دفاع مردمی از محیط‌زیست

در این که ناامنی و جنگ، محیط‌زیست را قربانی خود می‌کند و بر زیست‌بوم طبیعی و انسانی تاثیری هولناک و ماندگار می‌گذارد، تردیدی نیست. جنگ‌ها چه هنگام شعله‌‌ور شدن آتش خانمان‌براندازشان و چه پس از خاموشی برای محیط‌زیست مصیبت بارند. به دلیل همین اثرات است که سازمان ملل علاوه بر روز جهانی محیط‌زیست (15 خرداد) روزهای دیگری را هم برای پیشگیری از سوء استفاده از محیط‌زیست در جنگ و مقابله با آثار جنگ بر محیط‌زیست نامگذاری کرده است، اما برای آنها که برای رونق اقتصاد جنگ محورشان، تشنه آتش انداختن به جان مردم و دمیدن بر طبل تفرقه و ناامنی در جهان هستند، چنین هشدارها و نامگذاری‌ها اصولا محلی از اعراب ندارد.

طبیعت ویتنام هنوز از جنگ با آمریکا زخم‌هایی به تن دارد که با هیچ دارویی درمان نمی‌شود، در جنگ‌های قاره سیاه، مافیای عاج و شاخ با کشتن فیل‌ها و کرگدن‌ها درآمدزایی می‌کنند، تبعات لکه نفتی بزرگی که توسط ماشین جنگی صدام روانه خلیج فارس شد هنوز قابل مشاهده است، هموطنان استان‌های غربی ما هنوز هم رد تازیانه‌های جنگ تحمیلی را در آینه زندگی روزمره خود می‌بینند و اضطراب ناشی از وجود اورانیوم در ریزگردهای عراق که یادگار شوم جولان یانکی‌ها در بیابان‌های عراق است، هنوز قاطعانه‌ انکار نشده‌اند.

در اذهان عمومی، محیط‌زیست با حیات‌وحش خرامان در علفزارها، جنگل‌های سبز، صدای خوش پرندگان و موسیقی عبور آب در رودخانه‌ها تصویر می‌شود، اما جنگ‌ها می‌توانند همین نشانه‌های دلنواز را به کابوس‌های ترسناک تبدیل کنند. کافی است رودخانه‌ها به مواد سمی آلوده شوند، بر دوش ریزگردها ذرات شیمیایی خطرناک سوار شوند، آتش به جان جنگل‌ها بیفتد و ... آن وقت نه تنها اثرات این اقدامات، بلکه هراس ناشی از شایعات آغشته به چاشنی داستانسرایی اطرافش بیش از اثراتش می‌تواند تخریب‌کننده باشد.

لازم است کشورهایی مثل ایران که نقش کلیدی در منطقه دارند، تمهیدات پیشگیرانه‌ای را لحاظ کنند و آنچه از آن به عنوان پدافند غیرعامل یاد می‌شود، در بخش محیط‌زیست نیز فعال شود. کلید موفقیت در این راه، آگاه‌سازی عمومی و جلب مشارکت نهادهای مردمی است تا در زمانی که گره در کار دستگاه‌های اجرایی افتاده، از ظرفیت‌های مشتاق ملی برای تثبیت آرامش در محیط‌زیست و کاهش اثرات منفی ناشی از حوادث غیرقابل اجتناب، استفاده کرد.

دکتر اصغر محمدی فاضل / عضو هیات علمی دانشگاه محیط‌زیست