ابرهای بارور در راه است

به گفته رئیس ملی مرکز تحقیقات و مطالعات بارورسازی ابرها، مقدمات اجرای این طرح که از چهارشنبه گذشته آغاز شده و قرار است تا اردیبهشت سال آینده ادامه پیدا کند، فعلا در هفت استان کشور به اجرا در آمده و در چهار استان آذربایجان شرقی و غربی (چهارشنبه و پنجشنبه)، یزد و فارس نیز اجرایی شده است.

محمدمهدی جوادیان با بیان این‌که استان‌های اصفهان، کرمان و تهران نیز اولویت‌های بعدی ماست، در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: مقدمات اجرای طرح در این استان‌ها نیز از همه نظر فراهم شده و نیروهای این مرکز در حال آماده باش به سر می‌برند و فقط منتظر ورود سیستم مناسب جوی به این استان‌ها هستیم.

وی با اشاره به سابقه بارورسازی ابرها در کشور یادآور می‌شود: این طرح طی 15 سال گذشته، به طور نامتوالی و با توجه به اعتبارات تامین شده در برخی استان‌های فلات مرکزی همچون یزد، فارس و اصفهان انجام شده است. در آذربایجان غربی و برای کمک به دریاچه ارومیه نیز اولین بار در سال آبی 92ـ91 این طرح اجرا و به افزایش بارش 300 میلیون مترمکعبی منجر شد و گرچه قرار بود هر سال اجرا شود، اما در سال آبی 93ـ92 به دلیل نبود اعتبار اجرایی نشد، ولی امسال اجرای آن در این استان دوباره از سر گرفته شد.

جوادیان درباره میزان افزایش بارش در چهار استانی که بارورسازی ابرها در آنها صورت گرفته است، می‌گوید: فعلا نمی‌توان درباره میزان جوابدهی طرح در این استان‌ها چیزی گفت و ارزیابی نتایج بعد از اجرای کامل آن مشخص خواهد شد، ولی در مجموع این طرح در گذشته، به طور متوسط موجب افزایش 15 درصدی بارش‌ها در کشور ما شده که نرخ جهانی آن نیز همین است.

رئیس ملی مرکز تحقیقات و مطالعات بارورسازی ابرها درباره ملاک تعیین استان‌ها برای اجرای طرح بارورسازی ابرها نیز یادآور می‌شود که این طرح اولا در استان‌هایی اجرا می‌شود که تقاضای آن را داشته باشند و در ثانی میزان بارش حداقل در ارتفاعات آن استان، از 200 میلی‌متر کمتر نباشد و ثالثا سیستم جوی مناسب یعنی ابرهایی با ویژگی‌های خاص وجود داشته باشد که درصورت حصول این شرایط، ابتدا مطالعات امکان‌سنجی و تعیین زمان و مکان مناسب برای اجرای طرح در آنها انجام و مشخص می‌شود و به محض ایجاد شرایط مناسب یعنی ورود سیستم جوی مساعد باروری و بارش، عملیات اجرایی طرح در آن مناطق صورت می‌گیرد.

جوادیان با بیان این‌که تعداد هواپیمای ویژه بارورسازی ابرها دو فروند است که هر دو مجهز به تجهیزات باروری ابرها بوده و تنها هواپیماهای موجود کشور برای این عملیات هستند، به هزینه اجرای طرح نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: برای اجرای طرح در چهار استان مذکور، حدود 50 مورد پرواز بر فراز ابرها انجام شده که هزینه هر پرواز یک میلیارد و یکصد میلیون ریال برآورده شده که این هزینه زیاد به دلیل عواملی همچون کرایه هواپیما، میزان سوخت مصرفی و هزینه خرید مواد بارورکننده ابر است.

البته برخی کارشناسان معتقدند اجرای این طرح به دلیل هزینه زیاد آن مقرون به‌صرفه نیست؛ عقیده‌ای که رئیس ملی مرکز تحقیقات و مطالعات بارورسازی ابرها آن را رد کرده و می‌افزاید: این هزینه گرچه زیاد است، اما در مجموع از تمام شیوه‌های استحصال آب در دنیا همچون شیرین‌سازی ارزان‌تر است، فقط مشکل اینجاست که تحت کنترل ما نیست و هر زمان نمی‌توان به آن اقدام کرد.
جوادیان در مجموع میزان موفقیت آمیز بودن طرح را به عواملی همچون تامین اعتبارات مورد نیاز وجود سیستم جوی مناسب در منطقه هدف می‌داند و می‌گوید: در کل گفته می‌شود بهتر است این طرح در همه کشورها و در تمام دوران ترسالی و خشکسالی، در کنار طرح‌های تامین آب وجود داشته باشد، به طور مثال در بعضی مناطق آمریکا 40 سال است که به طور مستمر در تمام زمان‌های ترسالی و خشکسالی بارورسازی ابرها انجام می‌شود. در همین زمینه ما نیز برنامه ‌هایی برای توسعه این طرح تا سال 1402 پیش رو داریم و وزیر نیرو نیز که تاکید بسیاری برای اجرای این طرح دارند، قول مساعدت اعتباری آن را داده‌اند.

