جایگاه شبکه‌های برون‌مرزی در بین مخاطبان آن‌سوی مرزها

شرایط این روزها به‌گونه‌ای رقم خورده که نسبت بین «واقعیت» و «اخبار و گزارش‌های رسانه‌های جهان» کاملا مخدوش است. در واقع این صاحب رسانه است که واقعیت را آن‌گونه که خود می‌پسندد به مخاطب عرضه می‌کند. در مقابل این هجمه آشکار، البته ما چند شبکه جهانی داریم که تلاش می‌کنند واقعیات پیرامون ما را آن‌گونه که هستند بازتاب دهند شبکه‌های برون‌مرزی ما چون «جام‌جم»، «العالم»، «سحر»، «پرس تی وی» و «هیسپان تی‌وی» نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری تصویر ما در ذهن مخاطب آن‌سوی آب دارند.

این‌که این شبکه‌ها چه رویکرد و هدفی برای ساخت برنامه‌هایشان دارند و اساسا چقدر روی مخاطب تاثیر می‌گذارند موضوع این هفته پرونده قاب کوچک است به همین دلیل ساده سراغ هنرمندان و کارشناسانی رفتیم که در این حوزه فعالیت کرده‌اند.

ترویج اسلام‌گرایی

17 سال از تاسیس شبکه جام‌جم می‌گذرد و در این مدت این شبکه تاثیرات قابل اعتنایی برمخاطب خود داشته است. حسین ملکی قائم‌مقام شبکه جام‌جم درباره ویژگی‌های شبکه‌های برون‌مرزی می‌گوید: در چند دهه گذشته، کشورهای غربی به‌دلیل آن که از ظرفیت‌های رسانه‌ای بالایی برخوردار بودند، نظام رسانه‌ای قدرتمندی راه‌ انداختند و از طریق آن هجمه بزرگی علیه ایران شروع کردند. ایران هم پس از آن‌که توانست شبکه‌های برون‌مرزی‌اش را راه‌اندازی کند با ساخت آثار مذهبی به ترویج اسلام پرداخت و با ذهنیت‌های منفی‌ای که غربی‌ها از ایران درذهن جهانیان ترویج داده بودند، مقابله کرد.

او در باره ویژگی‌های شبکه جام جم می‌گوید: این شبکه با تاثیرات خود توانسته مبلغ‌های دینی را در کشور‌های مختلف تربیت کند. گرچه ما برای موفقیت بیشتر باید دست به تولید آثاری بزنیم که دغدغه‌های ایرانی‌های خارج از کشور را هم به تصویر بکشد در واقع با این هدف که نیاز آنها چیست دست به تولید سریال و مستند بزنیم.

تولید برنامه‌ها را به خارج از کشور می‌بریم

ملکی در ادامه توضیح می‌دهد: برنامه «اینجا ایران است» از بهترین برنامه‌های شبکه «جام‌جم» است که با استقبال خوب مخاطبان همراه بوده و توانسته نظر بسیاری را به خود جلب کند. درست است که با تغییر رئیس سازمان و مدیران تغییرات بسیاری شامل حال برنامه شد و سه‌گانه شبکه «جام‌جم» تبدیل به یک شبکه شد، اما تمهیداتی که رئیس سازمان در راستای تولیدات این شبکه اندیشیده بسیار مفید است.

او تصریح می‌کند: رئیس سازمان صدا و سیما لازم دانستند که پنجاه درصد از برنامه‌های جام جم در کشورهای خارجی ساخته شود تا با حال و هوای مردم کشورهای مختلف همخوانی مناسبی داشته باشد و به نوعی برنامه‌ها از زبان دل مردم مقیم در کشورهای خارج بیان شود که این طرح خود گام بسیار مفیدی در جهت پیشرفت برنامه‌سازی در شبکه‌های برون‌مرزی است.

