تامین حق‌آبه تالاب ادامه پیدا کند کم کم با افزایش تعداد پرندگان و با ایجاد پوشش گیاهی مناسب کنترل ماسه و ریزگردها که اکنون خطر جدی برای نقاط مرکزی ایران محسوب می شود نیز با مرطوب شدن تالاب کنترل می شود.

شهبازی گفت: بدین شکل علاوه بر احیای تالاب، صنعت اکوتوریسم نیز در این منطقه بار دیگر جان می‌گیرد.

وی ادامه داد: من از فروردین ماه تاکنون به شکل مداوم تالاب را رصد کردم که در هر بار خوشبختانه هنوز تعدادی فلامینگو که پرندگان اصلی تالاب هستند را در این بخش مشاهده کردم و آخرین بار در تاریخ سوم خرداد ۶۰ فلامینگو در تالاب وجود داشت.

وی تاکید کرد: البته این فلامینگوها به رسم عادت از این مکان عبور کردند و اگر شرایط تالاب مساعدتر بود شاید تعداد بیشتری مهاجرت می‌کردند اما اکنون تعدادی از این پرندگان باقی مانده‌اند که توانسته‌اند خود را با این شرایط سازگار کنند و از این رو به نظر می‌رسد شرایط تا حدودی بهتر شده است و به یقین با شرایط فعلی جریان آب به سمت تالاب بهتر نیز خواهد شد.

خطر انقراض گونه های جانوری ویژه تالاب در صورت ادامه روند خشکسالی

همچنین رضا خلیلی ورزنه با اشاره به رسیدن آب به گاوخونی اظهار داشت: هم اکنون جمعیت پرندگان مهاجر تالاب بسیار کم شده است اما امسال فلامینگو، پرنده اصلی گاوخونی در این تالاب مشاهده شده است که اگر وضعیت فعلی ادامه می یافت امکان از میان رفتن آنها وجود داشت.

وی ادامه داد: تعدادی از حیواناتی که تصور می شد از میان رفته‌اند به تازگی در زاینده‌رود مشاهده شده است که از جمله آنها ماهی گورخری است که خاص این رودخانه است که با برگشت آب و رسیدن آن به تالاب امید احیای این ماهی و زیاد شدن آن نیز می رود.

مدیرعامل انجمن دوست‌داران میراث فرهنگی و طبیعی ورزنه ابراز داشت: گرچه این آب اندک است اما تمام امید ما این است که با توجه به خشک شدن نیزارهای گاوخونی با رسیدن آب، حداقل دلتای تالاب که زیستگا‌ه پرندگان است بار دیگر احیاء شود.

خلیلی ورزنه با بیان اینکه مردم با کمک به دولت و با جلوگیری از برداشت های غیرمجاز کمک کردند حق‌آبه زیست محیطی تالاب تامین شود، افزود: با توجه به دخل و تصرف های حریم رودخانه از مسئولان این درخواست را داریم که با ایجاد جاده دسترسی در دو طرف زاینده رود تا تالاب گاوخونی کمک کنند تا نظارت و جلوگیری از برداشت های غیرمجاز آسان شود و در این ارتباط ایجاد ایجاد میراب و پلیس برای زاینده‌رود بسیار ضروری است.(مهر)