روزهای خاکستری افغانستان

اینها افرادی بودند که برای بازسازی این کشور آمده بودند اما نبود بودجه کافی در این زمینه و عدم امنیت، بازگشت آنها به کشورهایشان را رقم زد. آنهایی که باقی مانده‌اند معمولا در مکان‌هایی اسکان دارند که از چشم بیشتر افغان‌ها پنهان است.

رستوران‌ها، کافه‌ها و خانه‌هایی که میزبان این خارجی‌ها بودند، بسته شده‌اند و علت آن وقوع انفجاری در یک رستوران در مرکز کابل در ماه ژانویه بود که باعث کشته شدن 18 خارجی شد. همین موضوع باعث شده هزاران آشپز، راننده و مترجم شغل خود را از دست بدهند.

کاهش تعداد نیروهای ناتوی حاضر در این کشور که قرار است تا پایان امسال به 12 هزار نفر برسد، یکی از دلایل اصلی کاهش این کمک‌هاست. البته این موضوع می‌تواند نشانه‌ای مبنی بر بازگشت به شرایط عادی باشد. تعهد طرف‌های بین‌المللی به ایجاد رونق و برابری جنسیتی به نظر می‌رسید همواره موضوعاتی غیرقابل دسترس باشند.

پس از سقوط طالبان در سال 2001 ابتدا گام‌های مثبتی برداشته شد؛ در حالی که در زمان حکومت طالبان فقط 3 درصد از دختران افغان به مدرسه می‌رفتند، سازمان ملل این آمار را حدود یک سوم زنان افغان تخمین می‌زند. اما اکنون پیشرفت و توسعه با سرعت بسیار پایینی در حرکت است. در کنار دیگر هزینه‌های سنگین اشغال افغانستان توسط نیروهای خارجی (هزینه‌ای در حدود 30 هزار دلار برای هر افغانی)، میزان فقر این کشور طی این سال‌ها حدود 36 درصد بوده است.

سیاست رو به سامان

با وجود دیدگاه مثبت در میان عموم مردم، اما برخی از افغان‌ها دیدی معقولانه نسبت به چشم‌اندازهای کشور خود ندارند. افغانستان کشوری است که طی سال‌های اخیر با خشونت و بی‌سیاستی عجین شده و علاوه بر این، به عنوان فقیرترین کشور در آسیا شناخته می‌شود.

شاید دهه‌ها طول بکشد تا افغان‌ها بتوانند یک دولت نصفه نیمه‌کارآمد داشته باشند. این در حالی است که وقوع سه بحران در عرصه سیاسی، اقتصادی و امنیتی این کشور باعث شد تا بسیاری از موفقیت‌های به دست آمده در این سال‌ها از بین برود.

اولین بحران در حال کاهش یافتن است. در ماه سپتامبر و چهار ماه پس از انتخابات مناقشه برانگیز ریاست جمهوری، اشرف غنی و عبدالله عبدالله، دو نامزد این انتخابات بر سر یک توافق‌نامه تقسیم قدرت با یکدیگر به توافق رسیدند. براساس این توافق، اشرف غنی به عنوان رئیس جمهور و عبدالله به عنوان رئیس امور اجرایی یا همان نخست‌وزیر تعیین شد.

هر دوی این افراد در دولت‌های پیشین افغانستان با یکدیگر همکار بودند. هیچ گونه فساد مالی در سابقه آنها مشاهده نمی‌شد. یک توافق سالم و جامع می‌تواند در بلندمدت به اختلافات قومی بین پشتون‌ها (گروه وابسته به اشرف غنی) و تاجیک‌ها (طرفداران عبدالله) پایان دهد.

البته برخلاف عبدالله، اشرف غنی حزب سیاسی مشخصی ندارد و همین موضوع در انتخابات پارلمانی سال آینده یک عیب برای او به حساب می‌آید. برای جلوگیری از کنترل کامل پارلمان به دست عبدالله، غنی به مبارزات خود ادامه می‌دهد.

از سوی دیگر، ثبات سیاسی عامل مهم برای شکوفایی اقتصاد به حساب می‌آید. در اولین دهه پس از طالبان، هر سال اقتصاد رشدی 9 درصدی داشت. در حالی که میزان درآمدهای دولتی در سال 2002 حدود 3 درصد از تولید ناخالص داخلی بود، این آمار در سال 2011 به حدود 11.5 درصد رسید.

