آنچه باید درباره بلوغ و رشد قدی بدانید

جام جم سرا: این تغییرات شامل بلند شدن قد، رشد عضلات، بزرگ شدن حنجره و تغییر صدا، درآمدن مو در صورت و بزرگ شدن نقاط مختلف بدن می‌شود و در ‌‌نهایت شخص تبدیل به یک انسان بالغ می‌شود. این فرآیند در پسر‌ها بین ۱۲ تا ۱۴ سالگی و در دختر‌ها بین ۹ تا ۱۱ سالگی اتفاق می‌افتد.

هر چه زمان بلوغ دیر‌تر اتفاق بیفتد، غضروف رشد دیر‌تر بسته می‌شود. در بدن ما انسان‌ها و در استخوان‌های بلند، ناحیه‌ای غضروفی وجود دارد که به مرور تبدیل به استخوان می‌شوند. در زمان بلوغ، به علت بالا رفتن مقدار هورمون‌های جنسی؛ بخصوص هورمون استرادیول (حتی در مرد‌ها هورمون تستوسترون در محیط تبدیل به استرادیول می‌شود) غضروف رشد بسته می‌شود. یعنی اینکه بلوغ یک مرحله فیزیولوژیک می‌باشد که فرد جهشی در رشد قد پیدا می‌کند و بعد از کامل شدن بلوغ، سرعت این جهش کم می‌شود. معمولاً در دختر‌ها، دو سال بعد از اولین عادت ماهیانه و در پسر‌ها، ۲ تا ۳ سال بعد از اولین انزال، غضروف رشد بسته می‌شود و رشد قدی متوقف می‌شود.

اگر بلوغ زود‌تر از موقع اتفاق بیفتد (دختر‌ها زیر ۷ سال و پسر‌ها زیر ۹ سال)، به آن بلوغ زودرس می‌گویند. همچنین اگر علائم بلوغ در پسر‌ها، بعد از سن ۱۴ سالگی ظاهر شوند، به آن بلوغ دیررس می‌گویند که هر کدام تبعاتی حتی به لحاظ اجتماعی دارند. بلوغ زودرس باعث کوتاهی قد می‌شود. بنابراین اگر فرد در سن کودکی ناگهان قد کشید، خانواده‌ها باید به سایر علائم بلوغ توجه کنند و اگر کودک علائم را داشت، فوراً به پزشک مراجعه کنند تا درمان شود.
در ایران، معمولاً در مناطق کویری بلوغ زود‌تر و در مناطق کوهپایه‌ای، بلوغ دیر‌تر اتفاق می‌افتد. به همین علت، متوسط قد بچه‌ها در مناطق کویری کوتاه‌تر می‌باشد. اگر دختر زیر ۱۰ سال و پسر زیر ۱۲ سال علائم بلوغ را پیدا کرد، درست است که این موضوع غیرطبیعی نیست ولی چون روی قد بچه تاثیر می‌گذارد، باید این موضوع توسط پزشک بررسی شود.
بلوغ زودرس دو نوع محیطی و مرکزی دارد که نوع محیطی آن خطرناک است. معمولاً در انواع بلوغ زودرس محیطی، یک بیماری خطرناک مانند تومور در تخمدان وجود دارد.

قد نهایی کودک براساس میانگین قد پدر و مادر در نظر گرفته می‌شود. برای پسر‌ها ۵/۶ سانتی متر به عدد میانگین بدست آمده اضافه و برای دختر‌ها ۵/۶ سانتی متر از عدد میانگین بدست آمده کم می‌کنند. سپس برای تعیین قد نهایی، عدد بدست آمده را برای پسر‌ها، در محدوده منفی ۷ تا مثبت ۷ و برای دختر‌ها در محدوده منفی ۵ تا مثبت ۵ تعیین می‌کنند. این محدوده اطمینان، به علت ژنتیک در نظر گرفته شده است که تغذیه، محیط زندگی و زمان بلوغ در آن تاثیرگذار می‌باشد.

همیشه در تعریف عوامل موثر بر رشد قدی و بلوغ، فاکتورهای ژنتیکی و محیطی مورد توجه می‌باشند. ژنتیک قابل دستکاری نیست، اما با تغییر در عوامل محیطی می‌توان قد کودک را تغییر داد. حتی از زمانی که کودک در رحم مادر است و بیماری‌هایی که مادر می‌گیرد، نرسیدن اکسیژن کافی در زمان تولد، مکمل‌های دوران نوزادی و شیرخوارگی، بیماری‌هایی که کودک در دوران رشد به آن‌ها دچار می‌شود و عوامل دیگر در قد نهایی کودک تعیین کننده می‌باشند.

برای اطمینان از بلوغ زودرس کودکان، آزمایش خون و عسکبرداری از استخوان می‌تواند کمک کننده باشد. پس از اطمینان از بلوغ زودرس، به کودک داروهایی تجویز می‌شود که بدون هیچ عارضه‌ای بلوغ را در هیپوتالاموس مغز نگه می‌دارد و زمانی که کودک به سن مناسب بلوغ رسید، مصرف دارو قطع می‌شود تا بلوغ اتفاق بیفتد.

در مواردی که فرد دچار عقب ماندگی ذهنی است، بلوغ برای او خانواده‌اش تبعاتی دارد و در صورت تائید روانپزشک، و همچنین در افراد مسن که خونریزی‌های شدید دارند و افرادی که سرطان‌های مختلف غدد جنسی دارند، این دارو‌ها تجویز می‌شود.

این تصور اشتباه است که فقط ورزش‌هایی مانند والیبال و بسکتبال بر رشد قد کودک موثر باشند. ورزش‌های هوازی در هنگام بلوغ، روی غضروف رشد فرد تاثیر می‌گذارند و می‌توانند موثر باشند. ورزش‌هایی مانند وزنه برداری و کشتی که همراه با وزنه زدن و فشار روی غضروف رشد می‌باشند، مقداری جلوی رشد قدی کودک را می‌گیرند.
یک مسئله مهم، توجه به سرعت رشد در پرونده رشد کودک می‌باشد که در زمان تولد و در بیمارستان به خانواده کودک داده می‌شود. خانوده‌ها باید کودکان خود را به مراکز رشد ببرند تا قد آن‌ها طبق جدول مورد بررسی قرار بگیرد.

سرعت رشد در قد نهایی خیلی مهم می‌باشد و باید در منحنی رشد مورد بررسی قرار بگیرد تا از منحنی افت نکند. در صورت افت از منحنی، ممکن است کودک به بیماری‌هایی مانند کم کاری تیروئید مبتلا شده باشد.

بعد از بلوغ کامل، رشد قدی متوقف نمی‌شود، بلکه سرعت آن کم می‌شود و تا ۲ سال شاهد رشد قدی هستیم که این در دختر‌ها معمولاً ۶ تا ۸ سانتی متر می‌باشد. اگر قد پدری ۱۶۰ سانتی متر و قد مادر ۱۵۴ سانتی متر باشد، قد فزرند آن‌ها هیچگاه ۱۹۵ سانتی متر نخواهد شد، مگر اینکه فرد دچار بیماری‌هایی مانند هیپوگوناد شده باشد. (دکتر سعید کرباسی، فوق تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم)