تنهایی تلویزیون در‌ غنی سازی اوقات فراغت

طبیعی است نقش رسانه ملی به علت فراگیر بودن و تحت پوشش داشتن یک پهنه جغرافیایی به وسعت تمام کشور، تاثیرگذار و تعیین‌کننده و در صورت ارائه راهکارها و بروز عملکردهای مناسب ممتاز خواهد بود.

رادیو و تلویزیون در فصل تابستان نه فقط با یک جمعیت دانش‌آموزی که در گروه سنی کودک و نوجوان دسته‌بندی می‌شوند مواجه است، که با طیف فراگیرتری که در این ایام از تحصیل فارغ هستند سر و کار دارد؛ دانش‌آموزان مقاطع بالاتر که در میانه نوجوانی و جوانی هستند و دانشجویانی که دیگر تمام و کمال پا در سنین جوانی گذاشته‌اند. به این ترتیب رسانه ملی باید پاسخگوی طیف گسترده‌ای از مخاطبان در فصل تابستان باشد که از لحاظ تعداد و شمارش براحتی مرز ده میلیون را پشت سر گذاشته و به 15 میلیون نزدیک می‌شوند.

فقط تلویزیون مسئول نیست

تلویزیون در مقام فراگیرترین رسانه کشور تا چه میزان می‌تواند در پر کردن و بخشیدن غنا و کیفیت به اوقات فراغت کودکان و نوجوانان ایرانی ایفای نقش کند، بخصوص در روزهایی که به مدرسه نمی‌روند و به صورت 24 ساعته مهمان خانه و خانواده هستند؟ علی زارعان، مدیر گروه خردسال و کودک شبکه دو با اشاره به وجود 17 نهاد متولی برای ساماندهی اوقات فراغت کودکان و نوجوانان در ایام تابستان به جام‌جم گفت: بهتر است یکی از این نهادها محوریت پیدا کرده و بقیه خود را با آن همسو و همراه کنند.

وی با پیشنهاد تشکیل یک کمپین توسط این نهادها افزود: شایسته است که این 17 نهاد یک افق مشترک را ترسیم و به سوی آن حرکت کنند؛ اما متاسفانه آنها عادت ندارند دور یک میز بنشینند و با یکدیگر همسو و دارای یک هدف مشترک شوند. این تاسف‌بار است که از نیمه خرداد هم گذشته و تازه داریم درباره اوقات فراغت کودکان و نوجوانان صحبت می‌کنیم. من به عنوان مدیر گروه خردسال و کودک شبکه دو هیچ نامه و پیشنهادی را از هیچ یک از این نهادها دریافت نکرده‌ام. ما حتی نمی‌توانیم یک شعار فصلی را برای این مدت تعیین کنیم. مدیریت این فصل کار یک نهاد نیست، اما ما در تلویزیون در حد وسع و توانمان تلاش خواهیم کرد برنامه‌های مناسبی را تولید و پخش کنیم.

وی با تاکید بر این‌که به تعطیلات تابستانی دانش‌آموزان باید به صورت یک فرصت طلایی نگاه کرد، افزود: متاسفانه اوقات فراغت در کشور ما تبدیل به بهانه‌ای شده که خانواده‌ها کودکان را از مسیر دوست‌داشتنی زندگی دلزده کنند. ای کاش تحقیقی صورت گیرد تا مشخص شود چند درصد کودکان و نوجوانانی که در این ایام توسط خانوده‌هایشان به کلاس‌های هنری می‌روند، بعدها پیگیر این رشته‌ها شده و پیشرفت می‌کنند. دمیدن روح هنر در همه اجزای زندگی یک ضرورت است، اما این بایدهای اوقات فراغت کودکان و نوجوانان تنها یک فایده داشته و آن دلزده کردن آنها از ورزش و هنر است. زارعان تصریح کرد: همه رسانه‌ها و از جمله تلویزیون موظف هستند به فعال کردن زندگی و نه نشاندن آن در ایام فراغت. نشاندن مخاطب یعنی محصور کردن او در یک اتاق و سرگرم کردنش. تلویزیون با برنامه‌هایش باید کودکان و نوجوانان را تشویق کنند از لاک خود بیرون آمده و وارد یک رفتار اجتماعی و هنری شوند. ما موظف هستیم در مخاطب انگیزه ایجاد کنیم تا از اوقات فراغت منفعل به فعال قدم بگذارد. باید کودکان و نوجوانان را تشویق کنیم پس از دیدن یک برنامه و تحت تاثیر آن، بلند شوند و بر حسب علاقه‌شان سراغ کار دیگری مثل ورزش، موسیقی، طراحی، خوشنویسی و هنرهای دیگر بروند.

