واکاوی انحلال کابینه نتانیاهو و سناریوهای فراروی انتخابات 2015

این چالش، یکی از دلایل عمده ای است که سبب شده است عمر دولت ها در این رژیم، بسیار کوتاه باشد و اسرائیل در تاریخ 67 ساله خود، 33 بار کابینه تشکیل دهد؛ کابینه هایی که عمر برخی از آنها به دو سال هم نمی رسد. در هفته های اخیر نیز این چالش بار دیگر سبب شد تا اختلافات در کابینه متزلزل نتانیاهو بالا گرفته و سرانجام، وی آن را منحل کند. گزارش پیش رو قصد دارد ضمن بررسی علل بروز این اختلافات، به بیان سناریوهای فراروی انتخابات کنست بیستم در مارس 2015 بپردازد.

الف) کابینه متزلزل نتانیاهو
نتایج انتخابات کنست نوزدهم در ژانویه 2013 از همان ابتدا نشانه های تزلزل را در کابینه نتانیاهو به صورت مشهود نشان داد. وی که مجبور شده بودقبل از برگزاری انتخابات، با آویگدور لیبرمن، رهبر حزب «اسرائیل خانه ما» ائتلاف حزبی تشکیل دهد، پس از پیروزی در انتخابات نیز مجبور بود از احزاب دیگر حتی احزاب چپ یا میانه برای تشکیل کابینه ائتلافی استفاده کنند.

سرانجام در دولت ائتلافی شکل گرفته، احزابی همچون «هاتنوعا» و«یش عاتید» به کار گرفته شدند و نتانیاهو برای این دولت ائتلافی، غیر از این دو حزب از حزب «خانه یهود» نیز استفاده کرد تا مجموع احزاب کابینه ائتلافی به رقم بالای پنج حزب برسد.(1) این کابینه ائتلافی همان طور که از قبل پیش بینی می شد روز به روز با مشکلات عدیده ای روبرو بود و هر یک از تصمیمات نتانیاهو با مخالفت های جدی احزاب کابینه ائتلافی روبرو می شد و هرکدام از آنها در اعتراض به تصمیماتی که با نظرات و رویکرد آنها مغایرت داشت، نتانیاهو را تهدید به خروج از کابینه و در نتیجه، انحلال آن می کردند.

سرانجام، ائتلاف حکومتی به رهبری بنیامین نتانیاهو با برکناری یائیر لاپید وزیر امور دارایی، تزیپی لیونی، وزیر امور قضایی و استعفای 4 وزیر دیگر در تاریخ 2 دسامبر 2014 (11 آذر 1393) فروپاشید.(2)یک هفته پس از فروپاشی کابینه ائتلافی نتانیاهو،93 قانونگذار از مجموع 120 عضو کنست به انحلال و پایان فعالیت کوتاه‌ترین دوره پارلمان در تاریخ اسرائیلرای مثبت دادند.(3) در ادامه، به اختصار به عمده دلایل بروز اختلافات در کابینه نتانیاهو می پردازیم.

1-شکست مذاکرات سازش
یکی از موارد اصلی اختلاف برانگیز میان احزاب چپ گرا و راست گرای رژیم صهیونیستی،موضوع مذاکرات سازش است. موضوعی که نه تنها در سال های اخیر بلکه از آغاز به کار پرونده مذاکرات سازش، همیشه چالش برانگیز بوده و حتی به قربانی شدن اسحاق رابین، نخست وزیر پیشین رژیم صهیونیستی منجر شده است. در کابینه دوم نتانیاهو (که در این گزارش به آن «کابینه ائتلافی» عنوان می شود) نیز موضوع از سرگیری مذاکرات،یکی از موضوعات مطرح در جلسات قبل از ائتلاف میان روسای احزاب لیکود، هاتنوعا و یش عاتید بود. شاهد مثال آن، توافق تزیپی لیونی برای ورود به کابینه و قبول سمت سخنگوی ارشد اسراییل در مذاکرات سازش می باشد.(4) مذاکراتی که در همان سال اول کابینه ائتلافی به همت ایالات متحده آغاز شد اما رفته رفته نشانه های بی نتیجه ماندن آن به صورت مشهود به چشم خورد و بهموضوعی اختلاف برانگیز میان احزاب موافق و مخالف مذاکرات تبدیل شد. لیونی، رهبر حزب هاتنوعا دلیل اصلی شکست مذاکرات را خودرایی نتانیاهو و احزاب راستگرا در حین مذاکره عنوان کرد و سیاست نتانیاهو در ادامه شهرک سازی را سیاستی اشتباه برشمرد که به شکست مذاکرات می انجامد.(5) در ادامه، عمیر پرتز، وزیر محیط زیست و نفر دوم حزب هاتنوعا در اعتراض به سیاستهای راستگرایانه نخست وزیر به ویژه در موضوع مذاکرات سازش از سمت خود استعفا داد که این اقدام با استقبال لیونی روبرو شد؛ اقدامی که به تعبیر اسحاق هرتزوگ، رهبر حزب کار (اپوزسیون) اولین نشانه انحلال کابینه ائتلافی بود.(6)

2-جنگ 51 روزه
یکی دیگر از عواملی که به اختلاف میان احزاب کابینه سی و سوم رژیم صهیونیستیدامن زد، جنگ 51 روزه تابستان 2014 بود. جنگی که در ابتدا با سکوت احزاب چپگرا شروع شد اما رفته رفته و به¬ویژه با ورود رژیم صهیونیستی به عملیات زمینی، اعتراضات گسترده چپگراها را به دنبال داشت. آنها به چند دلیل مخالف ادامه جنگ پس از ورود زمینی اسراییل به نوار غزه بودند که به آنها اشاره می شود.

نخست،تخریب چهره بین المللی اسراییل بود. در آغاز جنگ 51 روزه، متحدان همیشگی اسراییل (آمریکا و انگلستان) به حمایت از این رژیم پرداختند، اما با ورود رژیم صهیونیستی به عملیات زمینی، کم کم از حمایت آنها کاسته شد به نحوی که آنها به طور عملی، خواستار توقف جنگ و آتش بس شدند. موج اعتراضات گسترده جهانی در حمایت از آتش بس باعث شد چهره جنگ طلب اسراییل در دنیا روشن شود زیرا جهان، خواستار توقف جنگ بود ولی اسراییل به ادامه جنگ اصرار داشت.(7) این موضع باعث شد تا احزاب چپگرا که همیشه نگران انزوای بین المللی اسراییل هستند، ادامه حملات اسراییل را موجب انزوای بیشتر و تخریب چهره بین المللی اسراییل بدانند و از این رو به نتانیاهو و فرماندهان راستگرای ارتش اسراییل شدیدا انتقاد کنند.(8)

دوم، هزینه های سنگین جنگ بود که مخالفت چپگراها را به همراه داشت. احزاب چپگرا که حداقل در ظاهر، خواستار صرف بودجه در مسائل اجتماعی و رفاهی هستند، هزینه های بالای ادامه جنگ را در مغایرت با رویکرد خود می دیدند و می دانستند که این هزینه ها باید به نحوی جبران شود و (همان طور که در بخش های بعد به آن اشاره خواهد شد) بودجه امور اجتماعی و رفاهی، قربانی هزینه های بالای امور نظامی و امنیتی خواهد شد.(9)
سوم،تلفات سنگین انسانی رژیم صهیونیستی بود.هر چند رژیم صهیونیستی هیچ گاه آمار دقیقی از کشته شدگان خود در جنگ 51 روزه منتشر نکرده است، اما با توجه به اظهار نظرها و نگرانی های احزاب چپگرا می توان به وضوح فهمید که این آمار، آمار قابل تاملی است. همچنین ورود اسراییل به عملیات زمینی موجب بالا رفتن خطر گروگان گیری نظامیان اسراییلی به دست مقاومت می شد که اعتراضات احزاب چپ را در بر داشت زیرا آنها از تکرار اتفاق گروگان گیری شالیت، بسیار در هراس بودند و مدعی هستند که این گروگان گیری، هزینه های بسیار زیاد مادی و معنوی را بر اسراییل وارد ساخته است.(10)

