تک صدایی جایی در رادیو گفت‌وگو ندارد

یکی از مهم‌ترین برنامه‌های این شبکه که در جهت سیاست‌های ایجاد فضای چند صدایی تهیه می‌شود و مورد توجه مخاطبان قرار گرفته است می‌توان به برنامه «مناظره» با محوریت مسائل سیاسی، برنامه «خرد و کلان» در ارتباط با مسائل اقتصادی و برنامه «محرمانه نیست» با محوریت مسائل فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد که روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه هر هفته به مدت یک ساعت از این شبکه با اجرای امیرحسین راسخ پخش می‌شود.

به‌دنبال مچگیری نیستیم

مریم هدیه‌‌لو تهیه‌کننده برنامه «خرد و کلان» که هر دوشنبه از رادیو گفت‌وگو پخش می‌شود در مورد نحوه انتخاب موضوع و مهمانان در برنامه خرد و کلان می‌گوید: موضوعاتی که برای برنامه‌های مناظره‌محور از جمله برنامه خرد و کلان انتخاب می‌شود حتما باید شفاف و قابل چالش باشد و باعث تضارب آرا شود. وقتی موضوعی را انتخاب می‌کنیم باید محورهای آن از صفر تا صد کاملا مشخص باشد و من به عنوان تهیه‌کننده برنامه موظف هستم هنگام انتخاب موضوع، مهمانان پیشنهادی را نیز مشخص کنم.

این تهیه‌کننده با اشاره به این‌که موضوعات پیشنهادی در جلسه شورای مدیران رادیو گفت‌وگو مورد بررسی قرار می‌گیرد، می‌گوید: تهیه‌کنندگان باید در آن جلسه از موضوعات پیشنهادی دفاع کنند و پاسخ دهند که چرا این موضوع را انتخاب کرده‌اند، به کجا می‌خواهند برسند و قرار است در برنامه روی کدام قسمت از موضوع و خط قرمز‌هایی که در این برنامه مورد توجه قرار می‌گیرد بحث و گفت​و گو شود. برای انتخاب موضوعات و مهمانان خود به صورت ویژه خط قرمزهایی نداریم، مگر همان رعایت مصالح و منافع ملی کشور که در تهیه همه برنامه‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد.

هدیه‌لو در مورد مهمانان و کارشناسانی که در این برنامه حضور پیدا می‌کنند نیز می‌گوید: در برنامه‌های خرد و کلان همیشه سعی می‌کنیم که نمایندگانی از دولت، مجلس، بخش‌خصوصی و همچنین کارشناسان مربوط حضور داشته باشند و موضوع را از چهار بعد مورد بررسی قرار می‌دهیم.

این تهیه‌کننده خاطرنشان می‌کند: هدف از این‌گونه برنامه‌ها ایجاد تضارب آرا به معنای واقعی کلمه است و این‌که موضوعات اقتصادی به‌صورت شفاف و ریشه‌ای مورد بحث قرار بگیرد، البته من دوست دارم که در این برنامه به‌صورت بی‌پروا‌ و شفاف‌تر موضوعات مورد بحث و بررسی قرار گیرد، ولی متاسفانه گاهی همراهی لازم از سوی مهمانان بخصوص بخش دولت صورت نمی‌گیرد و در دعوت کردن از نمایندگان دولت برای حضور در برنامه با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم، زیرا بیشتر مسئولان دولتی حضور در قاب تلویزیون را بر حضور در رادیو ترجیح می‌دهند، در حالی که شاید نفوذ رادیو بین مردم بیشتر از تلویزیون باشد، ولی مسئولان علاقه‌ای برای استفاده از ظرفیت رادیو ندارند. در برخی مواقع مسئولان دولتی را با اصرار زیاد می‌توانیم به برنامه بیاوریم و گاهی مجبور می‌شویم از مسئولان درجه دو و سه برای حضور در برنامه دعوت کنیم و اگر مدیری خودش بیاید براساس رابطه می‌آید نه براساس علاقه برای پاسخگویی.