ترویج نام یوسف در کشورهای متعدد

فرج‌الله سلحشور، کارگردان سریال یوسف پیامبر هم با اشاره به جایگاه ویژه شبکه‌های برون‌مرزی نزد مخاطبان آن سوی آب‌ها از خاطره‌ پخش سریالش از این شبکه‌ها می‌گوید: سریال «حضرت یوسف» با بازخوردهای بسیار خوبی از سوی مخاطبان در سراسر جهان مواجه شد تا آنجا که بسیاری از مخاطبان در کشور‌های مختلف اسم فرزندانشان را «یوسف» گذاشتند و حتی کشور چین که سریال‌های مذهبی را در کشورش پخش نمی‌کند مردمان مسلمان کشورش دست به تکثیر فیلم زدند و اینها تاثیرات مهم وجود شبکه‌های برون‌مرزی است که می‌تواند مورد توجه همگان قرار بگیرد.

سلحشور در ادامه می‌گوید: وجود این شبکه‌ها باعث ترس و وحشت در دل برخی از کشور‌ها می‌شود چون از نفوذ و قدرت ایران می‌ترسند و گاه مانع پخش بعضی آثار می‌شوند. اما بیش از اینها باید به آثاری که پخش می‌شود بها داد تا برنامه‌های پربارتری تولید و روانه آنتن شبکه‌های برون‌مرزی شود.

به بیننده توهین نکنیم

حسین رفیعی مجری شناخته شده تلویزیون هم که اجرای چند برنامه برای مخاطبان آن سوی آب را برعهده دارد دراین باره می‌گوید: شبکه‌های برون‌مرزی از حساسیت بالایی برخوردارند و البته چارچوب‌های خاص خودشان را دارند. در این برنامه‌ها نباید ازالفاظ و تصاویری استفاده شود که به بیننده توهین شود، برخی از شبکه‌های خارجی آثاری را فقط برای ترویج فرهنگ غربی در برخی از کشورها تولید می‌کنند و به شکل ماهرانه‌ای آن را به خورد مخاطبانشان می‌دهند و به این شکل اعتقادات و غرور آن‌ها را لگدمال می‌کنند تا بتوانند به خوبی به آن کشور‌ها نفوذ کنند.

رواج فرهنگی صحیح در شبکه‌های برون‌مرزی

رفیعی ادامه می‌دهد: ما باید برنامه‌هایی را بسازیم که در آن هویت‌های دینی، مذهبی و ملی دیده شود. باید با مخاطب صادق بود و بخوبی احساس آنها را درک کرد. واقعیت این است که ایرانیان خارج از کشور بشدت تنها هستند و دوست دارند سریال و برنامه‌هایی از کشورشان ببینند. برخی از بینندگان بارها و بارها از طریق پیامک و ایمیل به ما گفته‌اند که وجود این شبکه‌ها برای بچه‌های ما مفید است. چون اعتمادی به شبکه‌های کشوری که در آنجا مقیم هستند، ندارند. این‌گونه حرف‌ها ما رامصمم می‌کند برنامه‌های بهتر وحرفه‌ای‌تری در این زمینه بسازیم.

درد و رنج، جایی در برنامه‌های

برون‌مرزی ندارد

رفیعی خاطرنشان می‌کند: این تعدد شبکه‌ها نیستند که نگاه بیننده را به خودش جلب می‌کنند، بلکه جذابیت‌های تصویری و موضوعی و نیز کیفیت برنامه است که باعث استقبال مردم می‌شود. اگر در تولید برنامه‌هایمان دقت کنیم و به جای بیان صرف درد و رنج و مشکلات جامعه کمی به تصویر کشیدن زیبایی‌های موجود در کشورمان هم همت کنیم، می‌توانیم نگاه همگان را به کشور جلب کنیم و باعث افتخار ایرانیان خارج از کشور شویم. ولی متاسفانه گاهی با بی‌توجهی باعث دلزدگی بینندگانمان می‌شویم و با بیان مواردی که هیچ ربط موضوعی با مخاطبان ندارد سبب ترویج یک چهره نامناسب از کشور می‌شویم. در تمامی کشور‌های غربی دروغ، کشیدن سیگار، دزدی، و.... وجود دارد اماتصور مردم ایران از آنها کشورهایی قانونمند و بی‌عیب است. اما اینها تماما زیبایی‌های بصری است که فیلمسازان خارجی برای جلب توجه مخاطبان از آن استفاده می‌کنند. اما ما گاهی خوب از این قابلیت استفاده نمی‌کنیم و باعث دل آزردگی بینندگان می‌شویم.

«جین جمل» خاطره‌ای به یادماندنی

رفیعی می‌افزاید: من سال 79 برنامه‌ای را همراه با امیرحسین مدرس با نام «جین جمل» از شبکه جام‌جم روی آنتن بردیم. این برنامه به‌قدری مخاطب داشت که زمانی که به خارج از کشور رفته بودم من را به «جین جمل» می‌شناختند. حتی یک کودک ایرانی که ساکن وین بود به سمت من آمد و از من خواست تا کلاهم را با کلاهش عوض کنم و این جریان گذشت تا این‌که چهار سال پیش مجدد به این کشور سفر کردم و یک آقا و خانمی به سمت من آمدند و بعد از احوالپرسی آن پسر جوان گفت «جین جمل» کلاهت را با من عوض می‌کنی و در آنجا بود که فهمیدم این پسر جوان همان کودک هشت ساله است. این اتفاقات این را به آدم یادآوری می‌کند که یک اثر خوب چطور می‌تواند در ذهن بیننده نهادینه شود.

نیاز مخاطب مهم‌ترین عنصر است

یزدان فتوحی، مجری برنامه «اینجا ایران است» که از شبکه جام جم پخش می‌شود در مورد ایجاد شبکه‌های برون‌مرزی می‌گوید: هدف از ایجاد شبکه‌های برون‌مرزی حفظ آیین، رسوم و فرهنگ کشورمان برای ایرانیان مقیم خارج و شناخت فرهنگمان برای دیگر کشورهاست که تمامی اینها بستگی به نوع ساخت و پردازش سریال‌ها و برنامه‌های این شبکه دارد. شبکه‌های برون‌مرزی اهداف خاصی را دنبال می‌کنند و باید با توجه به نیاز مخاطبان به تولید و پخش آثار بپردازند و از همه مهم‌تر جلب اعتماد آنها نسبت به پذیرش شبکه‌هاست.

وی می‌افزاید: در شبکه‌های خارجی شاهد آثاری هستیم که بشدت با واقعیت تفاوت دارد، به این معنی که آن‌قدر به زیبایی آن را به تصویر می‌کشند که مخاطب شیفته آن کشور و قوانینش می‌شود؛ اما زمانی که خود شخص آن قوانین را تجربه می‌کند، پی به واقعیت می‌برد. مثلا در کشوری کتاب خواندن در مترو ممنوع است اما در فیلم‌ها کاملا برعکس است و خیلی این ماجرا را می‌بینیم. به قدری روی افکار مخاطبان اشراف دارند که اخبار دروغ را براحتی به خورد مردم می‌دهند و مردم هم به خاطر اطمینانی که به آنها دارند، براحتی دروغ‌ها را باور می‌کنند.

بودجه حرف اول را می‌زند

فتوحی در ادامه به اصول ساخت برنامه در شبکه‌های برون‌مرزی اشاره می‌کند و می‌گوید: زیباسازی تصویری یکی از بارز‌ترین ابزار جذب مخاطب است و یک برنامه‌ساز باید بخوبی آن را در برنامه‌اش لحاظ کند. متاسفانه امروزه به این موضوع کمتر توجه می‌شود و به مسائلی در برنامه می‌پردازند که هیچ لزومی ندارد مخاطبان خارجی از آن مطلع شوند. مسائلی مانند آلودگی هوا، تصادفات و حوادث دلخراش در یک برنامه زنده برای مخاطب آن سوی آب نه تنها هیچ جذابیتی ندارد، بلکه منجر به دلزدگی فرد نسبت به آن کشور می‌شود؛ چون مخاطبان نمی‌توانند نسبت به آن قضاوت درستی داشته باشند.

فتوحی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از مواردی که باید بدرستی به آن پرداخته شود بودجه شبکه‌هاست. شبکه‌های برون‌مرزی از اهمیت بالایی برخوردارند و باید بیش از شبکه‌های داخلی به آن توجه شود. چون این شبکه‌ها نماینده کشور در دیگر کشورها هستند و هر آنچه را که ما به تصویر بکشیم مخاطبان آن را در ذهن خود پرورش می‌دهند و نسبت به هر آنچه که می‌بینند قضاوت می‌کنند.

او خاطرنشان می‌کند: زمانی همراه برخی از دوستان برنامه‌ای با نام «ایرانی سلام» را از شبکه جام‌جم روی آنتن می‌بردیم و این برنامه به‌قدری در دل مخاطبان جا باز کرده بود که با ایمیل و پیام‌هایی که به برنامه می‌دانند ما را از موفقیت برنامه مطمئن می‌کردند. ما این برنامه را با کمترین بودجه تولید می‌کردیم. اما با گذشت یک سال از برنامه و نبود بودجه و دستمزد رفته رفته افراد از گروه جدا شدند و برنامه تعطیل شد و این ضربه بسیار بدی برای مخاطبان برنامه بود.

او درباره تفاوت برنامه‌سازی در شبکه‌های برون‌مرزی با شبکه‌های دیگر نیز می‌گوید: شبکه‌های برون‌مرزی محوریت ویژه‌ای دارند و باید متناسب با نیاز مخاطب دست به تولید بزنند و آن‌قدر این برنامه‌ها باید جذابیت داشته باشند که غیر از فارسی‌زبانان هم بیننده داشته باشند؛ به عبارت دیگر ما باید برنامه‌ای بسازیم که بینندگان دلشان برای ایران تنگ شود. تا زمانی که ما حرف دل مخاطبانمان را نزنیم نباید انتظار موفقیت هم داشته باشیم. برخی از شبکه‌های خارجی به‌قدری با کیفیت آثارشان را تولید می‌کنند که حتی ناشنوایان هم جذب آن می‌شوند. باید بدانیم که اصول فیلمسازی براساس جذابیت است نه دیالوگ.

فتوحی در پایان تصریح می‌کند: امیدوارم با تغییرات مدیریتی شاهد رویکرد و توجه‌ بسیار چشمگیری از مدیران درخصوص تولید آثار ویژه‌ای در شبکه‌های برون‌مرزی باشیم.

وابستگی مخاطبان خارجی به شبکه‌های ایرانی

عبدالرضا امیراحمدی، مجری جوان کشورمان درباره نحوه اجرا در شبکه‌های برون‌مرزی می‌گوید: اجرا در برنامه‌های برون‌مرزی باید با دقت بیشتری همراه باشد و به‌گونه‌ای باید صحبت‌ها را با سندیت بیان کنیم تا زمانی که ایرانیان به خارج از کشور می‌روند و مقیم کشوری می‌شوند، دیگر براحتی هر موضوعی را باور نکنند؛ به همین دلیل قدری نحوه اجرا برای ما متفاوت است.

او به برنامه «چشم‌انداز» اشاره می‌کند و می‌گوید: برنامه‌ای را با نام «چشم‌انداز» در شبکه جام‌جم اجرا می‌کردم و رویکرد این برنامه درباره پخش سریال‌های ایرانی و تحلیل آن از این شبکه بود. هر بار یک فیلمساز مهمان برنامه بود و به پرسش‌های بینندگان مقیم خارج پاسخ می‌داد. در این برنامه سوالات این‌قدر دقیق بود که جواب دادن را برای کارگردان کار
دشوار می‌کرد.

امیراحمدی ادامه می‌دهد: در کشورهای خارجی به آیین و رسوم ایرانیان توجه نمی‌شود و به همین دلیل بشدت وابسته به شبکه‌های برون‌مرزی ایرانی هستند تا از این طریق با کشورشان همگام شوند. در استرالیا با مرد ثروتمندی آشنا شدم که مردم فارسی‌زبان را در خانه‌اش جمع می‌کرد تا برنامه‌های جام‌جم را تماشا کنند و برای مدت زمان کوتاهی هم که شده با کشورشان ارتباط برقرار کنند. این واکنش‌ها تماما تاثیرات مثبتی است که این شبکه‌های برون‌مرزی روی مخاطبان خارج از ایران داشته‌اند.

منا شمسایی / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)