جوانان هم که بسیاری از برنامه‌های تلویزیون و رادیو بر محور آنان ساخته شده و می‌شود؛ همه هم از معضلات و دغدغه‌های آنها می‌گویند در این میان، حق و حقوق نوجوانان گویا به طور کل نادیده انگاشته شده است. گویا معلق مانده‌اند میان کودکان و جوانان. کمترین برنامه‌ها برای آنان و حتی درباره‌شان ساخته می‌شود. این نارسایی بخصوص در سال‌های اخیر مشهود است و بیشتر به چشم می‌آید.
نوجوانان دیروز و جوانان به دقیقه 90 رسیده امروزی همچنان با «نیمرخ» خاطره دارند؛ با «موقشنگ» و «ف‌ف». صبح‌ها هم پس از شنیدن برنامه «بچه‌های انقلاب» از رادیو راهی مدرسه می‌شدند. دوران معاصرتر را هم که بخواهیم در نظر بگیریم برنامه «مثبت من» شبکه 5 با بسیاری از نوجوانان زمانه خودش ارتباط گرفته و تعامل برقرار کرده بود. کارهای نمایشی شاخص هم داشتیم؛ «قصه‌های مجید» نمونه بارز و گل درشتش. با این حال، این روزها گویا قشر نوجوان در میانه و هیاهوی کودکان و جوانان گم شده و به دست فراموشی سپرده شده است.
دامنه کمبود بودجه
پرسش این است که چرا با وجود سابقه درخشان رسانه ملی در ساخت و تولید برنامه‌هایی مختص نوجوانان، این روزها و با وجود افزایش و تعدد شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی، کمترین نشانی می‌شود گرفت از آثار شاخص.
نوید محمودی، تهیه‌کننده برنامه‌های کودک و نوجوان معتقد است که تمام آسیب‌ها از زمانی شکل جدی به خود گرفت که تلویزیون با کمبود بودجه مواجه شد و تهیه‌کنندگان مجبور شدند به دنبال اسپانسر و حامی مالی برای برنامه‌ها باشند. محمودی به جام‌جم گفت: یک تهیه‌کننده زمانی که فقط با تلویزیون سر و کار دارد و هزینه‌هایش را از این رسانه می‌گیرد، همه فکر و ذکر خود را بر ارتقای کیفیت متمرکز می‌کند اما وقتی که عمده انرژی او صرف پیدا کردن اسپانسر می‌شود دیگر وقت و تمرکزی برای برنامه‌سازی نمی‌ماند.
وی این نوع برنامه‌سازی را مطلوب نمی‌داند و یادآور می‌شود: متاسفانه این روند بسیاری از برنامه‌سازان حوزه کودک و نوجوان را درگیر امور مالی کرده و از دغدغه‌های فرهنگی دورشان کرده است. حاکم شدن این فضای مادی‌گرایی باعث شد که بسیاری از برنامه‌سازانی که دوست نداشتند در این شرایط فعالیت کنند، از دنیای کودکان و نوجوانان در تلویزیون فاصله بگیرند. این چنین بود که بسیاری از برنامه‌های خوب حوزه نوجوان که اسم و رسم‌دار هم بودند از جمله مثبت من شبکه 5 تعطیل شدند.
محمودی بر این باور است وقتی تهیه‌کننده بدون دغدغه مالی و فکر کردن به پول و بودجه برنامه می‌سازد، نتیجه کارش چیز دیگری خواهد شد تا این‌که بخواهد در تولید و طراحی یک اثر، نظرات و سلایق سفارش‌دهنده را در نظر بگیرد و اعمال کند. این تهیه‌کننده کوچ کردن و فاصله گرفتن برنامه‌سازان حوزه کودک و نوجوان از تلویزیون و رادیو را یک آفت دانست و تاکید کرد: اگر این رویکرد تغییر نکند، کسانی وارد حوزه برنامه‌سازی نوجوان می‌شوند که در این حرفه کارشناس نیستند و دغدغه آنها این موضوع نیست.
برنامه‌ها باید به روز باشد
برنامه‌سازی برای نوجوانان در رسانه ملی چه الزامات و شاخصه‌هایی را می‌طلبد و چه شاخصه‌هایی را باید در نظر گرفت تا حاصل کار هم بر دل مخاطب نوجوان بنشیند و هم گامی بردارد در جهت ایفای رسالت اصلی صدا و سیما که همانا آموزش و تعلیم و تربیت است.
محمودی با تاکید بر این‌که نوجوان در سنی قرار دارد که به دنبال تصمیم‌گیری برای آینده‌اش است، تصریح کرد: اگر سیاست‌گذاران یک اثر متفکر باشند و دارای برنامه‌ریزی و درست بتوانند تصمیم بگیرند و عمل کنند، قادر خواهند بود بخش عمده‌ای از نوجوانان مخاطب خود را جذب کنند. در غیر این صورت، نوجوان امروزی که به شبکه‌های مجازی دسترسی دارد و با حجم انبوهی از داده‌های اطلاعاتی مواجه است، براحتی جلب و جذب تلویزیون نمی‌شود.
وی به روز بودن برنامه‌های نوجوان‌محور را یکی از الزامات جذب مخاطب عنوان کرد و افزود: ما هنوز هم می‌خواهیم با موسیقی و مجری و متن مانند 15 سال پیش برای مخاطب نوجوان برنامه بسازیم. طبیعی است که نوجوانان با چنین برنامه‌ای ارتباط برقرار نمی‌کنند. نوجوان نیازها و دغدغه‌هایی دارد که اگر رادیو و تلویزیون خودمان آنها را رفع کنند، دیگر نیازی به مراجعه به سایر رسانه‌ها و شبکه‌ها نیست.
نوجوانان در ساخت همه برنامه‌ها مدنظر باشند
کودک که از 12 سال گذر کند، نوجوان است و پا در یک دوره سرنوشت‌ساز و بحرانی گذاشته است. بحران هم از لحاظ جسمی و فیزیکی و هم از نظر روحی و اخلاقی. همین کودکی که 12 سالگی را رد کرده، تا 17 سالگی نوجوان می‌ماند. در علم حقوق هم محدوده 12 تا 16 سالگی را نوجوانی می‌نامند. استانداردها و ملاک‌های بین‌المللی اما هر فرد زیر 18 سال را کودک و نوجوان تلقی می‌کند.
یک متخصص حقوق کودکان و نوجوانان معتقد است؛ تمام تلویزیون‌های معتبر دنیا، اصل کودک و نوجوان‌محوری را پذیرفته و در سرلوحه کارهای خود قرار داده‌اند؛ البته نه به این معنا که فقط درباره آنها صحبت کنند؛ بلکه به این منظور که در ساخت همه برنامه‌ها کودکان و نوجوانان را در نظر بگیرند.
امیرحمزه زینالی نوجوانی را دوره‌ای حساس در زندگی یک انسان ذکر کرد و گفت: نوجوان همزمان با بلوغ وارد یک دنیای جدید می‌شود. دوست دارد آزمون و خطا کند و همه چیز را از طریق تجربه یاد بگیرد و بیاموزد. حس مسئولت‌پذیری او در این دوره رشد کرده و کامل می‌شود. از این منظر است که روان‌شناسان معتقدند اگر این دوره روند عادی‌اش را طی نکند و نوجوان آسیب ببیند، اثراتش را در بزرگسالی نشان خواهد داد. امروزه در کشورهای پیشرفته بودجه کلانی به آموزش نوجوانان اختصاص داده می‌شود، زیرا معتقدند اگر نسل سالمی از لحاظ روحی و جسمی شکل بگیرد، آینده کشور تامین خواهد شد.
جای شبکه مخصوص نوجوانان خالی است
تفاوت نوجوانان هر دوره با ادوار گذشته بر کسی پوشیده نیست و واضح مبرهن است، بویژه نوجوانان امروزی که ملاک‌ها و ارزش‌هایشان حتی با یک دوره ماقبل خود هم تفاوتی از زمین تا آسمان دارد. این عامل و فاکتور مهمی است که برنامه‌سازان حوزه نوجوان صداوسیما باید به آن توجه کافی و وافی داشته باشند.