وی امانتداری را یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها در برنامه‌های مناظره محور رادیو گفت‌وگو می‌داند و می‌گوید: هنگام پخش برنامه، صددرصد امانتداری را حفظ می‌کنیم و هر آنچه را که مهمانان در برنامه مطرح کرده‌اند، پخش می‌کنیم گرچه برخی تصور می‌کنند در این برنامه‌ها ما به‌دنبال مچگیری هستیم در حالی که هدف شفاف‌سازی است و همان‌طور که گفتم در تلاشیم به موضوعات اقتصادی بی‌پروا و شفاف‌تر بپردازیم.

هدیه‌لو که سابقه فعالیت در رسانه‌های مکتوب، خبرگزاری‌ها و تلویزیون را نیز دارد با اعتقاد بر این که تولید برنامه‌های مناظره محور از دیگر برنامه‌ها سخت‌تر و دشوار‌تر است درباره علت این سختی‌ها می‌گوید: جمع کردن چهار، پنج نفر مهمان شاخص در یک برنامه 75 دقیقه‌ای و هدایت آن برنامه تا رسیدن به هدف مشخص، اساسا کار سختی است و از طرف دیگر مخاطبان این شبکه بیشتر نخبگان هستند که به مسائل سیاسی و اجتماعی کشور آگاه و به این‌گونه مسائل علاقه‌مندند، پس طبیعی است که باید سطح برنامه‌های رادیو گفت‌وگو از برنامه‌های دیگر شبکه رادیویی بالاتر باشد.

مساله‌ای به نام تک صدایی

نازنین کتابچی حدود 16 ماه است که مسئولیت تهیه کنندگی برنامه «مناظره» را با محوریت مسائل سیاسی و اجتماعی برعهده دارد. او می‌گوید: در برنامه مناظره تلاش بر این است که با دعوت از صاحب‌نظران مختلف، مسئولان و نخبگان برای حضور در برنامه تفکرات متفاوت سیاسی پوشش داده شود.

وی با تاکید بر این که تک صدایی در رادیو گفت‌وگو جایی ندارد، تصریح می‌کند: برنامه‌ای که در آن نمایندگان گروه‌های مختلف فکری و سیاسی حضور نداشته باشند استانداردهای لازم را برای پخش از رادیو گفت‌وگو ندارد و در هر موضوعی نهایت تلاش خود را خواهیم داشت تا صدا یا صداهای مخالف با موضوع با صراحت و بی‌دغدغه شنیده شود.

کتابچی با تاکید بر این که در برنامه‌ مناظره از نمایندگان جناح‌های مختلف سیاسی کشور، دولتمردان، نمایندگان مجلس و نخبگان سیاسی با توجه به موضوع برنامه دعوت می‌شود، می‌گوید: تاکنون افرادی از دولتمردان یا نمایندگان مجلس در برنامه مناظره رادیو گفت‌وگو حضور پیدا کرده‌اند که خودشان بعد از حضور به ما گفته‌اند که قبلا در هیچ برنامه رادیویی و تلویزیونی دیگری حضور پیدا نکرده‌اند یا از آخرین باری که در یک برنامه رادیویی یا تلویزیونی حضور پیدا کرده‌اند سال‌ها می‌گذرد و در این فاصله ترجیح داده‌اند درباره مسائل روز سکوت پیشه کنند. این اظهارنظرهای دلگرم‌کننده نشان می‌دهد که رادیو گفت‌وگو بخوبی بین مخاطب خاص خود شناخته شده است و به جایگاهی قابل تامل دست پیدا کرده است.