3-اعتراضات قدس شرقی
یکی دیگر از عوامل اختلاف برانگیز (در چند ماه اخیر) اتفاقات رخ داده در جریان اعتراضات فلسطینی قدس شرقی بوده است. این اعتراضات که در واکنش به تصمیمات اشغالگرایانه رژیم صهیونیستی نسبت به مسجد الاقصی رخ داد عکس العمل های متفاوتی را در دو طیف راست و چپ اسراییل به همراه داشت. احزاب راستگرا ضمن استفاده از ابزارهای رسانه ای برای مظلوم نمایی قوم یهود، بیشتر در صدد گسترش ترتیبات امنیتی برای مقابله با اعتراضات فلسطینی ها بودند. آنها در این راستا خواستار سنگین تر شدن مجازات فلسطینی های شرکت کننده در اعتراضات و تشکیل یگانی شبیه به یگان جولانی برای حفاظت از شهروندان اسراییلی بودند. در طرف مقابل، احزاب چپگرا ضمن انتقاد از تصمیمات راستگراهای افراطی، با رویکردی متفاوت به دنبال آرام کردن فلسطینی ها بودند. برای مثال، آنها در اقدامی تعجب برانگیز با نوشتن نامه ای به نخست وزیر دانمارک خواستار به رسمیت شناختن دولت مستقل فلسطینی از جانب این کشور شدند تا بتوانند از این طریق به نحوی فلسطینی های خشمگین را آرام کنند. احزاب چپگرا صراحتا از نتانیاهو خواستند تا به جای تاکید بر گسترش ترتیبات امنیتی، در صدد پیشبرد پرونده مذاکرات سازش باشد.(11)

4-بودجه 2015
عامل دیگری که منجر به اختلافات بیشتر میان احزاب کابینه ائتلافی شد،لایحه بودجه 2015 اسراییل بود. یائیر لاپید (رهبر حزب یش عاتید) و وزیر دارایی رژیم صهیونیستی، پیش نویس لایحه بودجه 2015 را برای تصویب به کابینه این رژیم ارائه کرد اما از همان ابتدا با مخالفت های احزاب راستگرا و به ویژه شخص نتانیاهو مواجه شد. بخش نظامی و امنیتی اسراییل که در پی جنگ 51 روزه،بخش زیادی از بودجه خود را صرف جنگ کرده بود، خواستار اختصاص 6 میلیارد شیکلی برای جبران هزینه ها شد در حالی که لاپید از افزایش بودجه بخش اجتماعی و رفاهی دفاع می کرد. اختلافات نتانیاهو و لاپید بر سر وضع بودجه سال 2015، بخش عمده ای از اخبار دو ماه گذشتهاسراییل را به خود اختصاص داد. نتانیاهو علاوه بر تأکید بر افزایش بودجه نظامی، خواستار افزایش مالیات شهروندان اسراییلی شده بود و لاپید که با شعار رفاه اجتماعی در کنست نوزدهم موفق شده بود 19 کرسی را از آن خود کند موقعیت اجتماعی خود را در خطر می دید. سرانجام پس از جلسات جنجالی متعدد (که در بیشتر آنها لاپید، نتانیاهو را تهدید به خروج از کابینه ائتلافی می کرد) دو طرف به نوعی با یکدیگر کنار آمدند. لاپید با افزایش بودجه امنیتی – نظامی و نتانیاهو با بالا نرفتن نرخ مالیات موافقت کردند.(12)اما این موضوع به یکی از دلایل اصلی اختلاف در کابینه ائتلافی منجر شد که نهایتاً خود را در موضوع دیگری به نام لایحه دولت یهودی نشان داد.

5-لایحه دولت یهودی
مطرح شدن لایحه دولت یهودی از جانب حزب راستگرای لیکود به رهبری بنیامین نتانیاهو به اصلی ترین عامل اختلاف میان احزاب اسراییلی و در نتیجه انحلال کابینه ائتلافی سی و سوم تبدیل شد؛لایحه ای که گویا طبق توافقات پیش از ائتلاف رؤسای احزاب یش عاتید و هاتنوعا (لاپید و لیونی) با نتانیاهو، نباید در این کابینه مطرح می شد. لیونی و لاپید مدعی بودند که بر اساس توافق پیش از ائتلاف، آنها به شرطی وارد کابینه ائتلافی شده اند که دولت چنین لایحه را مطرح نکند. این دو، تصویب و اجرای چنین لایحه ای را به معنای پایان عمر دموکراتیک اسراییل دانسته و تأکید داشتند که این لایحه، منجر به تیرگی روزافزون روابط عربی – یهودی شده و در نهایت، به تحقق نیافتن راه حل دو دولت منتهی خواهد شد.(13) در طرف مقابل، نتانیاهو که گویا دیگر از انحلال کابینه هراسی نداشت از تصویب این لایحه سرسختانه دفاع کرد و درصدد متقاعد کردن احزاب مخالف در کابینه ائتلافی برآمد.

ب) سناریو های فراروی انتخابات کنست بیستم
پس از مشخص شدن تاریخ 17 مارس 2015( 26 اسفند 1393)برای برگزاری انتخابات کنست بیستم، احزاب مدعی حضور در کنست، فعالیتها و اقدامات حزبی خود را برای شرکت در رقابت آغاز کردند. پیش از بررسی سناریوهای فراروی این انتخابات، لازم است به تشریح سه اتفاق سیاسی مرتبط با انتخابات کنست پرداخته شود:

1-ائتلاف حزبی: یکی از اتفاقات مهمی که به ویژه در انتخابات های اخیر کنست به چشم می خورد، ائتلاف حزبی پیش از انتخابات است. اتفاقی که دلیل اصلی آن،تضعیفاحزاب در اسراییل است. احزاب راست و چپی که روزی به تنهایی بیش از 50 کرسی کنست را از آن خود می کردند، توان کسب آرای مطلق راندارند و در انتخابات اخیر، با کمتر از 30 کرسی وارد کنست شده اند و از آنجا که مجبور هستند بعد از پیروزی احتمالی در انتخابات، دولتی ائتلافی تشکیل دهند این ائتلاف را پیش از انتخابات انجام می دهند. ائتلاف حزبی لیکود – خانه ما پیش از انتخابات کنست نوزدهم، شاهدی بر این مثال است که اگر این ائتلاف شکل نمی گرفت، احتمال پیروزی حزب تازه تأسیس یش عاتید در کنست نوزدهم بالا می رفت. در خصوص ائتلاف های حزبی پیش از برگزاری کنست بیستم نیز باید گفت تا کنون، دو حزب کار و هاتنوعا با یکدیگر ائتلاف کرده اند.(14)

2-توافق رأی مازاد: از اتفاقات روزهای اخیر در میان احزاب رژیم صهیونیستی، توافق رأی مازاد است. بر این اساس، دو حزب سیاسی با یکدیگر توافق می کنند که پس از برگزاری انتخابات، آرای مازاد دو طرف به نفع حزبی حساب شود که رأی مازاد بیشتری کسب کرده باشد. دلیل اصلی شکل گیری این گونه توافقات آن است که آستانه ورود به کنست در انتخابات کنست بیستم،کسب حداقل 4/3 درصد آرا (4 کرسی کنست) استو اگرحزبی کمتر از این تعداد کسب کنند،وارد کنست نخواهد شد. البته دلیل دیگری که تمایل احزاب را به این توافق زیاد کرده است، رقابت تنگاتنگ آنان با یکدیگر است.

