لاله‌های واژگون قربانی گردشگری

لاله واژگون یا لاله نگونسار که به آن «اشک مریم» یا «لاله اشک» نیز گفته می‌شود، از منحصربه‌فردترین گونه گل‌ها و گیاهان بومی و وحشی مناطق کوهستانی ایران است که از طریق پیاز و بذر تکثیر می‌شود. این گیاه هرساله در نواحی شمالی زاگرس از اواخر فروردین تا آخر اردیبهشت و در مناطق جنوبی در اواسط تابستان گل می‌دهد و در دو رنگ زرد و قرمز در این دشت‌ها به جلوه‌گری می‌پردازد، هرچند به عقیده گیاه‌شناسان، نسل این گل سر به زیر بسرعت در حال انقراض بوده و زیستگاه و تعداد این گونه گیاهی بسیار کم شده است.

البته اتفاق خوبی که امسال در این حوزه رخ داد، اجرای طرحی به منظور حفاظت از لاله‌های واژگون دشت کوهرنگ از سوی میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری بود که به گفته معاون گردشگری میراث فرهنگی این استان، با اجرای آن که از فروردین امسال کلید خورد، عوامل مخرب این دشت تا 30 درصد کاهش یافت.دشت لاله‌های واژگون کوهرنگ چهارمحال و بختیاری در ۱۲ کیلومتری چلگرد و در نزدیکی روستای بنواستکی از توابع شهرستان کوهرنگ واقع شده و به دلیل وسعت زیاد و همچنین نزدیکی به دیگر جاذبه‌های سیاحتی کوهرنگ، به تفرجگاه بسیار مناسبی برای مردم و گردشگران تبدیل شده است. رویش و شکفتن لاله‌های واژگون در این دشت معمولا از اواسط فروردین شروع و تا اواخر اردیبهشت ادامه خواهد داشت و گاهی تا ۱۰ هزار شاخه از آن در یک دشت قابل مشاهده است؛ هر چند این تعداد سال به سال در حال کاهش است.

حیدر صادقی، معاون گردشگری میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری با بیان این‌که طی دو دهه اخیر، 70 درصد دشت لاله واژگون این استان در دشت کوهرنگ تخریب شده است، در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: این دشت معمولا در روزهای پایانی هفته در اردیبهشت ماه، پذیرای بیش از 50 هزار بازدیدکننده است که متاسفانه این جمیعت نه تنها سودی برای این منطقه به لحاظ رونق اقتصادی و کسب درآمد گردشگری ندارند، بلکه با کندن و چیدن لاله‌ها عملا موجب تخریب و نابودی این دشت شده‌اند.

به گفته وی، علاوه بر گردشگران، عواملی همچون نبود زیرساخت‌های لازم برای میزبانی از این جمعیت، نبود اعتبار برای حفاظت از منطقه، چرای دام عشایر در دشت، تخریب زیستگاه برای ایجاد اراضی کشاورزی و در نهایت، نبود متولی خاص برای نگهداری از این میراث طبیعی، طی سال‌های اخیر به تخریب آن دامن زده و عملا کسب درآمد از آن را به عنوان یک جاذبه طبیعی گردشگری، غیرممکن ساخته است.

صادقی نبود زیرساخت‌های قانونی و حقوقی مشخص در این زمینه را از دیگر مشکلات مهم این دشت عنوان و خاطرنشان می‌کند: به‌طور مثال منابع طبیعی در گذشته، بهره‌برداری از این دشت‌ها را به عشایر واگذار کرده، در حالی که چرای دام یکی از عوامل مهم نابودی دشت لاله‌های واژگون است، زیرا دام‌ها پیاز لاله‌ها را لگدکوب می‌کنند. از سویی عشایر به دلیل مجوزی که سال‌ها پیش از منابع طبیعی گرفته‌اند، خود را مالک عرفی این دشت‌ها می‌دانند و اکنون که میراث قصد مداخله در این زمینه برای احیا و مراقبت از این میراث طبیعی را دارد، با این مشکل مواجه است که چگونه این بحث حقوقی را حل و فصل و عشایر را قانع و راضی به خروج دام‌هایشان از این منطقه کند.

این کارشناس مسئول با تاکید بر این‌که منابع طبیعی باید در حل این مشکل حقوقی و قانونی مداخله و کمک کند، تصریح می‌کند: در حالی که میراث فرهنگی به این دشت‌ها به عنوان یک جاذبه طبیعی مینگرد، از دید منابع طبیعی، حکم مراتعی را دارد که به تغذیه دام کمک می‌کند، بنابراین خلأ قانونی موجود در این زمینه که به ایجاد این دو نگاه متفاوت منجر شده است، باید هر چه سریع‌تر برطرف شود.

تدوین طرحی برای نجات لاله‌های واژگون

معاون گردشگری میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری در عین حال به تدوین طرحی در این سازمان در سال گذشته با رویکرد طبیعت‌گردی و به منظور حفاظت از دشت لاله واژگون استان اشاره می‌کند که از فروردین امسال در این دشت اجرایی شد.

