اهمیت اخلاص در اعمال

امام صادق(علیه السلام): العَمَلُ الخالِصُ الَّذی لاتُریدُ أَن یحمَدَک عَلَیهِ أَحَدٌ إِلاّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ. [1] عمل خالص آن است که نخواهی جز خدا کسی تو را بر آن بستاید.

و از این خالص‏تر آن است که یکپارچه انجام عمل را به لطف و عنایت خدا استناد دهد و شکرگزار توفیق الهی باشد و از این خالص‏تر آن است که منتی بر خدا هم نگذارد و توقعی از او نداشته باشد.

درجات خلوص نیت مستقیماً به درجات معرفت ما از خدا بستگی دارد. از سوی دیگر درجات معرفت نیز با تلاش در تطهیر نیت بالا می رود.

...اصلاح نیت، نیاز به تمرین و تلاش دارد و بدون «توجه»، حاصل نمی‏ شود بزرگان و عارفان از کیمیای اخلاص اندوختة فراوانی از ارزش و معرفت و معنویت برای خود گرد آورده‏اند.

حضرت آیةاللَّه بهجت پیش از آغاز درس خود لحظاتی به ذکر و توجه می‏ پرداختند و در هیچ شرایطی این برنامه را ترک نمی‏کنند. در سیرة امام راحل نیز همین تقید بیان شده ‏است.

این برنامة تجدید نیت موجب می‏ شود کلاس درس علاوه بر بهره علمی که برای شاگردان دارد بهره انسانی برای استاد هم داشته باشد.

«لحظاتی پیش از عمل» با احیای نیت و توجه به خدا می‏توان به عمل ارزش اخلاقی و معنوی بخشید و آن را در فرایند کمال و سعادت سهیم گردانید و این درسی است که امیر مومنان (علیه السلام) در مبارزه با «عمرو بن عبد ودّ» به ما می‏آموزد.

در این لحظاتِ پیش از عمل، چند کار انجام می‏گیرد.

اول: اطمینان از رضایت خدا به این عمل.

دوم: درخواست از خدا برای خلوص نیت و سلامت انگیزه.

سوم: خلوت و مناجات با خدا و عرضة عمل به پیشگاه او.

چهارم: تصمیم جدی بر اخراج همة انگیزه‏های مزاحم.

بندة خدا همواره در آغاز عمل اندیشناک رضای اوست. پس از عمل هم توفیق خدایی را در انجام آن فراموش نمی‏ کند. به همین جهت شکرگزار درگاه خدا برای انجام این عمل است.

تذکر: اهمیت تلاش برای اصلاح نیت به معنی تعطیل عمل تا اطمینان از خلوص آن نیست. خدا انجام وظایف شرعی را از ما خواسته ‏است. ترک آن به بهانه نداشتن خلوص نیت نافرمانی خدا محسوب می‏ شود. عمل صالح، به احتمال شائبه ریا نباید رها شود گرچه برای اصلاح نیت نسبت به خود باید بسیار سخت‏گیر و پرتوقع باشیم.

خدای سبحان می‌فرماید من شریک خوبی هستم. هرکس در عملی، دیگری را با من شریک کند، من همۀ عمل را به شریک خود واگذار می‌کنم.

گاهی انسان هفتاد سال عبادت کرده، ولی چون ریا و شرک خفی همراه آن بوده است، ناگهان در قیامت می‌بیند هیچ ندارد. گردویی با ظاهر خوب و درونی پوچ و بی‌مغز نصیب او شده است

منقول است که مرحوم حاجی سبزواری (رضوان الله علیه) برای عیادت بیماری می رفت و عده ای هم با او بودند. نزدیک منزل بیمار که رسید، برگشت و نرفت.

اطرافیان پرسیدند: آقا چرا تا این جا آمدید و حالا بر می گردید؟ آقا جواب داد: که خطوری به قلبم کرد که بیمار وقتی مرا ببیند، از من خوشش خواهد آمد و می گوید که سبزواری، چه انسان والا و بزرگی است که به عیادت من بیمار آمده است. حالا برمی گردم تا هنگامی که اخلاص اولیه را بیابم و تنها برای خدا به عیادت بیمار بیایم.(در محضر استاد، ص 2)

در روایات آمده است که خداوند متعال می‌فرماید: «أَنَا خَیْرُ شَرِیکٍ‏ فَمَنْ عَمِلَ لِی وَ لِغَیْرِی فَهُوَ لِمَنْ عَمِلَهُ غَیْرِی»[المحاسن، ج 1، ص 252]

خدای سبحان می‌فرماید من شریک خوبی هستم. هر کس در عملی، دیگری را با من شریک کند، من همه عمل را به شریک خود واگذار می‌کنم. گاهی انسان هفتاد سال عبادت کرده، ولی چون ریا و شرک خفی همراه آن بوده است، ناگهان در قیامت می‌بیند هیچ ندارد. گردویی با ظاهر خوب و درونی پوچ و بی‌مغز نصیب او شده است.

به تعبیر بزرگان و علماء، عمل باید هم حسن فعلی داشته باشد و هم حسن فاعلی. عمل باید نیک باشد، ضمن آنکه انجام آن، تنها برای رضای الهی صورت گیرد.

عمل خالص، چه عبادی مانند نماز و روزه باشد و چه اجتماعی مانند خدمت به خلق خدا، تنها در صورتی که مخلصانه انجام شود، مورد پذیرش پروردگار عالم قرار می‌گیرد.

راهکارهایی برای به دست آوردن اخلاص در عمل

برای رسیدن به اخلاص و درک توحید افعالی، راه‏ های زیر توصیه می‏ شود:

الف) مطالعه و تفکر راجع به یگانگی مطلق خداوند.

ب) توجه به عجز و ناتوانی مخلوقات.

ج) تلقین این مطلب که موثری در جهان غیر از خداوند نیست.

د) تفویض و توکل به خداوند در کارها و تمرین در جهت تقویت آن.

ه) توجه به بی اعتباری و آفات امور دنیوی از قبیل مال و جاه و بیرون نمودن محبت دنیا و متعلقات آن از دل.

و) مبارزه با حبّ نفس (زیرا ما خود را دوست داریم و همیشه می‏ خواهیم خواسته هایمان برآورده شود و مورد تکریم و ستایش دیگران واقع شویم).(تبیان)