زمینه‌های تاریخی مشترک عربستان و داعش

مقامات عربستان سعودی اسلامگرایان میانه‌رو خود را به زندان انداخته و از طرف دیگر به افراطی‌ها اجازه می‌دهند در سوریه و عراق آشوب ایجاد کنند.

کد خبر: ۷۵۹۶۸۴

اگرچه نمی‌توان در مورد ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم این افراطی‌ها با رژیم آل‌سعود سخن گفت، اما این موضوع کاملا مشخص است که نسبت به شیعیان، حکومت اسد در سوریه، حزب‌الله در لبنان و همچنین ایران حس تنفر دارد. در حالی که رژیم عربستان نمی‌تواند رقبایش را شکست دهد، نیروهای افراطی این کشور در حال انجام این نقش به شکل دیگری هستند.

عربستان و مقامات این کشور سعی می‌کنند هر گونه ارتباط و نزدیکی خود به داعش و اعضای آن را منکر شوند، اما رهبران این گروه تروریستی نه تنها وابستگی خود به عربستان را از لحاظ مذهبی اعلام کرده‌اند، بلکه به ارتباط خود با تاریخ سیاسی این کشور اشاره کرده‌اند. از بیروت گرفته تا بغداد، افراطی‌های عربستانی که به داعش و دیگر گروه‌های شبه نظامی پیوستند، به دنبال این بودند که رقبا و دشمنان خود را از بین ببرند و در نهایت با اعلام حکومتی خود خوانده، به رویای خود واقعیت بخشیدند. مشخصا آن دسته از جهادی‌های عربستانی که این روزها در حال نبرد تحت پرچم داعش هستند، رضایت و علاقه چندانی به ساختار سلطنتی عربستان سعودی ندارند. این افراد بیشتر متولدین دهه 90 میلادی در عربستان هستند که به عنوان جمعیت سنی شناخته شده و دیگر افراد در سراسر جهان اسلام را به رسمت نمی‌شناسند. این موضوع چندان عجیبی نیست: آنها در عربستان سعودی بزرگ شده‌اند؛ جایی که وهابیگری آن نوعی نزاع و اختلاف مذهبی بین مردم ایجاد کرده است.

در واقع خروج جوانان عربستانی از کشور و رفتن آنها به کشورهای همسایه را نباید تنها از دید مذهبی نگاه کرد. در واقع این اقدام به دلیل آن است که مقامات این کشورها طی سال‌های متمادی همواره از باورهای وهابیت در خدمت سیاست استفاده کرده‌اند. خود عربستان براساس فرآیندی شکل گرفت که ما امروز شاهد درگیری‌های مشابه آن در سوریه و عراق هستیم. در اوایل سال 1912، بنیانگذار حکومت سلطنتی در عربستان (ابن سعود) یک گروه شبه‌نظامی قبیله‌ای تحت عنوان اخوان ایجاد کرد و این اصل را به مبارزانش تلقین کرد که مخالفان باورها و اندیشه‌های آنها کافر بوده و باید کشته شوند. او با جمع کردن جوانان قبایل در منطقه شبه‌جزیره عرب به نبرد علیه افرادی پرداخت که مخالف سلطه و قدرت آنها بودند. اولین دولت آنها تحت عنوان «دولت نجد و حجاز» تشکیل شد که از ادغام مناطق مرکزی و غربی (شامل شهرهای مقدس مکه و مدینه) به وجود آمد. بنیانگذار این سلطنت لقب‌های فراوانی همچون امیر، امام و سلطان را به همراه داشت تا این‌که به پیشنهاد انگلیسی‌ها، عنوان پادشاه برای وی انتخاب شد.

تشکیل عربستان سعودی مدرن یک اتفاق منحصر به‌فرد در جهان عرب بود، زیرا در نتیجه یک پروژه جهادی به وجود آمد. بر خلاف دیگر کشورهای عرب که جوانانش به دنبال برداشت‌های ملی‌گرایانه از تاریخ بودند، جوانان سعودی به دنبال تفکرات جهادی بودند و این تفکرات توسط رهبری القاء شده بود که به باورشان آنها را از کفر و ضلالت نجات داده و باورها و اقدامات ضد اسلامی را ریشه‌کن کرد.

جوانان جهادی عربستان در آن دوران، تنفر شدیدی نسبت به مجسمه‌ها و مزارها داشتند. آنها در اواسط دهه 20 میلادی به مکه و مدینه وارد شده و به دنبال مظاهر و نشانه‌های کفر و شرک رفتند. آنها مزارهای مختلف در این شهرها را تخریب کرده و محدودیت‌های شدیدی را علیه شهروندان اعمال کردند. براین اساس هیچ زنی نباید در خیابان‌ها حضور می‌یافت و استفاده از دخانیات در اماکن عمومی ممنوع شد. آنها بسرعت با اتخاذ و اجرای اقداماتی مشخص حکومت خود را آغاز کردند؛ مجبور کردن مردم به خواندن نماز‌های جماعت و کنترل شدید اماکن عمومی از جمله این اقدامات بود.