گفتنی است تا کنون، سه توافق رأی مازاد صورت گرفته است: توافق احزاب کار و میرتض، توافق احزاب لیکود و خانه یهود و توافق احزاب کولانو و اسراییل خانه ما.(15)

3-ظهور احزاب جدید:این پدیده در تاریخ سیاسی رژیم صهیونیستی، مسبوق به سابقه بوده و تقریبا در همه انتخابات کنست، شاهد ظهور حزبی جدید بوده ایم. در انتخابات پیش رو نیز شاهد ظهور دو حزب کولانو (همه ما- Kulanu) به رهبری موشه کهلون(16) و هاعام ایتانو (ملت با ما است- HaAm Itanu) به رهبری الی یاشای هستیم.(17)دلیل اصلی ظهور این احزاب را می توان بروز اختلافات داخلی در احزاب با سابقه رژیم صهیونیستی بر شمرد. برای مثال، موشه کهلون به دلیل اختلاف با نتانیاهو در سال 2013 از حزب لیکود جدا شد و الی یاشای، رهبر سابق حزب شاس به دلیل اختلاف با دیگر مقامات این حزب، از سمت خود استعفا داده و حزب دیگری را تاسیس می کند.

پیش از بررسی سناریوهای فراروی انتخابات آینده کنست، بهتر است جایگاه احزاب رژیم صهیونیستی را در نظرسنجی های مشاهده کنیم.

در مجموع، با توجه به جایگاه و اقبال عمومی احزاب رژیم صهیونیستی و با در نظر گرفتن نظرسنجی هایی که در روزهای اخیر (هفته اول ژانویه) انجام شده است، می توان سه سناریوی زیر را برای انتخابات پیش رو بر شمرد.

1-پیروزی ائتلاف حزبی کار-هاتنوعا: با توجه با نتایج نظر سنجی های روزهای اخیر، اگر ائتلاف حزبی دیگری تشکیل نشود، پیروزی ائتلاف حزبی کار-هاتنوعادور از انتظار نیست. در این حالت، این ائتلاف حزبی به رهبری هرتزوگ (رهبر حزب کار) مامور تشکیل کابینه ائتلافی خواهد شد. البته تشکیل کابینه ائتلافی برای هرتزوگ بسیار سخت است زیرا اکثریت کنست در اختیار احزاب راست و مذهبی است و او برای تشکیل کابینه، مجبور است با آنها ائتلاف کند و در صورت ائتلاف، کابینه ای متزلزل خواهد داشت که مانند کابینه کنونی نتانیاهو خطر انحلال آن بسیار بالا خواهد بود یا این¬که مانند حزب کادیما در انتخابات هجدهم به¬رغم پیروزی نتواند کابینه ائتلافی تشکیل دهد و این کار بنا بر قانون کنست به حزب دوم سپرده شود.گفتنی است احتمال پیوستن حزب یش عاتید به ائتلاف حزبی کار-هاتنوعا وجود دارد که در این حالت، پیروزی این ائتلاف قطعی به نظر می رسد. اما باز تشکیل کابینه ائتلافی کار دشواری خواهد بود.

2-پیروزی ائتلاف حزبی کولانو، خانه ما و یش عاتید: با توجه به اخبار منتشر شده در روزهای اخیر، احتمال تشکیل ائتلاف میان احزاب کولانو، خانه ما و یش عاتید وجود دارد. در صورت تشکیل این ائتلاف، احتمال پیروزی آنها بیشتر از ائتلاف حزبی کار-هاتنوعا خواهد بود. در این حالت، این سه حزب مجبور به ائتلاف با دیگر احزاب هستند و اگر از حزب لیکود برای تشکیل کابینه استفاده نکنند شرایط دشواری خواهند داشت زیرا باید کابینه ای چند حزبی تشکیل دهند که خطر انحلال در آن بسیار مشهود می باشد.

3-پیروزی حزب لیکود: سناریویی که احتمال وقوع آن بیش از دو حالت قبلی به نظر می رسد، پیروزی حزب لیکود است. احتمالی که با توجه به عزم نتانیاهو برای انحلال کابینه و برگزاری انتخابات زودهنگام دور از ذهن نیست. در این حالت، تشکیل کابینه ائتلافی راحت تر به نظر می رسد. نتانیاهو به احتمال فراوان از حزب راستگرای خانه یهود به رهبری نفتالی بنت استفاده خواهد کرد و شاید مانند دولت قبلی خود دست به دامن احزاب میانه نشود و بتواند کابینه ائتلافی را با احزاب راستگرایی مانند شاس، UTJ و احتمالا کولانو کامل کند.

جمع بندی:
«انتخابات زود هنگام کنست»، پدیده ای نام آشنا در نظام سیاسیرژیم صهیونیستی است. این رژیمدر تاریخ 67 ساله خود، بیش از 33 کابینه تشکیل داده است است و این نشان از بی ثباتی کابینه های این رژیم دارد. کابینه سی و سوم رژیم صهیونیستی به رهبری نتانیاهو (که از همان ابتدا متزلزل بود) نیز نتوانست حتی دو سال پابرجا باشد و اختلافات احزاب ائتلافی، منجر به انحلال آن شد. شکست مذاکرات سازش، جنگ 51 روزه غزه، اعتراضات قدس شرقی، بودجه 2015 اسراییل و لایحه دولت یهودی خود، اختلافات محوری کابینه ائتلافی را تشکیل می دادند.

انتخابات مارس 2015، چیدمان جدید کنست و کابینه جدید سی و چهارم را معرفی خواهد کرد. انتخاباتی که در آن احزاب راستگرا و چپگرا و میانه هرکدام به نوبه خود امید پیروزی در آن دارند. اما با توجه به شرایط کنونی سیاسی رژیم صهیونیستی و همچنین اقبال عمومی به این احزاب، سناریوهای مختلفی پیش روی این انتخابات قرار دارد که در محتمل ترین سناریو حزب لیکود به رهبری بنیامین نتانیاهو پیروز خواهد شد و وی به نخست وزیری اسراییل خواهد رسید. احزاب دیگر در صورت پیروزی هم کار بسیار دشواری برای تشکیل کابینه ائتلافی خواهند داشت و در صورت تشکیل آن باز شاهد کابینه ای متزلزل (مانند کابینه قبلی) خواهیم بود.

علی باقریانی- موسسه تحقیقات و پژوهشهای علمی- سیاسی ندا

پی نوشت ها

1. http://www.timesofisrael.com/with-no-time-to-spare-a-government-is-formed/
2. www.haaretz.com/news/national/.premium-1.629648
3. www.haaretz.com/news/1.630569
4. www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-21518167
5. www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/1.589764
6. www.jpost.com/Israel.../Peretz-I-wont-stay-in-this-government-381205
7. http://mondoweiss.net/2014/07/worldwide-protest-israeli
8. http://www.jpost.com/Israel-Elections/Lapid-Jerusalem-will-not-be-divided-no-matter-what-happens-with-the-Palestinians-385891
9. Ibid
10. http://www.haaretz.com/blogs/the-fifth-question/.premium-1.607255
11. علی باقریانی،«صهیونیست ها و انتفاضه سوم»، موسسه تحقیقات و پژوهش های سیاسی علمی ندا، 25 آبان 1393
http://nedains.com/fa/news/308864
12. www.haaretz.com/business/.premium-1.619851
13. http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4592467,00.html
14. www.timesofisrael.com/labor-hatnua-parties-consider-alliance/
15. www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/188281
16. http://bigstory.ap.org/article/d95f249387404df8b5eb2161f2b518cc/two-israeli-parties-join-forces-against-netanyahu
17. http://www.timesofisrael.com/ex-shas-mk-yishai-called-traitor-as-he-unveils-new-party/
18. http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/189611#.VKzpSsmGMXg
19. http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/189567#.VKy4ssmGMXh
20. http://www.haaretz.com/news/israel-election-2015/.premium-1.635691
21. http://elections.walla.co.il/item/2816094