کتابچی مانند دیگر مسئولان رادیو گفت‌وگو علت استقبال نمایندگان مختلف مجلس و فعالان سیاسی از جناح‌های مختلف برای حضور در برنامه‌های مناظره‌محور این شبکه را امانتداری این شبکه در پخش اظهارنظرها و دیدگا‌های مطرح شده در برنامه‌ها عنوان می‌کند و می‌افزاید: خط قرمزها در رادیو گفت‌وگو فراتر از دیگر شبکه‌هاست و در برنامه‌های مناظره، مهمانان مطالبی را بیان کرده‌اند که فراتر از خط قرمزهای دیگر رسانه‌ها بوده ولی ما هنگام پخش امانتداری را رعایت کرده‌ایم و صحبت‌ها را بدون اعمال ممیزی و به‌صورت کامل پخش کردیم و به نظر من همین عملکرد در مسیر زمان برای مخاطب ما اعتمادساز بوده است.

وی همچنین در باره مشکلات ساخت برنامه مناظره‌محور با محوریت مسائل سیاسی هم می‌گوید: در برخی از مواقع افراد سیاسی برای حضور در این‌گونه برنامه‌ها ملاحظات سیاسی و جناحی خود را در نظر می‌گیرند و این یکی از سختی‌های تهیه برنامه مناظره است.

وی در ادامه می‌گوید: یکی از مشکلاتی که در این زمینه با آن روبه‌رو هستیم این است که وقتی از برخی سیاسیون برای حضور در برنامه دعوت می‌کنیم، آنها می‌گویند ما با فلان‌کس مناظره نمی‌کنیم یا پیشنهاد می‌دهند که من با فلان فرد می‌خواهم مناظره داشته باشم، برخی از مدعوین هم گویا از مناظره واهمه دارند و ترجیح می‌دهند بدون هیچ‌گونه مواجهه‌ای در یک فضای یک‌طرفه نظرات خود را مطرح کنند و البته از این دست افراد ما کم نداریم و این بر می‌گردد به این‌که فرهنگ گفت‌وگو و تبادل نظر در جامعه ما هنوز به جایگاه خود نرسیده و افراد ترجیح می‌دهند بدون یک افق روشن در فضاهای رسانه‌ای یک‌طرفه به اظهارنظر بپردازند، جنجال‌هایی که در فضای مناظره‌ها شکل می‌گیرد هم نشانه‌ای دیگر از این موضوع است، زیرا مناظره به معنی دعوا و کشمکش نیست بلکه تضارب آرا موضوع اصلی یک مناظره است.

کتابچی که مدتی است تهیه‌کنند‌گی «برنامه محرمانه نیست» با موضوعیت مسائل فرهنگی را نیز برعهده دارد درباره سختی‌های تهیه برنامه‌های مناظره‌محور می‌گوید: من تهیه‌کنندگی چند برنامه دیگر را نیز در شبکه رادیو گفت‌وگو برعهده دارم ولی فکر می‌کنم تهیه برنامه‌های مناظره محور و بخصوص مناظره سیاسی از دیگر برنامه‌ها سخت‌تر است و پیچیدگی‌های خاص خود را دارد.

تهیه‌کننده برنامه محرمانه نیست نوع نگاه مدیران شبکه رادیویی گفت‌وگو در انتخاب موضوعات و مهمان‌های برنامه‌ها را در جذب بیشتر مخاطبان این شبکه، بخصوص برنامه‌های مناظره محور موثر می‌داند و می‌گوید: این نوع نگاه باعث شده‌ برنامه‌های مختلف شبکه رادیویی گفت‌وگو بخصوص برنامه‌های مناظره محور آن در فضای رسانه‌ای و سیاسی کشور برد بیشتری داشته باشد، چنان که بارها شاهد عکس‌العمل‌های افراد به موضوعات مطرح شده در این برنامه بوده‌ایم.

سعی می‌کنم از جاده انصاف خارج نشوم

امیرحسین راسخ، مجری برنامه‌های مناظره محورشبکه رادیویی گفت‌وگو هم می‌گوید: برنامه‌های مناظره‌محور رادیو گفت‌وگو درصدد است که سازوکار چندصدایی را در کشور تقویت کند و طبیعی است که باید این سازوکار در ابتدا بین نخبگان فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شکل بگیرد و سپس به سطوح پایین‌تر جامعه منتقل شود و این فرهنگ بین عامه مردم به‌وجود آید که باید صدای مخالف را شنید و به دیدگاه‌های مختلف احترام گذاشت.