دو سال اضطراب و نگرانی به دنبال برگزاری انتخابات و ناآرامی‌ها باعث شد تا ضربه‌های مهلکی به اقتصاد بخورد. در نتیجه دولت انتظار دارد امسال کسری بودجه‌ای حدود 500 میلیون دلار داشته باشد که برای پرکردن آن چشم‌انتظار کمک‌های خارجی است.

اقتصاد متزلزل

در پارک شاری نو در مرکز کابل، جمعیتی از مردان بیکار یا در حال صحبت کردن هستند یا انجام بازی‌های سرگرم کننده. محمد اکرم چهل و هفت ساله که چهار فرزند دارد، حدود دو سال پیش شغل خود را به عنوان محافظ در یک شرکت خصوصی از دست داد. او که همچون بسیاری از افراد حاضر در آن پارک از طرفداران غنی است، می‌گوید: ما به شغل مناسب و امنیت نیاز داریم و منتظریم تا ببینیم رئیس‌جمهور می‌تواند این کار را انجام دهد.

با توجه به این‌که هر سال حدود 400 هزار متقاضی کار وجود دارد، افغانستان نیاز به رشد سریع در زمینه تولید مشاغل دارد. برای جلب نظر سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، غنی قول داده که تلاش جدی برای مقابله با فساد انجام دهد؛ او در همین زمینه اعلام کرد افرادی که در دزدی یک میلیارد دلاری بانک کابل نقش داشته‌اند، بزودی محاکمه خواهند شد. او همچنین قصد دارد مخارجی را کاهش دهد که در زمان کرزای رشد کاذبی داشتند.

یکی از مشاوران ریاست جمهوری در این زمینه گفت: ما اکنون به حدود 60 هزار معلم حقوق پرداخت می‌کنیم، اما اطلاعاتی در مورد تعداد دقیق آنها نداریم. این تعداد می‌تواند حدود 6000 نفر باشد.

سعد محسنی، یکی از غول‌های رسانه‌ای افغانستان نیز گفت: با توجه به این‌که دولت گذشته ضربات سختی به بخش خصوصی زد، کمتر فردی تمایل به حضور در این زمینه را دارد. ما انتظار داریم دولت جدید شرایط را اصلاح کند.

غنی دنبال این است که افغانستان را به یک مرکز تجاری تبدیل کرده و در این راه مرکز و جنوب آسیا را به قفقاز متصل کند. این کار نیازمند آن است که افغانستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه با یکدیگر همکاری کرده تا بار دیگر راه قدیمی ابریشم را احیا کنند. این ایده بسیار عالی است، اما شانس موفقیت افغانستان در این زمینه محدود است، زیرا اسیر بحران سوم است؛ مبارزه با طالبان.

چشم‌انداز مبهم امنیت

مسافرانی با یک اتوبوس در حال ورود به کابل هستند که در حاشیه جنوبی شهر متوقف می‌شوند.

محمد اکبر، یکی از افراد سوار بر این خودرو که از استان لوگار است، می‌گوید: زمانی که به ایست‌بازرسی رسیدیم، نمی‌دانستیم نیروهای طالبان ما را متوقف کرده‌اند یا سربازان ارتش. او عقیده دارد مردم به این علت به سمت شبه‌نظامیان می‌روند که دولت ضعیف عمل می‌کند. یکی از دوستانش که اسم ملا را برای خود انتخاب کرده، نظری متفاوت دارد و می‌گوید: من طرفدار افرادی هستم که علیه دشمنان اسلام می‌جنگند.

از زمان عقب‌نشینی نیروهای ناتو از میدان‌های جنگ در ژوئن 2013، حدود 350 هزار نیروی نظامی افغان مسئولیت انجام عملیات و مبارزه با شبه‌نظامیان را به عهده گرفته‌اند. طی دو سال گذشته حدود 9000 نفر از این نیروها کشته شده‌اند که این آمار سه برابر کشته‌شدگان نیروهای خارجی در افغانستان طی 13 سال گذشته است. با توجه به این‌که ارتش رسما حدود چهار سال پیش شکل گرفت، این آمار قابل توجه است. اما نکته این است که شورش و ناآرامی همچنان در حال گسترش است.