صادقی با بیان این‌که در این طرح مواردی همچون فرهنگ‌سازی، چگونگی استفاده از دشت، ورود و خروج گردشگران و تورها، ایجاد زیرساخت‌هایی نظیر پارکینگ و آب آشامیدنی، رفع مشکل چرای دام عشایر، نحوه اشتغالزایی و عرضه سوغاتی به جای لاله‌های واژگون، گنجانده شده است، می‌افزاید: یکی از عوامل مهم تخریب این دشت، ورود گردشگران با خودروهای شخصی به محوطه دشت بود که براساس این طرح امسال برای اولین بار، ورود و خروج این خودروها کنترل و محدود و درمقابل از سرویس‌های حمل و نقل عمومی برای جابه‌جایی گردشگران استفاده شد. البته براساس این طرح باید ورود و خروج خودروهای شخصی به طور کامل ممنوع می‌شد، اما به دلیل برخی مشکلات از جمله وجود ده‌ها راه دسترسی روستایی به این دشت، این امر عملا امکانپذیر نبود، بنابراین ورود خودروها فقط محدودتر شد.وی با اشاره به این‌که سرویس‌های حمل و نقل عمومی، گردشگران را تا کانون گردشگری «چشمه گینو» و محوطه دشت‌ها جابه‌جا می‌کنند، خاطرنشان می‌کند: در این کانون گردشگری زیرساخت‌های موردنیاز از جمله سرویس‌های بهداشتی، واحدهای اقامتی و رفاهی و پارکینگ وجود دارد و سعی کردیم با افزایش کیفی و کمی این زیرساخت‌ها، سطح خدمات‌رسانی به گردشگران را تا 60 درصد نسبت به سال‌های گذشته افزایش دهیم.صادقی با بیان این‌که از سال‌های آینده به‌طور کامل ورود خودروهای شخصی به محوطه ممنوع و برای خودروهای محلی نیز برچسبی تهیه خواهد شد که بتوانند با آن تردد کنند، می‌گوید: امسال همچنین 50 نفر از نهادهای مختلف همچون شهرداری چلگرد، یگان حفاظت منابع طبیعی، میراث فرهنگی، سازمان محیط‌زیست و افراد محلی و گروه‌های مردم‌نهاد برای حفاظت از این دشت در منطقه حضور یافتند که این نظارت در کنار محدودیت ورود خودروها به دشت، در مجموع باعث کاهش تخریب دشت نسبت به سال‌های گذشته شد.

معاون گردشگری میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری تهیه طرح جامع گردشگری استان و تشکیل کمیته طبیعت‌گردی در سال گذشته را نیز اتفاقات بسیار خوبی در حوزه گردشگری طبیعی استان عنوان می‌کند که می‌تواند به رفع برخی مشکلات لاینحل دشت لاله‌های واژگون استان از جمله مشکل چرای دام عشایر کمک بسزایی کند.

نابودی لاله‌های واژگون اراک

تخریب و نابودی لاله‌های واژگون فقط به چهارمحال و بختیاری محدود نمی‌شود، بلکه این روند در سایر دشت‌های کشور نیز وجود دارد، به‌طوری‌که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی نیز از روند تخریب لاله‌های واژگون در این استان گلایه کرده و می‌گوید: برای حفظ، احیا و پیشگیری از خطر انقراض این گیاه نادر و با ارزش مرتعی، عملیات قرق در فصل رشد و نمو این گیاه در بهار انجام می‌شود. اجرای طرح‌های مدیریت چرای دام، حفاظت از منابع طبیعی و طرح‌های مرتعداری نیز از دیگر برنامه‌های اجرایی برای حفظ و احیای لاله‌های واژگون است.

یوسف یوسفی با بیان این‌که متاسفانه دیدگاه مردم محلی، گردشگران و حتی طبیعت‌گردان نسبت به اثر ثبت ملی شده لاله‌های واژگون مناسب نیست، مهم‌ترین ابزار پیشگیری از خطر انقراض این سرمایه طبیعی را ارتقای فرهنگ روستاییان و طبیعت‌گردان دانسته و تاکید می‌کند: هر کجا لاله واژگون رشد و تکثیر پیدا کرده نشان از فرهنگ بالای ساکنان آن منطقه دارد. در حالی که در سال‌های اخیر به دلیل دخالت انسان در عرصه‌های محل رویش این گل؛ تولید آن کاهش یافته که عمده‌ترین دلایل آن نامهربانی انسان‌ها و طمع‌ورزی نسبت به این گل زیبا توسط برخی سودجویان است.یکی از اعضای انجمن دوستداران طبیعت گلپایگان استان اصفهان نیز با اشاره به این‌که متاسفانه با معرفی دشت لاله‌های واژگون منطقه هنده، گردشگران به این منطقه هجوم آوردند و زباله‌های فراوانی را در طبیعت رها کردند، یادآور می‌شود: در فروردین و اردیبهشت سال گذشته، شاهد نابودی قسمت عظیمی از گونه‌های گیاهی منطقه غرب گلپایگان بودیم و در واقع تبلیغات نامناسب قبل از آماده‌سازی زیرساخت‌های گردشگری و هجوم نامهربانانه به طبیعت منطقه، ضربه سختی به آن منطقه وارد کرده است.

فاطمه مرادزاده / گروه ایران