امام راحل در قاب تلویزیون

در برخی از این آثار دوران کودکی و نوجوانی امام(ره) مدنظر قرار گرفته، در برخی دیگر رویدادهای مرتبط با ایشان طرح شده و در کمتر اثری فعالیت‌ها و مبارزات ایشان به صورت کامل و مستقل، تصویر شده است.

به گزارش جام‌جم، اولین اثری که به زندگی امام خمینی(ره) اختصاص داشت، آفتاب و زمین نام دارد که به تهیه‌کنندگی علیرضا سجادپور و کارگردانی جواد شمقدری اوایل دهه 80 از شبکه دو به نمایش درآمد. این سریال زندگی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران را از دوران زندگی پدر ایشان روایت کرده و به تولد و نهایتا شش ماهگی امام می‌رسید. قرار بود فصل‌های دیگری برای این سریال ساخته شود که این اتفاق تاکنون رخ نداده است.بعد از آن مجتبی راعی با فیلم ـ سریال صنوبر که بعدها با نام «سال‌های سخت در خمین» از شبکه یک پخش شد، سراغ زندگی و شخصیت امام خمینی‌(ره) رفت، اما او نیز دوران نوجوانی بنیانگذار انقلاب را در فاصله سنی بین 13 و 16 سالگی ایشان روایت کرد.سریال سال‌های حادثه به کارگردانی سعید چاری در شبکه پنج، اثر دیگری است که در ارتباط با امام خمینی(ره) ساخته شده است، اما این سریال درباره امام و زندگی ایشان نیست و ماجرای نوجوانی به نام احمدعلی و عشق او را به امام روایت می‌کند.مجموعه روح‌الله به کارگردانی راما قویدل از تولیدات شبکه دو نیز به شخصیت امام خمینی(ره) توجه داشته، اما در هر قسمت ماجراهای آدم‌هایی را روایت می‌کند که قصد ملاقات با ایشان را داشته‌اند.

امام(ره) در معمای شاه

در تازه‌ترین سریال محمدرضا ورزی که مراحل تصویربرداری را پشت سر می‌گذارد، به اتفاقاتی که منجر به پیروزی انقلاب شد، از دهه 30 آغاز و با مرگ شاه در سال 1359 به اتمام رسید، می‌پردازد. در این مسیر ضمن روایت تاریخ به زندگی و شخصیت امام خمینی(ره) به عنوان موثرترین شخصیت تاریخ معاصر ایران نیز پرداخته می‌شود.

از آنجا که در سریال معمای شاه رخدادهای مهم تاریخی معاصر از جمله واقعه 15 خرداد، تبعید امام خمینی‌(ره)، عملکرد تشکل‌ها و گروه‌های سیاسی همچون نهضت آزادی، فدائیان اسلام و در نهایت پیروزی انقلاب اسلامی، فرار شاه و مرگ پهلوی دوم طرح و بررسی می‌شود، تصویر تازه و متفاوتی از امام خمینی(ره) را به عنوان یک رهبر سیاسی و شخصیت تاثیرگذار تاریخی به تصویر می‌کشد.

براساس توضیحات ورزی، اتفاقاتی چون فوت آیت‌الله بروجردی در سال 1340 و بعد از آن فوت آیت‌الله کاشانی، طرح لایحه‌ ایالتی و ولایتی، افشاگری‌های امام، نگارش کتاب کشف الاسرار به قلم امام، دیدار امام و شهید مدرس، اولین تبعید امام و زندگی تحت نظر ایشان در خانه حاج‌آقا روغنی در محله قیطریه، تصویب لایحه کاپیتالاسیون، تبعید دوم به نجف و مهاجرت به نوفل‌لوشاتو تا پیروزی و مرگ شاه فراز‌هایی از سریال معمای شاه است که با حضور امام ‌خمینی‌(ره) روایت می‌شود.

ورزی درباره علت ساخته نشدن اثری نمایشی درباره زندگی سیاسی، اجتماعی بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران و مبارزات ایشان گفت: به نظرم همکاران من در این زمینه ملاحظاتی دارند که کاملا بجاست. پرداختن به زندگی حضرت امام(ره) کار ساده‌ای نیست. این کار به شبیه‌سازی ظاهری و بازی بازیگر جلوی دوربین ختم نمی‌شود. امام خمینی‌(ره) شخصیت بسیار بزرگی است و اگر تلاش‌ها و اتفاقات ساخت بخش‌های مربوط به ایشان در سریال معمای شاه را به نمایش بگذاریم، چند فیلم مستند خواهد شد.