مخالفان اجرای طرح

این طرح گرچه در بیش از 48 کشور دنیا اجرا می‌شود و اکنون وزارت نیرو نیز برای رهایی نسبی از بحران کم‌آبی به آن توسل جسته است، اما مثل هر طرح دیگری مخالفان خود را دارد.گذشته از اظهارنظر برخی مبنی بر به‌صرفه نبودن طرح به دلیل هزینه بالای اجرای آن، محیط‌زیست در کشور ما یکی از مخالفان سرسخت اجرای این طرح است. به عقیده مسئولان این سازمان و بویژه معصومه ابتکار، رئیس آن، نباید به هیچ عنوان از دستگاه‌های بارورکننده ابر استفاده کرد، زیرا بارورسازی ابرها علاوه بر تاثیری که روی زمین لرزه دارد، فقط در مناطق مساعد با هزینه بالا جواب می‌دهد و در مناطقی که آلودگی هوا بالاست یا در مناطق خشک، ممکن است حتی ابرها را برای همیشه عقیم کند.

در همین زمینه مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان محیط‌زیست به عنوان یکی از منتقدان اصلی طرح باروری ابرها در تبیین دلیل مخالفت سازمان محیط‌زیست درباره اجرای این طرح می‌گوید: این سازمان به علل زیادی مخالف اجرای این طرح است، از جمله این‌که وقتی 65 میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی به هدر می‌رود و راندمان آبیاری در بهترین شرایط در بخش کشاورزی 35 درصد است، آیا منطقی است که به جای ارتقای کیفیت آبیاری در بخش کشاورزی به سراغ باروری ابرها برویم؟ حرف ما این است که راه‌هایی به مراتب کم‌هزینه‌تر و علمی‌تر برای تامین آب شرب مردم وجود دارد که باید به سراغ آنها رفت.

محمد درویش در گفت‌وگو با روزنامه ایران با تاکید بر این‌که هم‌اکنون ضایعات در بخش کشاورزی سه تا چهار برابر حد مجاز است که باید فکری برای آن کرد، می‌افزاید: طرح‌های انتقال آب، سد‌سازی و باروری ابرها هم هزینه‌بر و هم خسارت‌بار است و باروری ابرها ممکن است در منطقه دیگری جواب دهد و حتی موجب سیل در آن منطقه شود.

به گفته این فعال محیط‌زیست، حجم آب موجود در اتمسفر ثابت است و اگر ما بخواهیم به روش‌های مصنوعی در یک منطقه باران بیشتری رخ دهد، به این معناست که در جایی دیگر خشکسالی مصنوعی و شدیدتری ایجاد شود و این دور از مشی و اخلاق محیط‌زیستی است.
البته جوادیان، رئیس ملی مرکز تحقیقات و مطالعات بارورسازی ابرها درباره این اظهار نظر درویش مبنی بر انتقال بارش‌ها به مکانی غیر از مکان بارورسازی ابرها می‌گوید: این یک تصور غلط است که ایجاد شده، زیرا سرعت حرکت ابر به طور متوسط حدود 40 کیلومتر در ساعت است که در حداکثر سرعت به 80 کیلومتر می‌رسد و حتی اگر بدون مطالعات و زمان سنجی و به طور تصادفی بارورسازی صورت گیرد، از آنجا که بارورسازی از زمان شلیک تا تشدید فعالیت هسته‌سازی در ابر در کل دو ساعت به طول می‌انجامد، سیستم جوی درنهایت حدود 160 کیلومتر جابه‌جا می‌شود و این مسافت چندان زیاد و قابل توجه نیست. ضمن این‌که ما این عملیات را با مطالعات و محاسبات کامل و در زمان و مکانی انجام می‌دهیم که بارش تقریبا در همان مناطق مورد نظر صورت گیرد.

به گفته وی، ریشه این تصور غلط برمی‌گردد به مناطقی همچون آمریکا که برخی از کشاورزان این عملیات را برای مزارع خود انجام می‌دهند و ممکن است ابرها از یک مزرعه به مزرعه دیگر منتقل شود، نه از یک استان به استان دیگر.

جوادیان یادآور می‌شود که بارورسازی درکل به دو روش استفاده از هواپیما و ژنراتور انجام می‌شود که در کشور ما فعلا فقط روش هواپیما و شلیک‌سازی به ابرها کاربرد دارد، اما روش استفاده از ژنراتور نیز که برای مناطق کوهستانی همچون استان‌های غربی ما مناسب است، در دستور کار این سازمان قرار دارد و مطالعات آن انجام شده و فقط منتظر تامین اعتبارات آن از سوی وزارت نیرو هستیم.