گزارشی از شهرک سینمایی غزالی از آغاز تاکنون

رضا تفنگچی روی سنگفرش‌های لاله‌زار

ممکن است بسیاری از ما تا‌کنون شهرک سینمایی غزالی را از نزدیک ندیده باشیم، اما دست‌کم تصاویر آشنایی از لوکیشن‌های آن را در سریال‌های تاریخی و پرمخاطبی همچون هزاردستان، امام علی(ع)، کارآگاه علوی، تبریز در مه، یوسف پیامبر(ع)، کلاه پهلوی و فیلم‌های سینمایی همچون مریم مقدس، شیخ مفید و... دیده‌ایم.

کد خبر: ۷۳۶۲۱۶

احداث این شهرک سینمایی سال ۱۳۵۸ با طرح و پیشنهاد مرحوم علی حاتمی، کارگردان مطرح سینما برای تولید سریالی با داستانی پرافت و خیز که رضا تفنگچی قهرمان اصلی آن محسوب می‌شد و بخشی از دوران پهلوی اول را در بر می‌گرفت، آغاز شد. همزمان با آغاز تولید این سریال و از آنجا که شرایط جغرافیایی و شهری مناسب می‌طلبید، احداث شهرک سینمایی نیز با طراحی خاصی آغاز شد که بخش مهمی از آن به لاله‌زار مربوط می‌شد و این مهم با همراهی ولی‌الله خاکدان، طراح صحنه آن روزهای سینما و تلویزیون انجام گرفت، درواقع زنده‌یاد حاتمی شهر سینمایی ایتالیا یعنی «چینه چیتا» را دیده و تلاش کرده بود با تهیه عکس‌هایی از عمارت‌های دولتی، محله‌ها و بخشی از خیابان‌های تهران را بازسازی کند که در نهایت موفق می‌شود بخش مهمی از آنچه را در ذهن داشت، اجرایی کند.

این شهرک اگرچه با دکورزنی برای ساخت سریال هزاردستان راه‌اندازی می‌شود، اما بعدها به دلیل قرار گرفتن در زمین‌های متعلق به سازمان صداوسیما برای سریال‌های تاریخی دیگر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این مجموعه که ابتدا با مساحتی حدود 20 هکتار کار خود را آغاز می‌کند، در ادامه با اضافه شدن هفت هکتار از زمین شرکتی تجاری که در مجاورت دره قوری چای قرار دارد، به 27 هکتار افزایش می‌یابد و اکنون دکور سنگین و در خور توجه خیابان انقلاب اسلامی برای سریال‌های معمای شاه و سرزمین کهن به این زمین منتهی می‌شود. درواقع یک‌سوم از این خیابان که از دکورهای مهم شهرک غزالی است و در مرحله زیرسازی قرار دارد به این مکان الحاق شده است.

در ضلع جنوبی این شهرک انبارهای سازمان صداوسیما و در ضلع شمالی آن تعاونی مسکن و ساختمان‌های مسکونی همکاران سازمانی و در حدفاصل بین این دو شهرک غزالی جای دارد.

این مجموعه بزرگ در بخش لوکیشن نیز تغییرات زیادی در سال‌های اخیر به خود دیده است. بعد از دکورهای لاله‌زار، دکورهای قدیمی اورشلیم دیده می‌شود که برای سریال مریم مقدس استفاده شد، سپس دکورهای شهر قدیم تبریز نمایان می‌شود و بعد هم دکورهای سمرقند و کاشان که آنها را در سریال نردبام آسمان دیده‌ایم. احداث دکورهای پروژه‌های متعدد مرتبط با تاریخ اسلام، تاریخ معاصر، تاریخ روم و پروژه‌های مربوط به مسیحیت سه بخش اصلی و مهم دوره‌های تاریخی این لوکیشن است که بعضا نقاط اشتراکی بین این سه دوره دیده می‌شود.

درواقع لوکیشن‌های این مجموعه را می‌توان از نظر دوره‌های زمانی نمایش در سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی به سه بخش تقسیم کرد؛ نخست مجموعه دکورها و بناهای دوره قبل از اسلام به مساحت 15 هزار مترمربع، دوم مجموعه دکورها و بناهای دوره بعد از اسلام به مساحت 35 هزار مترمربع و سوم مجموعه دکورها و بناهای دوره معاصر به مساحت 62 هزار مترمربع.

شهرک سینمایی غزالی همچنین منبعی برای تامین لباس‌ها و آکسسوارهای مربوط برای هر دوره تاریخی است که بخشی از نیازهای سازمانی و غیرسازمانی و هر آنچه را که به مقوله نمایش مرتبط است، تامین می‌کند.

