امام حسن عسکری‌ (ع) و اوضاع زمان

کینه متوکل نسبت به علویان باعث شد که محدودیت‌های بسیاری برای شیعه اعمال شود و امام هادی(ع) به دستور متوکل به سامرا دعوت شدند تا تحت نظر و مراقبت باشند. این عداوت متوکل به حدی بود که دستور به تخریب حائر منور حضرت سیدالشهداء(ع) و آب بستن بدان را داد. همچنین در دوران متوکل بحث‌های کلامی را که خلفای پیشین از جمله مأمون و به تبع او معتصم و واثق بدان علاقه نشان می‌دادند (و از این رهگذر آزادی نسبی نصیب شیعه و معتزله شده بود) تعطیل شده و اهل حدیث روی کار آمدند.

اما بعد از ارتحال امام هادی(ع) و آغاز دوران امامت حسن بن علی العسکری(ع) نیز فشارها و تحدیدها بر خاندان عترت همچنان روز افزون بود. در این میان فرقه‌های اسلامی که با عقاید گوناگون از پیکره اسلام جدا می‌گشتند نیز رو به ازدیاد بود که مسائل کلامی و شبهه‌های عقیدتی را دامن می‌زد چنان که مسعودی به انقسام شیعه بعد از امام یازدهم به 20 فرقه و نوبختی به 14 و اشعری قمی به 15 فرقه اشاره می‌کند.

اما یکی از اصلی‌ترین این موارد که فرقه‌گرایی را فراهم آورد تکرار مساله بداء در امامت شیعی بود؛ چنان که بار اول برای امامت امام موسی کاظم(ع) فرزند امام جعفر صادق(ع) مطرح شده بود. این بار این موضوع درباره امام حسن عسکری(ع) و برادر آن حضرت یعنی محمد تکرار گردید. منابع فرقه شناختی شیعی از جمله فرق‌الشیعه نوبختی و المقالات و الفرق اشعری و همچنین الغیبه شیخ طوسی به این امر اشاره کرده‌اند. اما عده کثیری از شیعه به امامت امام حسن عسکری(ع) روی آورده و به امامت ایشان گردن نهادند و عده قلیلی نیز به دعوت عموی حضرت و برادر امام هادی(ع) که نزد شیعه به جعفر کذاب مشهور است، روی آوردند.اما از دیگر رویدادهایی که در تاریخ فرق بدان تصریح شده، اعتقادات فردی است به نام محمد بن نصیر نمیری که نمیریه یا نصیریه که بعدها به وجود آمد از مبانی اعتقادی او سرچشمه گرفته است. این عده و از جمله ایشان خود محمد بن نصیر از غلات شیعه محسوب می‌گردند،«چنان که محمد بن نصیر دعوی نبوت می‌کرد و می‌گفت: امام حسن عسگری(ع) وی را بدان کار برانگیخت و او خداست».

به هر روی امام حسن بن علی العسکری(ع) با تمامی این مشکلات و فشارهای دستگاه حکومت عباسی در منطقه نظامی عسکر در سامرا مدارا و مقابله می‌فرمود تا آن امر محتوم خداوندی را که قریب‌الوقوع بود به اذهان شیعه و یاران و انصار خویش تفهیم و تاکید فرماید و آن امر مهدویت و غیبت آخرین نسل از سلاله امامت بود که می‌بایست زنده بماند تا قرن‌ها بعد به اذن خداوند پرده از رخساره بگشاید و جهان را به نور عدالت و معنویت منور نماید؛ همو که نه‌تنها چشم مسلمانان بلکه تمامی جهانیان منتظر ظهور اویند و هرکس به نامی و نشانی او را می‌شناسد.

اما بیان این مساله در دوران امامت امام حسن عسکری(ع) بسیار دشوار بود چرا که از وی خلفای عباسی (امام با شش خلیفه عباسی از متوکل تا معتمد همعصر بوده‌اند) به سبب آگاهی بر این امر محدودیت‌های شدیدی اعمال می‌شد تا جایی که بنابر نوشته‌های شیعی، حتی شرایط تولد و قبل از تولد حضرت نیز با معجزه و خرق عادت توأم بوده و نیز ایشان از دیده اغیار پنهان می‌گشته است تا جان مبارکش تا موعدِ موعود حفظ و حراست گردد. و این فشارها و تحدیدها ادامه یافت تا این‌که به سال 260 هجری قمری امام حسن عسکری بدرود حیات گفتند و دوران جدیدی در تاریخ اسلام و مذهب تشیع به نام دوران غیبت آغاز شد.

امیر هاشم‌پور / جام‌جم