طی نشست وزرای خارجه ناتو در سه‌شنبه گذشته، نوع کمک‌های ارائه شده به افغانستان مورد بحث و بررسی قرار گرفت. ناتو دنبال این است که برای سال پیش رو، 4000 نظامی غیرآمریکایی برای حضور در افغانستان پیدا کند. مهم‌تر این‌که با اتمام ماموریت نظامی ناتو در پایان سال 2015، غنی به دنبال راهکاری است تا جایگزین دیگری در این زمینه بیابد. زمزمه‌هایی در مورد امضای همکاری استراتژیک میان ناتو و افغانستان به گوش می‌رسد که براساس آن تعدادی از نیروهای آمریکایی یا تجهیزات نظامی با پایان زمان ماموریت‌شان، همچنان در افغانستان باقی می‌مانند.

با این حال شکست ناتو در مقابله با طالبان نشان داد که راهکار نظامی نمی‌تواند برای ریشه‌کن کردن شبه نظامیگری در افغانستان موثر باشد. رهبریت طالبان در پاکستان قرار دارد که همین موضوع باعث شکست‌ناپذیری آنها شده است.

از سوی دیگر، در نبود دولت قوی، بیشتر مقاومت‌ها در مقابل طالبان از سوی نیروهای محلی بوده است. معاهده صلحی که غنی امید دارد با طالبان امضا کند، ممکن است به نبرد پایان دهد، اما اخاذی و کلاهبرداری همچنان ادامه خواهد داشت. با این اوصاف به نظر می‌رسد افغان‌ها باید همچنان شاهد خشونت در کشورشان باشند.

کابینه جدید افغانستان در هاله‌ای از ابهام

در زمان توافق بر سر تشکیل دولت وحدت ملی در افغانستان اعلام شد ظرف 45 روز دولت جدید معرفی و تشکیل می‌شود. در حالی که نزدیک به دو ماه از این توافق می‌گذرد، نه تنها این دولت تشکیل نشده بلکه امیدها برای شکل‌گیری آن طی روزهای آتی نیز بر باد رفته است.

به عقیده تحلیلگران، رهبران جدید افغانستان از جمله رئیس‌جمهور، رئیس اجرایی و دو معاون رئیس‌جمهور همزمان با زوال شرایط امنیتی در افغانستان برای تصمیم‌گیری‌های اولیه دچار مشکل شده‌اند. مشکل اصلی که قسمت‌های مختلف دولت به آن اذعان دارند، توافق تقسیم قدرت بین اشرف غنی و عبدالله‌عبدالله است.

تا روز دوشنبه گزارش‌های خوشبینانه‌ای در رسانه‌های محلی منتشر و اعلام می‌شد دو طرف در آستانه معرفی کابینه جدید هستند، اما این خوشبینی‌ها یکباره رنگ باخت و آن زمانی بود که اشرف غنی در برنامه‌ای تلویزیونی اعلام کرد انتخاب کابینه دست‌کم چند هفته دیگر به تعویق خواهد افتاد.

او همزمان اعلام کرد بسیاری از وزرای فعلی را که از دولت قبلی مانده بودند، بر کنار کرده است. بنا به گفته اشرف غنی، تا زمان معرفی وزرای جدید معاونان وزرای اخراج شده به عنوان جانشین آنها فعالیت خواهند کرد.

از دیگر تصمیمات اشرف غنی که قرار است طی چند روز آینده عملی شود، این است که فرمانداران و ژنرال‌های پنج استان که نیروهای طالبان سال‌ها کنترل آن را به عهده دارند، بر کنار می‌شوند.

استان‌های شمالی قندوز و بادغیس، استان‌های شرقی غزنی و ننگرهار که هم مرز با پاکستان هستند و همچنین استان هلمند در جنوب شاهد این تغییرات خواهد بود.

رئیس‌جمهور جدید افغانستان قصد دارد همزمان با خروج نیروهای خارجی تا پایان دسامبر چارچوب جدیدی را برای نیروهای امنیتی این کشور ایجاد کند، اما اکنون سوال این است که این تغییرات چه تاثیری بر کشوری خواهد گذاشت که درگیر جنگ و فساد است؟

اکونومیست ‌/‌ مترجم: حسین خلیلی