به یاد جان‌باختگان زمین‌لرزه بم

برآوردهای انجام شده حاکی از آن است زمین‌لرزه ویرانگر شهر بم در بخش‌های مختلف تولیدی و اقتصادی حدود 180 میلیون دلار (بیش از 645 میلیارد تومان) خسارت غیرمستقیم به همراه داشته است.

این در حالی است که این زلزله با خسارت‌های جدی انسانی و تبعات روانی و اجتماعی فراوانی همراه بود.

تعداد زیادی از هموطنان برای کمک به آسیب‌دیدگان این زمین‌لرزه به شهر بم شتافتند و گروه‌های مختلفی برای همیاری با بازماندگان این زمین‌لرزه تا ماه‌ها و حتی سال‌ها ارتباط خود را با این شهر آسیب دیده قطع نکردند.

شهریور 1386 خبری مبنی بر پایان بازسازی بم اعلام شد؛ اما واقعیت این است ارزیابی‌هایی که در دهمین سالروز زلزله بم در این شهر انجام شده حاکی از آن است که بازسازی فیزیکی این شهر فقط 80 درصد پیشرفت داشته است و مهم‌تر این که پیشرفت بازسازی روانی و اجتماعی در این شهر حدود 50 تا 70 درصد برآورد می‌شود.

متاسفانه در روند بازسازی شهرها بعد از وقوع زمین‌لرزه صرفا به بازسازی فیزیکی، یعنی احداث ساختمان‌ها توجه می‌شود و معماری بومی شهرها و مسائل فرهنگی مردم هر منطقه در روند بازسازی شهرها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. بازسازی روانی، اجتماعی و فرهنگی از جمله مسائلی است که در کشور ما اولویت بالایی ندارد.

البته در زمین‌لرزه‌ای که بیستم فروردین سال گذشته در بوشهر اتفاق افتاد برای نخستین بار گروه‌های حمایت روان‌شناختی در منطقه زلزله‌زده مستقر شده و به کمک آسیب‌دیدگان آمدند.

زمین‌لرزه بم نمادی از آسیب‌پذیری کشور ما در برابر وقوع زلزله است. هنگامی که کانون زمین‌لرزه در بدترین سناریوی ممکن درست در منطقه شهری واقع می‌شود، مواجه شدن با فاجعه‌ای مانند زلزله بم اجتناب‌ناپذیر است.

حالت خوشبینانه زمین‌لرزه‌ای مانند زلزله بم، وقوع این زلزله در منطقه‌ای خالی از سکنه است. زمین‌لرزه بیست و نهم آذر 1389 در محمدآباد ریگان در فاصله حدود 80 کیلومتری جنوب‌شرقی بم در منطقه‌ای خالی از سکنه با همان بزرگای زلزله بود و در همان حدود ژرفا فقط چهار نفر کشته برجا گذاشت که از چادرنشینان ساکن این منطقه بودند.

گرچه این اتفاق از سوی بعضی افراد به ساخت‌وساز مناسب و مقاوم‌سازی نسبت داده شد. این در حالی است که تلفات کم زلزله‌ای مشابه زلزله بم در همان محدوده جغرافیایی صرفا به خالی از سکنه بودن منطقه وقوع زلزله مربوط بود.

این که مقاوم‌سازی و بازسازی در چه حد و با چه کیفیت و هزینه‌ای در سال‌های بعد از زلزله بم در کشور انجام شده موضوعی است که به ارزیابی مستقل و بی‌طرفانه علمی نیاز دارد. در نخستین سالروز زلزله بم زمین‌لرزه و سونامی بزرگ اندونزی و جنوب اقیانوس هند رخ داد. این حادثه به کشته شدن 300 هزار نفر منتهی شد و به همین دلیل به عنوان بزرگ‌ترین فاجعه انسانی در نوع خود در 15 کشور جنوب‌شرقی آسیا معرفی شد.

مروری بر آمار اعلام شده از سوی سازمان ملل متحد از سوانح طبیعی در 15 سال اخیر نشان می‌دهد از حدود یک‌میلیون کشته و 2.5 تریلیون دلار خسارت‌های اقتصادی سوانح طبیعی از سال 2000 میلادی به بعد، 90 درصد تلفات انسانی و 60 درصد خسارت‌های مالی به کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما مربوط بوده است.

زمین‌لرزه بم پرتلفات‌ترین زلزله قرن اخیر در کشور ما بوده است و تکرار فاجعه‌ای مشابه در مناطق پرجمعیت و لرزه‌خیز کشور ممکن است. بنابراین باید هر لحظه برای اتفاقی مشابه زمین‌لرزه‌ای که شهر بم 11 سال پیش تجربه کرد، آماده باشیم.

دکتر مهدی زارع ‌- دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی