اسلام دین پاکیزگی

براساس منابع تاریخی، از همان آغاز گسترش اسلام گرمابه‌های متعددی در شهرها احداث شد و مورد استقبال عموم قرار گرفت.

به این ترتیب حمام‌ها در جهان اسلام توسعه بسیاری یافت و جزو لاینفک مجموعه‌های شهری و روستایی بین‌راهی شد، به طوری که این فضای بهداشتی پس از مسجد و مدرسه یکی از مهم‌ترین بناهای شهری تلقی می‌شد و همیشه به عنوان یک عنصر اصلی و اساسی در نواحی مرکزی شهری و در محل‌های تقاطع معابر مکان‌های عمومی، گذرگاه‌های اصلی، راسته بازار و کاخ‌های حکومتی به شمار می‌آمد. هر حمام که سرویس‌دهی به قسمتی از جمعیت شهر را به‌عهده داشت، با کاربردهای بسیار متفاوتی از لحاظ پزشکی، پیشگیری بیماری‌ها، محل خواب فقرا، نظافت و سلمانی و محل تجمع ایفای نقش می‌کرد و این امر تا بدان‌جا پیش رفت که تعداد حمام‌های عمومی حتی از تعداد مساجد پیشی گرفت تا نیاز طهارت را برطرف کند و بسترساز انجام واجبات شود. علاوه بر این‌، آیین‌ها و سنت‌ها نقش بسیار مهمی در معماری حمام‌ها ایفا می‌کرد. از سوی دیگر، برای مراسمی چون حنابندان، حمام عروسی و زایمان و حتی انتخاب دختران به جهت خواستگاری و حتی مجلسی به جهت بحث و مناظره و کسب اخبار نیز بوده است. همگی این موارد منبع غنی و سرشاری از فولکلور و فرهنگ عامه ایرانیان تلقی می‌شوند و از حیث اجتماعی بسیار حائز اهمیت‌ هستند.

شست‌وشو در آیین‌های ایران باستان

براساس اسناد موجود، سابقه مراسم شست‌وشو در سرزمین ایران، به پیش از زمان زرتشت برمی‌گردد و به نظر می‌آید که مهرپرستان برای انجام مراسم مذهبی باید به مدت سه روز و سه شب در فواصل معین غسل می‌کردند تا بتوانند در برنامه‌های دینی شرکت کنند. به این ترتیب، یکی از اعتقادات آیین مهر، شست‌وشو و حمام رفتن به عنوان یک فریضه مذهبی بوده است.

در آیین مزدیسنا (از ادیان قبل از اسلام) نیز پاکی جسم و روان اهمیت ویژه‌ای داشته و از آن به نام «اشوئی» نام برده شده است. براساس این تفکر و اندیشه، وابستگی پاکی جسم و روان به یکدیگر از نعمت‌های بزرگ به شمار می‌آمد. به همین جهت برای دور کردن آلودگی و گناه، همواره شست‌وشو می‌کردند و معابدی برای فرشته و پاسدار آب، آناهیتا فراهم کرده بودند که از تشریفات در آن مکان اطلاع کاملی نداریم، ولی به احتمال قوی مراسم تطهیر با آب صورت می‌گرفته است.

در آیین زرتشت نیز به چگونگی تطهیر اشاره شده است؛ از آن جمله تمامی مومنان پس از بیداری از خواب باید سه مرتبه از آرنج تا سر دست و سپس گوش و چانه تا ساق پا را بشویند و آنگاه مراسم مذهبی بجای آورند. در کتاب کارنامه اردشیر بابکان از سلسله ساسانی نیز به موضوع شست‌وشوی تن و رفتن به آبزن و خلعت پوشیدن اشاراتی شده است. همچنین پیروان آیین زرتشت، پیش از برگزاری هریک از نمازهای متداول روزانه، موظف بودند قسمت‌هایی از بدن را که با هوا در تماس بود، شست‌وشو دهند و به هنگام نزدیک شدن به میت و لمس آن مجبور به غسل می‌شدند.