تولد دوباره شهری با 36 میلیون جمعیت

تیتر خندان روزنامه کیهان

در روز فتح خرمشهر مردم در جشن خیابانی‌شان روزنامه کیهان را بالای دست گرفتند و به همدیگر نشان دادند. خیلی‌ها هم صفحه اول روزنامه را زیر برف‌پاک‌کن ماشین گذاشتند تا همه شهر از خبر مهم‌اش مطلع شوند. این کاغذ مستطیلی شکل در آن روز خاص حال و هوای شورانگیزی داشت. در اقدامی ‌نامتعارف مدیران روزنامه تیتر یک را با فونتی بسیار بزرگ انتخاب کرده بودند. تیتری که حجمش از عکس‌ها و متن‌های صفحه هم بزرگ‌تر بود. تیتر آن‌‌قدر غول پیکر بود که احساس می‌کردی یک نفر دارد آن جمله پرشور را فریاد می‌زند: «خرمشهر آزاد شد.» این تیتر سه کلمه‌ای جمله‌ای بود که مردم برای شنیدنش یک‌سال و 7 ماه صبر کرده بودند. تمام مطالب صفحه اول به این رویداد مهم اختصاص داشت. روزنامه کیهان لوگوی خودش را کوچک‌تر از همیشه چاپ کرد تا جا برای تیترها بیشتر باز شود. نکته جالب لوگو، حرف الف آن است که 2 انگشت بالا برده به نشانه پیروزی رویش دیده می‌شود. در سمت راست بالای صفحه مستطیلی قرمز رنگ طراحی کرده و وسطش نوشته‌اند: «الله‌اکبر». در پایین صفحه نقشه‌ای از خاورمیانه به چشم می‌خورد که کنارش نوشته‌اند: «خرمشهر! دیدی که آمدیم بیت‌المقدس! خواهیم آمد». طراحان این صفحه خاطره‌انگیز آن‌قدر هیجان داشته‌اند که تعمدا خیلی از قواعد روزنامه‌نگاری را رعایت نکرده‌اند.

مثلا یکی از تیترهای طولانی‌شان این است: «امشب از فراز مناره خونین مسجد جامع خرمشهر صدای اذان به آسمان می‌رود.» ازدیگر تیترهای صفحه اول می‌توان به این موارد اشاره کرد: پاکسازی شهر خرمشهر آغاز شد، غنائم جنگی غیرقابل شمارش است، هواپیماهای عراق نیروهای در حال تسلیم خود را در خرمشهر بمباران کردند و ...

روزنامه کیهان در روز سوم خرداد 61 چند بار تجدید چاپ شد. به همین خاطر در نسخه‌های موجود بالای لوگو کلمه «فوق‌العاده» دیده می‌شود. بد نیست بدانید قیمت کیهان در آن زمان 5 ریال بود.

ممد نبودی ببینی...

کسی نیست که نوحه «ممد نبودی ببینی» را نشنیده باشد. نوحه‌ای که حس عجیب غم توام با شادی را به مخاطب منتقل می‌کند. از یک طرف افتخار می‌کنی که بخشی از خاک کشورت آزاد شده و از طرف دیگر دلت می‌سوزد که چرا محمد جهان‌آرا این لحظه شورانگیز را ندیده است. این نوحه را شاعری به نام جواد عزیزی‌توانا سروده است. عزیزی از نخستین اعضای سپاه خرمشهر و از دوستان و دوستداران شهید محمد جهان‌آراست. این رزمنده خرمشهری که ارادت قلبی و علاقه بسیاری به فرمانده سپاه خرمشهر داشت، بعد از شهادت او در رثای دوست دیرینه‌اش شهید جهان‌آرا شعر معروف «ممد نبودی ببینی» را می‌سراید. جواد عزیزی در گفت‌وگو با فارس ماجرای مشهور شدن نوحه «ممد نبودی» را توضیح داده است. همان طور که می‌دانید شهید محمد جهان‌آرا 16 مهر 1360؛ یعنی 9 ماه پیش از آزادسازی خرمشهر شهید شد. زمانی که جواد عزیزی برای برپایی مراسم نخستین سالگرد شهید جهان‌آرا (3 ماه بعد از فتح خرمشهر) به تهران می‌رفته در مسیر سفر تصمیم می‌گیرد نوحه‌ای برای این شهید بگوید تا سر مزار او خوانده شود. بعدها این نوحه به‌دست غلام کویتی‌پور می‌رسد و او با تغییر بدنه شعر و حفظ «ممد نبودی ببینی» صدای خودش را روی نوحه جدید سوار می‌کند.

گلبانگ پیروزی چگونه از رادیو طنین‌انداز شد؟

بعد از بررسی تیتر روزنامه کیهان درباره خرمشهر و نوحه معروف کویتی پور می‌رسیم به پیام رادیویی که وقتی از جعبه رادیو بیرون آمد اشک شوق را از چشمان میلیون‌ها ایرانی سرازیر کرد. در روز سوم خرداد 61 خبر پیروزی رزمندگان ایران ساعت 11 به رادیویی‌ها رسید. اما آنها به دلایلی دست نگه‌داشتند تا خبر را دیرتر اعلام کنند. پس از بخش خبری ساعت ۱۴ که ساعت 14 و 45 دقیقه به اتمام رسید برنامه‌های رادیو در ساعت ۱۵ قطع و مارش نظامی‌ به مدت ۳ دقیقه از رادیو پخش شد. محمد کریمی‌علویجه، آنتن را در اختیار گرفت و این جمله معروف را گفت: «شنوندگان عزیز توجه فرمایید، خرمشهر شهر خون و حماسه آزاد شد.» از دیگر خبرهایی که صدای این گوینده قدیمی‌ را ماندگار کرد، اعلام خبر رحلت امام خمینی(ره) در رادیو بود. ‌اکنون کسی از حال و روز این گوینده خاطره‌ساز خبری ندارد. ولی می‌گویند کریمی‌علویجه مدتی پس از پایان جنگ تحمیلی برای درمان به خارج از کشور رفته و احتمالا اکنون در انگلستان اقامت دارد.

دست همه عراقی‌ها بالا بود!

در جریان آزادسازی خرمشهر (مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس) حدود ۱۶هزار نیروی عراقی کشته و زخمی ‌شدند و همچنین ۱۹ هزار نفر نیروی عراقی به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند. یکی از عکس‌های غرورآفرینی که از فتح خرمشهر منتشر شده، تصویری است که سربازان دشمن دست‌هایشان را پشت سر گذاشته و در امتداد جاده حرکت می‌کنند. اینها بخشی از آن 19 هزار نفر عراقی هستند که پس از آزادسازی خرمشهر اسیر شده‌اند. آزادسازی خرمشهر توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران (به فرماندهی شهید علی صیادشیرازی) و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ‌(به فرماندهی محسن رضایی) انجام گرفت. شهید صیادشیرازی خاطرات شنیدنی از وضع این اسرا دارد. او درباره هزاران سرباز عراقی صحبت می‌کند که تسلیم هنرنمایی ایرانیان شده‌اند: «شهید خرازی که محل استقرارش درست چسبیده بود به خاکریز خرمشهر، با هیجان گفت که اگر من 700، 800 نفر جور بکنم اجازه می‌دهید بزنم به خرمشهر؟ ... آنها رفتند و بعد با ما تماس گرفتند. گفتیم چه خبر است؟ گفتند: هر چه نگاه می‌کنیم عراقی‌ها دست‌ها را بالا برده‌اند! تازه فهمیدیم منظورش چه بود. منظورش این بود که ما 700 نفر با این جمعیت انبوه چه‌کار کنیم. گفت اگر می‌شود یک بالگرد بفرستید تا ببینیم عمق اینها کجاست. یک بالگرد فرستادیم. ای‌کاش صدای آن خلبان ضبط می‌شد. او از آن بالا فریاد می‌زد که تا عمق پل خرمشهر تا چشم کار می‌کند عراقی‌ها در خیابان‌ها و کوچه‌ها همه دست‌هایشان بالاست!»

احسان رحیم‌زاده / چمدان (ضمیمه آخر هفته روزنامه جام جم)