وی در مورد علت توجه به مسائل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در این‌گونه برنامه‌ها می‌گوید: حوزه فرهنگ حوزه پرچالشی است، ولی متأسفانه در عین حال که چالش در آن زیاد است پاسخگویی در آن کمتر است؛ در حوزه‌های اقتصادی چه خرد و چه کلان، خط قرمزها در آن زیاد نیست و می‌توان به موضوعات مختلف در این حوزه پرداخت؛ در حوزه سیاسی نیز چالش‌ها به مانند حوزه فرهنگ زیاد است و باید در انتخاب موضوعات دقت کرد به نحوی که صدای مخالف و موافق به یک اندازه شنیده شود.

راسخ در مورد اهمیت تسلط مجری به موضوعاتی که در این‌گونه برنامه‌ها مطرح می‌شود نیز می‌گوید: برای این‌که برنامه به خوبی پیش برود تسلط مجری به موضوعاتی که مطرح می‌شود بسیار ضروری است. من سال‌ها در حوزه اقتصادی کار کرده‌ام، نسبت به مسائل فرهنگی نیز به‌دلیل تحصیلاتم آگاهی دارم و در مسائل سیاسی نیز همواره سعی می‌کنم اطلاعاتم را به روز نگه دارم.

‌او ادامه می‌دهد: به عنوان یک مجری همواره سعی می‌کنم که انصاف و بی طرفی را با طرح موضوعات مختلف و با به چالش کشیدن مهمانان به‌وسیله طرح سوال‌های مختلف رعایت کنم. حداقل روزی دو، سه ساعت مطالعه می‌کنم و عموما نسبت به موضوعاتی که مطرح می‌شود پیشینه اطلاعاتی و تحلیلی دارم.

راسخ به واکنش‌های اولیه مخاطبان هنگام آغاز پخش این‌گونه برنامه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: در ابتدا وقتی این برنامه‌ها پخش می‌شد چون مطالبی در آن مطرح می‌شد که در دیگر شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی به آن پرداخته نمی‌شد، مردم از شنیدن این سخنان در یک شبکه رادیویی متعجب می‌شدند، ولی به تدریج این ذهنیت در بین مردم ایجاد شد که این رادیو به‌دنبال ایجاد فرهنگ چندصدایی است و اکنون خود مردم با ما تماس می‌گیرند، سوژه پیشنهاد می‌کنند و می‌پرسند چرا به فلان موضوع پرداخته نشد یا چرا فلان مهمان را دعوت نمی‌کنید.

راسخ که سابقه طولانی در فعایت رسانه‌ای دارد با اشاره به پخش برنامه‌های مناظره‌محور در دیگر شبکه‌های رادیویی و با ذکر این نکته که شبکه‌های دیگر از رادیو گفت‌وگو الگو گرفته‌اند، تاکید می‌کند: محتوای غنی برخی رسانه‌های مکتوب باعث شده تا رسانه ملی به این سمت حرکت کند، گرچه در رسانه ملی ظرفیت بیش از این برای تولید برنامه‌هایی از این دست وجود دارد.

وی درباره تاثیر این برنامه‌ها در فضای عمومی جامعه هم می‌گوید: وقتی بین مسئولان، کارشناسان و نخبگان فرهنگ پذیرش چندصدایی در حوزه‌های مختلف به‌وجود بیاید، این فرهنگ بتدریج به عموم جامعه نیز منتقل می‌شود و افراد در زندگی عادی‌ خود نیز یاد می‌گیرند که صدای مخالف را بشنوند، به آن احترام بگذارند و با گفت‌وگو مسائل را حل کنند نه با درگیری. (ضمیمه قاب کوچک)

اکرم احقاقی