جایگاه سبک زندگی در تلویزیون پرمشغله

پرواضح است رابطه این مراحل با هم یک رابطه عمودی است و اگر هر کدام از آنها درست اتفاق نیفتد چرخه مهندسی پیام معیوب و ابتر می‌شود.

در مرحله تعیین پیام با رجوع به اسناد بالادستی و یک نظام رگولاتوری قانون‌گذاری شده، به تعیین موضوعات، اولویت‌بندی‌ها، خط‌مشی و استراتژی‌های پیام در رسانه پرداخته و آنها را برای اجرا به مرحله بعدی ابلاغ می‌کنند.

در مرحله تولید پیام ـ با زبان هنری و فرهنگی مناسب ـ آنچه را که در مرحله تعیین پیام نهایی شده است به تصویر، متن، صوت تبدیل می‌کنند و در مرحله توزیع پیام، تولیدات در بهترین بسته‌بندی و قالب در زمان و مکانی مطلوب در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. در دنیا، مرحله اول و بخش زیادی از مرحله دوم، بیرون از اراده اجرایی رسانه‌هاست و صرفا مرحله سوم، یعنی توزیع پیام در حوزه رسانه‌ای اتفاق می‌افتد. معمولا مرحله تعیین پیام را ارگان‌ها و نهادهای بالادستی، تولید را بخش خصوصی و توزیع را رسانه انجام می‌دهد و به همین دلیل رسانه‌ها در دنیا غالبا نقش تبلیغی و ترویجی دارند نه کمتر، نه بیشتر.

دوم: مقام معظم رهبری در سال 91 در جمع جوانان خراسان شمالی 20سوال مهم و حیاتی مطرح کردند؛ 20 سوالی که پاسخ به آنها راهنمای عملی ما در مواجهه با سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی است. 20 سوالی که پرداختن به آن در فضای گفتمان فرهنگی ـ اجتماعی کشور می‌تواند نقشه راه انقلاب فرهنگی دوم را تبیین و ترسیم کند؛ زیرا از منظر ایشان، سبک زندگی، بخش اساسی و حقیقی پیشرفت و تمدن‌سازی نوین اسلامی است و به همین دلیل ایشان به دعوت از نخبگان و صاحبان فکر و اندیشه برای پرداختن به این مهم تاکید ویژه داشتند.

سوم: در جامعه ما براساس یک قانون نانوشته و بر محور یک اشتباه استراتژیک، تمامی مراحل مدیریت پیام (تعیین، تولید، توزیع) بر دوش رسانه ملی گذاشته شده است و به همین دلیل این رسانه از یک رسانه «مروج» به یک رسانه «مجتهد» تبدیل شده است و باید در مقام پاسخگویی خارج از کارکرد واقعی رسانه‌ای‌اش عمل کند. برای روشن‌تر شدن بحث، مصداقی را مطرح می‌کنم.

اگر قرار است فرمایشات مقام معظم رهبری تبدیل به یک سیاست رسانه‌ای قابل اجرا برای تولید پیام شود که حتما قرار است، باید در مرحله اول (تعیین پیام) همه دستگاه‌های مرتبط اعم از مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، آموزش عالی، حوزه‌های علمیه، اسناد بالادستی و ... وارد میدان شوند و در یک نظام رگولاتوری رسانه‌ای با استفاده از ظرفیت صاحب‌نظران، نخبگان و ... سند رسانه‌ای سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی را تهیه و در اختیار قرار دهند. در این سند لازم است همه اقتضائات اعم از بایدها، نبایدها، هزینه‌ها، شرح وظایف، فازهای زمان‌بندی و اولویت‌ها و ... به طور شفاف و قابل پیگیری مشخص ‌شود. در مرحله بعد صاحبان و هنرمندان رسانه باید آن را با زبان هنر و ابزار فرهنگی تبدیل به اثر رسانه‌ای مانند فیلم، متن، گفتار و ... کنند.

بالاخره آن‌که در مرحله سوم، که به عبارت درست‌تر مدیریت کنداکتور می‌باشد با لحاظ کردن فاکتورهایی مثل سن، جنس، زمان، تحصیلات و ... مخاطبان این اثر تولید شده توسط رسانه توزیع می‌شود.

مشکل این است که در اینجا مدیریت مرحله تعیین و تولید پیام توسط متولیان رسانه انجام می‌شود یعنی صاحبان رسانه هم سیاستگذاری محتوایی می‌کنند هم تولید محتوا کرده و هم آن محتوا را تبدیل به اثر رسانه‌ای می‌کنند؛ کاری که هم خارج از توان واقعی رسانه‌‌هاست و هم خارج از استانداردهای کارکردی آن.

از تبعات منفی این رویکرد آن است که هر دستگاه و نهادی که وظیفه ذاتی خویش را درست انجام ندهد از رسانه انتظار می‌رود که آن خلأ را پرکند.

اگر نهاد آموزش در جامعه کم کاری کند؛ رسانه باید کارکرد آموزشی‌اش را پررنگ کند؛

اگر نهاد خانواده وظیفه‌اش را درست انجام ندهد، رسانه باید نقش آن را ایفا کند؛

اگر نهاد سلامت، نهاد اقتصاد، نهاد فرهنگ و ... هم همینطور.

نتیجه آنی می‌شود که الان هست! رادیو تلویزیون به یک رسانه پرمشغله و سنگین تبدیل می‌شود که حتی در انجام وظایف خود که توزیع پیام است نیز با مشکل مواجه است. بدیهی است که ادامه این رویه ما را از رسیدن به پاسخ‌های دقیق در حوزه سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی بازمی‌دارد.

برای برون‌رفت از این شرایط و رسیدن به روایت‌های دقیق رسانه‌ای هم نیاز به باز تعریف مدیریت پیام هست و هم اراده برای یک همت جهادی برای برون‌رفت از شرایط موجود.

باید گفت زور رسانه به تنهایی به ترویج سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی نمی‌رسد و باید همه دستگاه‌های مسئول، تمام قد به میدان بیایند. تا کماکان تهیه‌کنندگان، برنامه‌سازان و مدیران رسانه نیز تمام قد به توزیع پیام، که رسالت ماهوی آنهاست، بپردازند.

دکتر علی طلوعی - کارشناس رسانه