مهم‌تر این‌که دولت عربستان که توسط گروه نظامی اخوان شکل گرفت، اهمیتی به مرزها نمی‌داد. مناطق جنوبی عراق به سمت آنها گرایش پیدا کرد زیرا آنها این فرصت را یافتند که طبق باورهای این گروه، به جنگ علیه شیعیان بپردازند. مقامات عربستان این‌گونه تبلیغ و ادعا می‌کردند که کشتن شیعیان منافع مالی در دنیا و ثواب اخروی در آخرت برای آنها خواهد داشت. پادشاه عربستان نیز تحت فشار انگلیسی‌ها آنها را محدود و اعلام کرد که این پروژه توسعه‌طلبی باید اجرا شود. اما آیا چنین اتفاق افتاد؟

ابن سعود می‌بایست از شدت اقدامات اخوان می‌کاست و حمایت‌ انگلیسی‌ها را جلب می‌کرد. گردن زدن رهبران مخالفان تا مدتی راهکار این چاره بود. اما باور کشته شدن براساس عقاید افراطی، فرآیندی بود که به دیگر نقاط دنیا نیز سرایت کرد.

مواردی که در بالا اشاره شد، مربوط به تاریخ مدرن عربستان سعودی بود و ربطی به داعش نداشت. اما آیا می‌توان شباهت‌هایی در اینجا پیدا کرد؟ مطمئنا میدان نبرد این روزهای جوانان سعودی به گستردگی گذشته نبوده اما به مناطق جدیدتری کشیده شده است. حضور جوانان افراطی عربستان در میدان‌های عراق و سوریه نه موضعی تعجب‌برانگیز است و نه یک تصادف تاریخی. سوریه و عراق از لحاظ قبیله‌ای و مذهبی، متنوع‌ترین کشورها در جهان عرب هستند. جهادی‌های عربستان امروز دقیقا در حال همان کاری هستند که اجدادشان در شبه‌جزیره عرب انجام می‌دادند. آنها می‌دانند که جهاد در داخل کشور مجازات به همراه دارد، اما گزینه‌ای مناسب برای خارج از کشور است.

رژیم آل‌سعود تا حدودی توانسته غرب را متقاعد کند که به دنبال صلح بوده و نیروهای جهادی‌اش را تنبیه می‌کند. در همین راستا، مقامات و رسانه‌های این کشور بارها با انتشار گزارش‌های مختلف سعی کرده‌اند هر گونه ارتباط خود با داعش و دیگر گروه‌های تروریستی را تکذیب کنند. اما همواره در این زمینه متهم هستند زیرا تاریخ، نحوه تاسیس و ایدئولوژی آنها بسیار شبیه شرایط کنونی منطقه است و شهروندانش نقشی مهم در این زمینه ایفا می‌کنند. شاید غرب به این باور رسیده باشد که دولت عربستان می‌تواند نیروهای جهادی خود در خارج از این کشور را کنترل کند. انگلیسی‌ها تحت تاثیر موسس این سلطنت قرار گرفتند و به او ایمان آوردند وقتی که قول داد نیروهای افراطی دهه 20 را سرکوب کند. بسیاری از قدرت‌های غربی به این باور رسیده‌اند که افراطی‌گری موضوعی اجتناب‌ناپذیر است، پس بهتر است دور از مرزهای آنها اتفاق افتد و حتی بهتر است در راستای منافع آنها انجام شود و این دقیقا همان موضوعی است که در عربستان اتفاق افتاد.

رژیم آل‌سعود همچنان در انجام اقدامات سیاسی خود، دنباله‌رو اندیشه‌های وهابی‌گری است. در واقع این استفاده ابزاری از اسلام به بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌های عربستان تبدیل شده است. این کشور از اسلام در ابتدا علیه شهروندان ناراضی و سپس علیه همسایگان استفاده می‌کند. آنها نسلی را به وجود آورده‌اند که به دنبال پاکسازی اسلام و آزادی مسلمانان از دست حکام کفر است. حتی برخی از آنها می‌گویند راهی که پدرانشان در سال‌های اخیر رفته‌اند تا حدودی تحریف شده و از مسیر اجدادشان فاصله گرفته است.

با این حال و برخلاف آنچه مقامات سعودی می‌گویند، بازگشت نیروهای جهادی به این کشور به دو دلیل به تاخیر افتاده است. اول این‌که روند مداخله آمریکایی‌ها در این جنگ باعث کم شدن روند بازگشت آنها به کشور می‌شود. تمایل دولت آمریکا به مداخله نظامی مستقیم در سوریه و عراق نمی‌تواند جهادی‌های عربستان را قانع کند که همین محدودیت‌ها در خانه نیز اعمال می‌شود. از سوی دیگر، عربستان سعودی در مقایسه با سوریه و عراق اهمیت بیشتری برای مقامات کاخ سفید دارد. دوم این‌که، تا زمانی که گروه‌های شبه‌نظامی و تروریستی سرمایه و نیروهای خود را از طریق عربستان تامین می‌کنند، بعید است به دنبال منبع دیگری باشند.

با وجود این‌که مقامات سعودی از تهدید بازگشت جهادی‌ها به کشور سخن می‌گویند، اما به عقیده کارشناسان این یک تهدید جدی در آینده نزدیک نیست. شاید در این میان بین افرادی که منافع و ایدئولوژی‌های مشترک دارند، توافقی پنهانی صورت بگیرد. اما با این همه ما می‌توانیم نتیجه بگیریم عربستان سعودی در نبرد علیه گروه‌های افراطی و تروریستی جدی است؟