جذابیت حرف اول را می‌زند

پرهیز از لحن آمرانه، دستوری و ناصحانه در ساخت برنامه‌های مخصوص اوقات فراغت کودکان و نوجوانان یک اصل مهم و تعیین‌کننده در برقراری ارتباط با مخاطبان به نظر می‌رسد. همچنین برنامه‌سازان باید خلاقیت و نوآوری را چاشنی کار خود کنند و هر ساله حرف تازه‌ای برای گفتن داشته باشند. سال‌هاست به بهانه کودکان و نوجوانان و برای پر کردن ساعاتی که در خانه هستند، برنامه‌هایی با یک شکل و فرم ثابت تولید می‌شود که به نوعی از زمانه خود عقب هستند و در برقراری ارتباط با مخاطب توفیقی نمی‌یابند.

کیفیت و چگونگی عرضه مهم است

به باور یک روان‌شناس حوزه کودک و نوجوان، آنچه در همراهی مخاطب حرف اول را می‌زند، جذابیت است. رسانه می‌تواند هر محتوایی را ارئه کند، اما مساله این است که این عرضه با چه شکل و شمایل و چه کیفیتی باشد.

دکتر سیدمهدی صمیمی‌اردستانی با تاکید بر این‌که باید در برنامه‌های کودکان و نوجوانان از ارائه قالب‌های خشک و صرفا آموزشی پرهیز کرد، گفت: پیام‌هایی که قرار است در این برنامه‌ها منتقل شود حتما باید به صورت غیرمستقیم باشد تا مخاطب را دلزده نکند. باید محتوای موردنظر را در بسته‌بندی خوب و جذاب به کودکان ارائه کرد.

وی در پاسخ به این پرسش که برنامه‌های تولیدی تا چه میزان باید متناسب با حالات و مقتضیات کودکان و نوجوانان امروزی بوده و برنامه‌سازان با روحیات مخاطبان خود آشنا باشند، افزود: این مساله چندان در محتوا نمود پیدا نمی‌کند. محتوا می‌تواند آموزشی و علمی هم باشد؛ اما مهم این است در چه شکلی ارائه شود. ممکن است گاهی خطاهای محتوایی هم پیش بیاید. مثلا قرار است در یک برنامه فرهنگ راستگویی به کودکان آموزش داده شود، اما شکل انتقال پیام به صورتی است که دقیقا پیام معکوسی را منتقل می‌کند. برنامه‌سازان باید روی شکل و فرم ارائه برنامه‌ها و پیام‌ها کار کنند. این مهم هم در صورتی اتفاق می‌افتد که فقط از یک گروه ثابت استفاده نکنند و مشاورانی را کنار خود داشته باشند.

تلویزیون و موضوعی به نام سرگرمی

تلویزیون، مدیران و برنامه‌سازان‌اش در ساخت برنامه‌های مخصوص رده سنی کودک و نوجوان باید چه اولویت‌هایی را در نظر بگیرند و در این زمینه چه کارکردهایی را قائل شوند؟ به عبارت بهتر، برنامه‌های تلویزیون بویژه برای کودکان و نوجوانان باید جنبه تفریحی و سرگرمی داشته باشد، آموزشی یا خبری؟

