طرحی که بلای جان یک روستا شد! + عکس

بالاجاده از آبادی های بسیار زیبای دامنه شمالی البرز، در دهستان سدن رستان غربی بخش مرکزی شهرستان کردکوی از استان گلستان واقع شده است.

این محل از شمال به روستا های ایلوار، چهارده و النگ، از جنوب تا مرزهای شمالی شهرستان دامغان، از شرق به روستا های خرم آباد (خراب مسجد) و میاندره و از غرب و شمال غربی به شهر کردکوی محدود است.

پس از انقلاب، آبادی به طرف شمال و جنوب توسعه پیدا کرده است. در معماری قدیم بالاجاده به علت مجاور بودن با جنگل چوب به کار برده شده. پوشش ساختمان های قدیمی برای عموم مردم «گالی پوش» و برای متمولین و اعیان، سفال و به ندرت هم حلب بوده است.

ساختمان ها همه رو به جنوب است تا هم نور گیر و هم به سمت قبله باشند. در گذشته بیشتر ساختمان ها یک طبقه و شماری نیز دو طبقه بوده است.

زندگی گذشتگان در این محل به صورت مجتمع بوده و افراد هر طایفه ای در یک مجتمع که اطراف آن هم چهار دیواری بود به سر می بردند و آنجا به نام همان طایفه نامیده می شد.

در چینه و دیوار های قدیمی، سنگ و کاه گل به کار می رفت و عرض دیوار ها از یک متر هم تجاوز می کرد اما امروزه در پی ساختمان، سنگ، آجر و ملات به کار برده می شود.

سقف خانه های دیروزی، سفال و امروزی ایرانیت و حلب است. در مجموع تفاوت زیادی در خانه سازی امروز با گذشته آن دیده می شود. خانه ها نسبت به گذشته بلندتر است.

این روستا دارای حمام تاریخی متعلق به اوایل پهلوی است که هنوز سرپا ایستاده و به اهالی این روستا خدمات می دهد.از طرفی مسجد جامع متعلق به اواخر دوره قاجار نیز به تاریخی بودن بافت روستای بالاجاده صحه می گذارد.

بالاجاده تا سه سال پیش از بافت منسجم و قدیمی برخوردار بود و معماری زیبا در بافت روستا خودنمایی می کرد اما به گفته کارشناسان، اجرای طرح هادی موجب شد تا بخش زیادی از خانه های قدیمی این منطقه از بین برود.

بر همین اساس، اجرای طرح هادی در این روستا باعث شده تا در خیابان های منتهی به جنگل روستای بالاجاده، ساختمان های سه یا چهار طبقه ای که هیچ تناسبی با بافت روستا ندارد، ساخته شود درحالی که بر اساس طرح هادی ساخت بنای بیش از دو طبقه میسر نیست.

برخی کارشناسان معتقدند طرح هادی اطلاعاتی درباره تاریخچه روستا نداشته و آنچه را که هم ثبت شده به اشتباه اجرا کرده است.

به اعتقاد این صاحب نظران در طرح هادی تاکید بر تعریض خیابان و کوچه ها بدون در نظر گرفتن بافت سنتی روستا، منجر به تخریب بسیاری از بناهای قدیمی و ساخت سازه هایی بدون هویت معماری اصیل شده است.

تخریب حدود ۲۰ خانه قدیمی طی دو سال

یک کارشناس مرمت و احیا بناهای تاریخی از تخریب حدود ۲۰ خانه قدیمی ظرف دو سال گذشته در روستای بالاجاده خبر داد و گفت: پس از تخریب بنای قدیمی هیچ سازماندهی برای نمای بیرون ساختمان های تازه ساخت در نظر گرفته نشده است.

طاهره مهدیانی، مهندسین ناظر را یکی از مسئولین این امر دانست و افزود: هر مهندس ناظری که خانه را تائید می کند اهمیتی به نوع معماری آن نمی دهد.

وی حضور مشاوران متخصص در کنار مجریان طرح هادی را بسیار موثر در حفظ بافت قدیمی روستا دانست و گفت: علت ساماندهی بافت شاهکوه، وجود کارشناسان متخصص به عنوان مشاور در کنار دهیاران و مردم برای ساخت روستا بوده است.

مهدیانی از تاریخی بودن مسجدجامع و حمام این روستا خبر داد و افزود: درحال حاضر از مسجد تاریخی استفاده نمی شود؛ به نوعی با بی توجهی به این بنا و قرار دادن آن در معرض باد و باران سرنوشت شوم تخریب برای آن رقم خورده است.

وی با بیان این نکته که بخشی از مسجد تاریخی به دلیل ساخت مسجد جدید در سال های گذشته تخریب شد، افزود: تنها در مراسم خاص از این بنای تاریخی استفاده می شود.

این کارشناس مرمت و احیا بناهای تاریخی، حمام عمومی این روستا را متعلق به اوایل دوره پهلوی دانست و گفت: این بنا هنوز قابل استفاده است اما نیاز به مرمت دارد تا بتواند به زندگی خود ادامه دهد.