/Media/Image/1392/05/31/635127895244005679.jpg

البته بهره‌برداری از این فضا فقط به مجموعه‌های تلویزیونی الف ویژه و تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه برای بعضی برنامه‌سازان یا سازندگان تیزر که صرف نمایش تاریخ ـ بدون توجه به قصه‌ای خاص و مشخص ـ برایشان مطرح است، این امکان را فراهم می‌کند تا از کلیات چنین فضاهایی استفاده کنند. در حالی که در امر تولید سریال‌ها، لوکیشن باید همخوانی و تطابق درست و دقیقی با قصه و رویداد تاریخی وجود داشته باشد و این نکته بر لزوم ساخت و سازهای جدید در شهرک تاکید می‌کند.

همچنین نکته جالب درخصوص این شهرک سینمایی فعالیت‌های تازه‌ای است که از حدود چهار سال گذشته تاکنون مورد توجه قرار گرفته و آن چیزی جز بازسازی و تغییر کاربری سوله‌های موجود در شهرک برای تولید و ضبط برنامه‌های روتین و ترکیبی تلویزیونی نیست که به ایجاد فضایی پویا و کارآمدتر منجر شده است. این اتفاق همچنین به دلیل محدودیت استودیوهای تلویزیونی، امکانی در اختیار برنامه‌سازان قرار داده تا به دور از فضاهای پرتراکم و محدود و در فضایی آرام‌تر کار خود را پیش ببرند، از طرفی به دلیل مالکیت سازمان صدا و سیما بر این مجموعه هزینه‌های کمتری به گروه تولید و شخص تهیه‌کننده وارد می‌شود.

بهمن مقدسی، رئیس شهرک سینمایی غزالی درباره پیشینه این شهرک سینمایی می‌گوید: ما با تاسیس شهرک سینمایی غزالی شهرک سینمایی یا تلویزیونی تعریف و احداث نکرده‌ایم، درواقع پدیده‌ای به این نام با هدفگذاری از پیش تعیین شده ساخته نشده است، بلکه راه‌اندازی آن صرفا برای تولید یک پروژه تلویزیونی و براساس تلاش‌های فردی مرحوم علی حاتمی بوده است. نه این‌که یک تشکیلات سازمانی برای ایجاد چنین فضایی احساس نیاز کند و عملیات اجرایی داشته باشد و بعد به تهیه زمین و ساخت و ساز در آن بپردازد. به همین دلیل هم هست که در حال حاضر آسیب‌ها و مشکلاتی در امر نگهداری از این شهرک سینمایی دیده می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: در اینجا دکور لاله‌زار، توپخانه و کوچه و پس‌کوچه‌های قدیم تهران برای یک سریال تلویزیونی به نام هزاردستان ساخته شده و نگاه ویژه سازنده یعنی مرحوم حاتمی در ایجاد فضایی اینچنینی نسبت به ظرفیت‌های آن دوره کاملا دیده می‌شود، چراکه دکورهای مقاوم‌تر نسبت به پروژه‌های مشابه ساخته شده است. در حالی که گاهی دکورها معمولا براساس متریال مرسوم و برای بازدهی کوتاه‌مدت ساخته می‌شوند و عمر آنها به همین میزان کم است.

مقدسی طراحی این دکورها برای یک پروژه مشخص را مهم‌ترین دلیل نداشتن ساختار سازمان‌یافته این مجموعه می‌داند و می‌گوید: اگرچه دکورهای سریال هزاردستان فراتر از نیازهای آن پروژه و با استفاده از مواد باکیفیت ساخته شده بود، اما وقتی شهرک غزالی از سوی یک تشکیلات ساخته نشده، بنابراین برای مراحل طراحی، ساخت، امکانات، بنا، آرشیو، پشتیبانی و سایر بخش‌های آن هم برنامه‌ریزی و هدفگذاری دقیقی وجود نداشته است، اما از این منظر که مالکیت زمین در اختیار سازمان صداوسیما بوده است، می‌توان به تاسیس این شهرک نگاه مثبتی داشت. زیرا از این منظر سرمایه‌هایی که مستقیم یا غیرمستقیم برای پروژه هزاردستان صرف شده است در آن دوره وابسته به صداوسیما بوده و بعد از پایان پروژه این اختیار وجود داشته که اگر بخشی از این هزینه قابل استفاده مجدد یا بازیافت و بازسازی است از آن بهره‌برداری دوباره شود. چراکه قبلا گاهی هزینه‌هایی در این زمینه می‌شده که بعد از آن سازمان صداوسیما اختیاری برای بهره‌برداری دوباره از آن نداشته است.

احداث نظام‌مند، عمر پدیده را افزایش می‌دهد

وی درباره ویژگی‌های این شهرک نیز می‌گوید: شهرک غزالی به دلیل فاصله‌اش از تهران فضای بکر و خوبی را در اختیار سریال‌ها قرار داده و پدیده‌های شهری امروزی که مزاحم کار پیشبرد سریال‌هاست، باتوجه به انتخاب این مکان به نظر می‌رسد خیلی مزاحم نباشند، اما طبیعی است که وقتی یک سیستم پدیده‌ای را ایجاد می‌کند، با هدفگذاری درباره احداث، بهره‌برداری، مرمت، نگهداری و تعیین عمر مفید برای آن پیش می‌رود؛ افقی برایش در نظر می‌گیرد و به این فکر می‌کند که برای توسعه فضاهای ساختمانی چه باید کرد، در طول زمان چه اقداماتی برای نگهداری آن لازم است و در فازبندی‌های مشخصی برای رسیدن به اهداف برنامه‌ریزی می‌کند، اما وقتی با یک کالبد شهری قدیمی، این شهرک شکل می‌گیرد، بعد از آن فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها با مرمت ظاهری و احیای موقتی و براساس طراحی‌های خود به تولید پروژه خواهند پرداخت. در حالی که به مسائلی از جمله ایزوگام پشت بام‌ها توجهی نداشته و اساسا ضرورتی هم برای توجه به این مقوله حس نکرده‌اند، اما اگر سازمان به احداث این شهرک مبادرت می‌ورزید، طبیعتا به این مسائل اهمیت می‌داد.

/Media/Image/1392/05/31/635127895637602303.jpg

رئیس شهرک غزالی یادآور می‌شود: این شهرک به مرور زمان و به موازات تولید مجموعه‌ها در آن مورد استقبال عمومی و بازدید عامه مردم قرار گرفته است. بینندگان سریال هزاردستان برای قرار گرفتن در فضاها و لوکیشن‌های سریال به این مکان مراجعه می‌کنند. ضمن این که بعضی از خدمات جانبی و رفاهی هم مطابق با فرهنگ و سنن ایرانی برای خانواده‌ها در نظر گرفته شده و شهرک به این ترتیب اداره می‌شود و بیشتر برای ایجاد نظم بین پروژه‌ها فعالیت می‌کند تا اقدام به ساخت، توسعه و تعمیر. همچنین امکان بازگشت به گذشته را هم ندارد زیرا نیازمند بودجه فراوان و بازنگری کلی است و من این را بزرگترین آسیب فعلی شهرک سینمایی غزالی می‌دانم. به نظرم اکنون این بازنگری ضرورت دارد و کاری که در آن مقطع زمانی انجام نشده است، اکنون باید جدی گرفته شود. زیرا در غیر این صورت هزینه و انرژی‌هایی که صرف می‌شود، بهره‌برداری شایسته‌ای ندارد. بنابراین اگر هزینه‌ای بیشتر صرف این مجموعه شود و بازنگری برنامه‌ریزی شده‌ای صورت بگیرد بعد از آن سطح هزینه‌ها کاهش و میزان بهره‌وری افزایش می‌یابد و از بطلان انرژی جلوگیری می‌شود.

استفاده‌های چندوجهی از شهرک غزالی

مقدسی در ادامه به فعالیت‌های جدید شهرک غزالی اشاره کرده و می‌گوید: همان‌طور که بنیان ایجاد این شهرک از ابتدا بر ساخت یک سریال تاریخی قرار داشته، تاکنون نیز بیشتر مورد مصرف چنین آثاری قرار گرفته است تا این‌که ما به مرور زمان با همکاری حوزه‌های ستادی به این نتیجه رسیدیم در عین حفظ لوکیشن‌های تاریخی و عدم دخل و تصرف در نماهای ظاهری آنها و با تعدیل و برنامه‌ریزی از فضاهای داخلی لوکیشن‌ها کاربری‌های امروزی بگیریم و در دو وجه از این شهرک بهره ببریم.

به طور جدی این رویکرد چهار سال قبل با استفاده از سوله میدان توپخانه و بخشی از دکورهای سریال حضرت یوسف(ع)‌ و بخشی از دکور روشن‌تر از خاموشی (کاخ هشت بهشت شاه‌عباس) که مساحت 900 متر را اشغال کرده بودند، شروع شد و ضبط و تولید بسیاری از پروژه‌های تلویزیونی در این مجموعه نیز در دستور کارمان قرار گرفت. ضمن این‌که خود من تلاش می‌کنم ارتباط مناسبی با شبکه‌ها و برنامه‌های در حال تولید آن داشته باشم و در صورت نیاز و مناسب دانستن یک بخش از شهرک برای لوکیشن آنها پیشنهاد ضبط و تولید در این فضا را به برنامه‌سازان و شبکه‌ها ارائه دهم. (ضمیمه قاب کوچک)