زینالی در این رابطه با تاکید بر انطباق رادیو و تلویزیون با جامعه معاصر تصریح کرد: نوجوانان امروزی با گذشتگان تفاوت زیادی دارند. عصر ارتباطات است و نوجوانان امروزی در دو دنیای متفاوت زندگی می‌کنند؛ واقعی و مجازی. رادیو و تلویزیون باید واقعیت‌های اجتماعی و پیامدهای جهانی شدن را بپذیرند و خودشان را با آن تطبیق دهند. در ابتدا باید بپذیرند که نوجوان امروزی همان نوجوان دهه شصتی نیست، سپس یک کار تحقیقاتی انجام دهند که نوجوانان هر دوره دارای چه خصوصیاتی هستند، ضمن آن‌که می‌توانند از پژوهش‌های مراکز علمی و دانشگاهی هم بهره گیرند.
وی جای یک شبکه مخصوص نوجوانان را در میان شبکه‌های تلویزیون خالی ذکر کرد و گفت: نوجوان امروزی برنامه‌های خاص خودش را می‌خواهد و می‌طلبد.
این متخصص حقوق کودکان و نوجوانان، کنجکاوی و به چالش کشیدن همه چیز را ویژگی شاخص نوجوانان امروزی ذکر کرد و افزود: او دوست دارد همه چیز را با آزمون و خطا تجربه کند و بیاموزد. مساله‌ای که در این میان خیلی مهم است، هدایت این کنجکاوی و مانع از به بیراهه رفتن آن است؛ زیرا هدایت نادرست منجر به آسیب‌های اجتماعی و حتی بزهکاری می‌شود. نوجوان امروزی در معرض قطع ارتباط با زندگی واقعی و گم شدن در فضای مجازی است. رسانه ملی در کنار والدین باید تلاش داشته باشند که این ارتباط را به گونه‌ای مدیریت کنند تا آسیبی متوجه نوجوانان نشود.
برنامه‌ساز باید اهل تفکر و متخصص باشد
برنامه‌سازی برای نوجوانان یک تخصص است و متخصص و کارشناس ویژه خود را می‌طلبد. همان‌گونه که یک برنامه باید از ویژگی‌های لازم برخوردار باشد، برنامه‌ساز هم باید از حداقل‌هایی برای ورود به این عرصه بهره‌مند بوده و صلاحیت‌های مکفی را داشته باشد.
تهیه‌کننده برنامه مثبت من تخصص و سابقه را مهم‌ترین فاکتور لازم برای ورود به عرصه برنامه‌سازی تلویزیونی بویژه برای نوجوانان برشمرد و اظهار کرد: یک تهیه‌کننده کارهای نوجوان حداقل باید ده سال در این عرصه سابقه داشته و حداقل پنج سال در سمت دستیار تهیه مشغول به کار بوده باشد.
محمودی تاکید کرد: برنامه‌ساز همچنین باید اهل تفکر باشد و بتواند ایده طراحی کند. اتفاق‌های ناخوشایندی که در سال‌های اخیر در تلویزیون افتاده ورود کسانی به عنوان تهیه‌کننده است که فقط به علت جذب اسپانسر وارد این عرصه شده‌اند. وی نوجوانان را مهم‌ترین قشری دانست که مخاطب رادیو و تلویزیون هستند و در عین حال تاکید کرد: برنامه‌سازی برای این قشر هم از هر گروه و دسته‌ای مهم‌تر است.
متاسفانه 15 سال است که کاری به‌یادماندنی و قابل توجه برای نوجوانان ساخته نشده. اگر بودجه یک سریال شبانگاهی را که از شبکه‌های مختلف در حال پخش است، در نظر بگیریم. با این مبلغ می‌توان 3 ـ2 مجموعه خوب نمایشی برای کودکان و نوجوانان ساخت.
به اعتقاد محمودی، دلیل اصلی ساخته نشدن برنامه‌های خوب برای نوجوانان با وجود داشتن ابزار و نیروهای کارآمد و متخصص، مصرف‌گرایی و تولید آثار ارزان‌قیمت است.
محسن محمدی / گروه رادیو و تلویزیون جام‌جم
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
فرزاد آشوبی در گفتوگو با «جام‌جم» مطرح کرد
در گفتوگوی «جام‌جم» با نماینده ولیفقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران عنوان شد