اساس طرح هادی روستایی در مناطق تاریخی مشکل دارد

البته مشکل بهسازی و مرمت بافت روستایی فقط مربوط به بالاجاده نمی شود و اکثر روستاهای استان را دربر می گیرد. ایرادی که به این طرح های هادی گرفته می شود، نداشتن صلاحیت لازم برای کارشناسانی است که تهیه این طرح ها را بر عهده دارند، زیرا این افراد توجهی به قدمت منطقه نکرده و اصول معماری تاریخی و بافت اصیل روستا را در طرح های خود مد نظر قرار نمی دهد.

با توجه به این که بافت تاریخی یک محل گواه تاریخچه و زندگی جاری در آن محل است، توجه نکردن به آن باعث نابودی تاریخ و پیشنیه یک منطقه شده و علاوه بر تخریب وجه و ظاهر محل، از نظر فرهنگی نیز تاثیرات منفی می گذارد.

یک کارشناس ارشد مرمت و احیای بناهای تاریخی در اجرای طرح هادی در برخی روستاهای استان ، گفت: بحث طرح هادی روستایی و اساس آن در برخی روستاها دچار مشکل است.

جاوید ایمانیان افزود: در واقع مشاورینی که برای روستا طرح را تعریف می کنند باید دارای صلاحیت برای انجام طرح های بهسازی و نوسازی در روستاها باشند.

وی افزود: بناهای دارای هویت از لحاظ سازه های تاریخی و نوع بافت معماری و موقعیت قرار گیری در روستا، دارای تعریف هستند از این رو باید بر اساس صلاحیت برای انجام طرح های بهسازی و نوسازی در روستا با آن رفتارکرد.

این مدرس دانشگاه با بیان این نکته که معابر و مرکز محلات در روستاها تعریف شده هستند، گفت: ابنیه های تاریخی دارای الگو و تیپ گونه های معماری هستند که باید حفظ شود بنابراین نباید رفتاری را با روستاهای تازه تاسیس داریم با این روستاها داشته باشیم.

وی افزود: طرح هادی روستا یک الگوی مشخص شده ای دارد، تعریض معابر خیلی از آثار ارزشمند را از بین می برد به همین خاطر در مرحله اول برای سیاست گذاری، انتخاب مشاور و تهیه طرح کاملا باید تخصصی عمل شود امری که در روستاهای استان هنوز رخ نداده است.

طرح های هادی روستایی توسط بنیاد مسکن طراحی می شوند لذا نیاز است تعامل بیشتری با ارگان های متولی بخش میراث به خصوص میراث فرهنگی در این رابطه ایجاد شود.

حساسیت دستگاهی مانند میراث فرهنگی بر اجرای طرح هادی روستاهای دارای بافت سنتی و فعالیت انجمن هایی خود جوش مردمی می تواند هدایت کننده طرح هادی باشد تا حفاظت این بناها صورت گرفته و به مرور بافت سنتی روستایی احیا شود. امری که مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان به آن تاکید داشته است.

مردم و مسئولین روستا آمادگی خود را برای جلوگیری از تخریب بافت اعلام کنند

ابراهیم کریمی در توضیح تخریب بناهای سنتی بافت روستای بالاجاده، گفت: نیاز است تا مسئولین و مردم این روستا اعلام آمادگی خود را برای جلوگیری از تخریب بافت اعلام کنند.

وی در پاسخ به این سوال که «در صورت وارد بودن ایراد به اجرای طرح هادی، میراث فرهنگی مانع ادامه اجرای این طرح می شود یا خیر؟»، گفت: در صورتی که مشخص شود طرح هادی به بافت سنتی این روستا آسیب وارد می کند میراث فرهنگی وارد کار خواهد شد.

کریمی درباره حمام تاریخی این روستا، افزود: هر حمامی که سابقه تاریخی آن ثابت شود، میراث فرهنگی آمادگی مرمت و تبدیل آن به موزه و واگذاری برای بهره برداری گردشگری را دارد؛ برای هرسه مورد هزینه های آن را هم متقبل می شویم.

دور نگه داشتن بافت قدیمی روستاها از ساخت و سازهای با هویت معماری نامشخص و حفاظت و احیا آنها، باعث ایجاد قطب گردشگری در روستاهای استان خواهد شد امری که به دنبال آن بازده اقتصادی بومی برای اهالی آبادی به همراه دارد.

پرداختن به مقوله آموزش و فرهنگ سازی در راستای اهمیت و ارزش بافت طبیعی و تاریخی روستاها برای مردم و مسئولین نیز بسیار حائز اهمیت است چراکه با رونق گردشگری در روستا و ایجاد درآمد پایدار برای مردم این منطقه کمک زیادی به کاهش بیکاری خواهد کرد.

تبدیل خانه های قدیمی روستاها به مجموعه اقامتی و به نمایش گذاشتن صنایع دستی و غذاهای سنتی هر روستا از مواردی است که مدیرکل میراث فرهنگی همواره به آن تاکید داشته و از آن به عنوان گردشگری روستایی یاد می کند از این رو انتظار می رود برای جلوگیری از تخریب این مکان های سنتی و حفظ بافت سنتی روستای بالاجاده متولیان امر پیش از آنکه دیر شود دست به کار شوند.(مهر)