کت و شلوار، پوشاکی ایرانی که جهانی شد

در یکی از کتاب‌های «روت ترنر- ویل کاکسة، با عنوان «تاریخ لباس»* که به فارسی هم ترجمه شده، می‌خوانیم: «کت‌وشلوار از ابداعات ایرانیان باستان بوده است.»
شواهد تاریخی جالبی نیز در نزدیکی بهشهر در غار«کمربند» * پیدا شده است. بنا بر این شواهد، نخستین ابزار ریسندگی که به ٧هزار ‌سال قبل از میلاد مسیح مربوط می‌شود، در این غار کشف شده است.
از سوی دیگر در کهن‌ترین بخش شوش، سوزنی سوراخ‌دار یافت شده که نشانگر این موضوع است که اساسا بافندگی و ریسندگی برای نخستین‌بار در ایران،‌ انجام شده و به‌تدریج به دست مردمان سایر نقاط جهان رسیده است.
شواهد متعددی در دست است که برای نخستین‌بار ایرانیان از شلوار و بالاپوش‌هایی بهره می‌گرفتند؛ بالاپوش‌هایی که به مرور زمان به کت‌های امروز تبدیل شده است.
اما اگر بخواهیم در مورد استفاده از کت‌وشلوار در اروپا آن هم نزدیک به شکل امروزی آن صحبت کنیم، باید گفت که کت‌وشلوار از قرن نوزدهم میلادی در اروپا رواج پیدا کرد و مورد توجه همه اقشار واقع شد. در اروپا اولین کت‌وشلوار را مربوط به کشور آلمان می‌دانند و طبق اطلاعات به‌دست آمده از ظاهر آن، کت چهارخانه و شلوار کوتاه تا بالای قوزک پا بوده و نوعی کت و شلوار به نام «زیزو» مشهور بوده است.
در نقوش طاق‌بستان و بشقاب‌های نقره‌ای باقی‌مانده از دوره ساسانی، کتی کوتاه دیده می‌شود که نشان می‌دهد پادشاهان، گاهی از یک کت کوتاه با آستین بلند استفاده می‌کرده‌اند. این کت جلوباز بوده و بلندی آن تا زیر سینه می‌رسید و با دکمه‌ای دایره‌ای‌شکل در جلوی سینه بسته می‌شده است، دور سینه و یقه آن نیز مزین به نوارهای زیبا بوده است.
برخی از طراحان لباس و پوشاک، معتقدند که شواهد بسیاری از تاثیرپذیری مردمان فرهنگ‌ها و ملل دیگر از پوشاک ایرانی در دست است. به‌عنوان مثال، چینی‌ها در دوره «تانگ» پوشاک ایرانی را پسندیدند و عرب‌ها نیز پس از ورود به ایران به پوشیدن شلوار روی آوردند و آن را «سروال» نامیدند. یونانی‌ها خیلی دیر به پوشیدن شلوار عادت کردند و حتی هنگامی که اسکندر شیفته پوشاک ایرانی شد، پوشیدن شلوار در ابتدا برایش راحت نبود.
در زمان اشکانیان، شلوار و بالاپوش‌های آستین‌دار تن‌پوش مرسوم در سراسر خاور نزدیک شد. نمونه‌ای از شلوار و پیراهن این دوره را در پیکره فلزی‌ یک سردار اشکانی می‌توان دید که در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.
بنا بر برخی نظریات، کت‌وشلوار به شیوه امروزی از دوره صفوی در ایران رواج یافته است. درست است که پوشاک کت‌وشلوار در گذشته‌های دور در ایران متولد شده اما پس از تغییراتی در اروپا دوباره کم‌کم در ایران به شکل امروزی آن مورد توجه قرار گرفت.
ما می‌توانیم با بازگشت به ریشه‌های فرهنگی و تمدن ایرانی، روح جهانی را در لباس مردانه زنده کنیم و به‌جای آن‌که پذیرای طرح‌های کشورهای دیگر باشیم، تبدیل به تولیدکننده طرح‌های اصیل و متفاوت و متناسب با زمان شویم.

* «کتاب» تاریخ لباس، نوشته: روت ترنر- ویل کاکس/ انتشارات توس /‌ سال ١٣٩١مترجم: شیرین بزرگمهر.
*غار کمربند / kamarband cave: در روستای تروجن (شهیدآباد) شهرستان بهشهر در استان مازندران ایران واقع است. پروفسور «کارلتون استیونز» که برای اداره کل باستان‌شناسی کار می‌کرد، ضمن کاوش‌هایی در سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۲۹ در غار کمربند، پارچه‌هایی به دست آورد که ثابت می‌کند اقوام ایرانی از همان آغاز غارنشینی، پشم گوسفند و بز را به‌صورت پارچه می‌بافتند. آزمایش‌هایی که روی پارچه‌ها انجام گرفت، نشان داد که قدمت‌شان به ۶۵۰۰‌سال قبل از میلاد می‌رسد. (احمدرضا دالوند/ شهروند)