کارگردان سریال معمای شاه ضمن ارائه توضیحاتی درباره تحقیق و نگارش این سریال، همکاری با موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی‌(ره)، چگونگی انتخاب شکرخدا گودرزی برای بازی در نقش امام‌خمینی(ره) و مواردی از این دست تاکید کرد: برای نشان دادن شخصیت حضرت امام، نیاز به قهرمان‌سازی نداشتیم و باید برای نمایش این شخصیت بزرگ به شیوه مناسبی می‌رسیدیم. به نظر من دوربین باید با احتیاط به این شخصیت نزدیک شود، زوایای خاصی مناسب ارائه تصویر از ایشان است و نحوه معرفی و حضور این شخصیت باید درست و با دقت مهندسی و بعد ارائه شود.در این سریال تا حدی به زندگی خصوصی امام، ارتباط وی با اعضای خانواده و شخصیت شاعر و عارف ایشان نیز پرداخته می‌شود.

به گفته ورزی، هر کارگردانی که بخواهد شخصیت سیاسی، اجتماعی، عرفانی و تاثیرگزاری شخصیت امام خمینی‌(ره) را در یک فیلم یا سریال به نمایش بگذارد، با چالشی بزرگ روبه‌روست و باید بتواند اثری درخور شأن و مقام چنین شخصیتی بسازد.

ورزی دو سال زمان را صرف نگارش سریال معمای شاه کرده و آن طور که خودش توضیح می‌دهد، تمام این مدت مهم‌ترین و بزرگ‌ترین دغدغه‌اش، چگونگی نمایش چهره و شخصیت امام در این سریال بوده است. وی صرفا برای انتخاب بازیگر نقش امام خمینی‌(ره) با پنج بازیگر صحبت کرد و تا قبل از دیدن بازی شکرخدا گودرزی در تئاتر ساقی می‌دانست هنوز به انتخاب نهایی نرسیده است. او سه بار به تماشای این نمایش رفت و هر بار از زاویه‌ای تازه بازی گودرزی را تماشا کرد. گودرزی نیز برای ارائه نقش امام‌(ره) با چالش‌های متعددی روبه‌رو بود که از مهم‌ترین آنها می‌توان به گریم اشاره کرد. به گفته ورزی طی هشت ماه، 26 گریم مختلف روی چهره گودرزی امتحان شد تا بالاخره نتیجه مطلوب به دست آمد. همچنین برای این نقش تعداد زیادی فیلم و عکس از امام در اختیار گودرزی قرار گرفته و صدای امام نیز به شیوه ویژه‌ای بازسازی شده که ورزی توضیحات بیشتر در این‌باره را به زمان پخش سریال معمای شاه موکول کرد.

شکرخدا گودرزی بازیگر نقش امام(ره) نیز درباره دشواری‌های بازی در این نقش گفت: حضرت امام‌(ره) شخصیتی منحصر به‌فرد و وصل به دریای معرفت است. آنچه او را از دیگر رهبران بزرگ جهان متمایز می‌کند، اقتدار و مدیریت توام با آرامش و جنسی از عظمت درونی است که در وجود ایشان تبلور داشت. قطعا ارائه همه این ویژگی‌های توامان برای من به عنوان یک بازیگر بی‌اندازه دشوار است و من از همین حالا از مردم می‌خواهم با نگاهی خطاپوش به بازی‌ام در این نقش نگاه کنند.

گودرزی تاکید کرد که در این‌باره از جان مایه خواهد گذاشت، اما می‌داند شاید ادای حق مطلب در توانش نباشد. وی درباره تلاش‌هایی که برای نزدیک شدن به نقش انجام داده، توضیح داد: طی این چند سال، مرتب تصاویر مستند امام را مشاهده می‌کنم و نوع حرکات ایشان را از نظر می‌گذرانم. در این زمینه، مجموعه «سیره عملی امام روح‌الله» کدهای بسیار خوبی در اختیارم قرار داده و کتاب صحیفه نور برای من بهترین منبع برای نزدیک شدن به نگاه این مرد بزرگ و تاریخ‌ساز ایران بوده است.

آذر مهاجر / گروه رادیو و تلویزیون