دکتر مازیار طلایی، جامعه‌شناس برای کارکرد سرگرمی تلویزیون ارجحیت بیشتری قائل است. او بر این باور است که رسانه ملی وسیله‌ای است برای تفریح و سرگرمی، که در عین حال در تولیداتش چیزهای دیگر را هم می‌تواند ارائه کرد؛ اما هدف اصلی مخاطب در استفاده از آن تفریح کردن و سرگرم شدن است. وی با تاکید بر این‌که کودکان تمایل دارند از تماشای تلویزیون لذت ببرند، گفت: قراری بر نصیحت و القای یک پیام خاص نیست؛ کودک و نوجوان به تفریح احتیاج دارد و تلویزیون هم باید به این نیاز پاسخ دهد. جنبه‌های دیگر از جمله آموزش در مراتب بعدی قرار می‌گیرد. این روزها تشخص مفید بودن یک برنامه با خود مخاطب است. دیگر نمی‌شود یک بسته واحد را تولید و پخش کرد و به همه گفت صرفا این را نگاه کنند. تلویزیون این روزها جایگاه ویژه‌ای در خانواده‌های ایرانی دارد و همه از جمله کودکان و نوجوانان به‌طور مستمر به تماشای آن می‌نشینند. این رسانه بیشترین جنبه خبری، آموزشی و تفریحی را دارد؛ اما آنچه برای مخاطبان کم‌سن و سال مهم به نظر می‌رسد جنبه و کارکرد تفریحی و سرگرم‌کننده آن است. اوقات فراغت را نمی‌توان کنترل کرد، تفریح و خوش بودن هم هیچ ایرادی ندارد.

یک اوقات فراغت و 17 سازمان متولی

سال‌هاست که دو آفت بزرگ، تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات مهم کشور به خصوص در حوزه فرهنگی را زیر سوال برده است .اول، کثرت متولی و دوم موازی کاری‌های بیهوده. کثرت متولی نه تنها قدرت تصمیم‌گیری را ضعیف و کم می‌کند، بلکه همان معدود تصمیم‌های اخذ شده را به ورطه این ‌که کدام نهاد آن را اجرا کند، می‌کشاند و یا چند سازمان به طور همزمان آن را اجرایی می‌کنند که نتیجه این موازی‌کاری عموما رضایت بخش نیست.

برای مثال معضلاتی مانند آلودگی هوا و ترافیک سال‌هاست مردم را درگیر کرده‌اند و حتی هر روز بر ابعادشان افزوده می‌شود از این بابت که چند متولی برای ساماندهی و رفع آنها وجود دارد که هر یک دیگری را به کم‌کاری و اهمال متهم می‌کند.

غنی کردن اوقات فراغت تابستانی کودکان و نوجوانان 17 متولی دارد که یکی از آنها سازمان صدا و سیما است. 16 وزارت خانه، نهاد و سازمان دخیل در این امر عبارتند از: وزارت آموزش و پرورش، وزارت ورزش و جوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سازمان بسیج مستضعفین، مرکز رسیدگی به امور مساجد، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، معاونت امور فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان جوانان هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، نهاد کتابخانه‌های عمومی، ستاد اقامه نماز، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، کمیته امداد خمینی(ره)، سازمان اوقاف و امور خیریه.همین تعدد متولی نه تنها قدرت تصمیم‌های اصولی و راسخ را در پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان گرفته که حتی باعث نوعی کم‌کاری، اهمال و انداختن گناه خود بر گردن دیگران شده است.

لزوم حمایت از صدا و سیما

لاله افتخاری، نماینده مجلس و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس درباره بودجه نهادها و سازمان‌های متولی پرکردن و غنی‌سازی اوقات فراغت به جام‌جم گفت: برای همه این‌ سازمان‌‌ها بودجه خاصی در نظر گرفته شده و به آنها پرداخت می‌شود اما در نهایت گزارش‌هایی که ارائه می‌شود نشان می‌دهد این سازمان‌ها نتوانسته‌اند به درستی کار خود را انجام دهند و بیشتر کودکان و نوجوانان مخاطب هدف این سازمان‌ها، از برنامه‌های آنها استفاده نکرده‌اند.

وی تاکید کرد: بهتر است بودجه و برنامه‌های این نهادها مدیریت شود. آنها باید کار خود را بر محور‌های؛ اطلاع‌رسانی، مخاطب سنجی و آینده‌نگری برنامه‌ریزی کنند.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس درباره نقش رسانه ملی در پر کردن اوقات فراغت گفت: تلویزیون در خانه همه مردم وجود دارد و عموم مردم از آن استفاده می‌کنند به همین دلیل نقش موثری در پر کردن اوقات فراغت دارد؛ به همین دلیل بهتر است از آن حمایت شود و برایش بودجه خاصی در نظر گرفته شود.

محسن محمدی / گروه رادیو و تلویزیون