ویترینی ​از ​بهترین​ آثار​ تجسمی ایران

این نمایشگاه که از هفته گذشته در موزه هنرهای معاصر تهران برپا شده است، بی‌تردید یکی از مهم‌ترین اتفاقات هنر تجسمی کشور در سال 93 و یکی از مهم‌ترین نمایشگاه‌های موزه در سال‌های اخیر است.​ در این نمایشگاه 170 اثر از 84 هنرمند درجه اول تجسمی کشور به نمایش درآمده است. بخشی از این آثار به گنجینه موزه هنرهای معاصر و بخشی به گنجینه شخصی هنرمندان تعلق دارد و بقیه آثار از مجموعه‌داران و گالری‌داران تهیه شده است.

آثار نمایشگاه شامل تابلوهای نقاشی، خوشنویسی، نقاشیخط، حجم، عکس، چاپ و یک ویدئو آرت می‌شود. تابلوها از همان دیوارهای ورودی موزه نصب شده‌ است. تعقیب این تابلوها بازدیدکنندگان را به گالری‌های هشتگانه موزه می‌کشاند و در این مسیر، چشم‌اندازی از هنر تجسمی ایران در دوره معاصر و انبوه نام‌های تکرارنشدنی هنر کشور، دیده می‌شود.​ در این نمایشگاه تابلوهایی می‌بینیم از مجموعه خاطرات انهدام آیدین آغداشلو، آنجا که هنرمند حتی چروک کاغذ و سایه چروک‌های کاغذ در حال سوختن را نقاشی کرده است. در اثری دیگر بوم کویری پرویز کلانتری دیده می‌شود؛ آن‌چنان که خشت‌های روی بام مارکو گریگوریان، غلامحسین نامی و محمدابراهیم جعفری حس معماری کویری سرزمین‌های مرکزی ایران را منتقل می‌کنند. مجسمه‌های برنزی پرویز تناولی هم در کنار مجسمه‌های صنعتی ژازه تباتبایی به چشم می‌خورد.

ترکیب مواد​ فرهاد مشیری به عنوان یکی از گران‌ترین هنرمندان حراج کریستیز نیز در این نمایشگاه به چشم می‌خورد. همین‌طور گچبری‌ها و شیشه‌کاری‌های منیر فرمانفرماییان. رنگ روغن‌های مسعود عربشاهی، نقاشیخط‌های رضا مافی، اکریلیک روی کاغذ و یک نقاشی بسیار عظیم انتزاعی از حسین زنده‌رودی، درخت‌های حسین محجوبی، عاشقانه‌های صادق تبریزی و ریزنویسی‌های خیره‌کننده نصرالله افجه‌ای به همراه خوشنویسی‌های جلیل رسولی، از دیگر آثار این نمایشگاه است.

یکی از بخش‌های مهم این نمایشگاه، عکس‌های به نمایش درآمده است؛ در این بخش عکس‌هایی از مجموعه درهای بی‌کلید عباس کیارستمی و عکس‌های دوران قاجار بهمن جلالی، آینه‌ها و چلچراغ‌های جمشید بایرامی، و عکس‌های معصومانه سروش میلانی‌زاده از مجموعه «رنسانس بیرون قاب» چشم علاقه‌مندان را خیره می‌کند.

فرناز محمدی، دبیر نمایشگاه در کاتالوگ نمایشگاه نوشته است: سنت از زمان ورود مدرنیته و در تمام دهه‌های اخیر واژه‌ای تامل‌برانگیز بوده است. بسیاری از هنرمندان و اندیشمندان در دوران فعالیتشان نسبت خود با این واژه را در آثارشان تعریف کرده‌اند. مطالعه عمیق در هنر ایران نشان می‌دهد حتی مدرنیسم وارداتی نیز پس از ورود به ایران، با ایستادگی در برابر تقلید محض روبه‌رو شده و به نوعی با محتوای غنی فرهنگ بومی ایرانی همراه شده است. ایده اصلی شکل‌گیری نمایشگاه «نوسنت‌گرایی در هنر معاصر ایران» نیز از این نیاز برخاسته است. نمایشگاه حاضر برگزیده آثار بسیار ارزنده‌ای است از 80 سال تلاش هنرمندان ایرانی برای ساختن هنری نو، برگرفته از ریشه‌ها و تار و پود وجودشان در زندگی و دنیای امروز.

بسیاری از آثار این نمایشگاه، آثار درخشان دوره ملقب به مکتب سقاخانه است؛ مکتب سقاخانه به عنوان مهم‌ترین جنبش هنری نوسنت‌گرا، باهدف پایه‌گذاری یک مکتب هنر «ملی» یا «ایرانی» سعی در برقراری تعامل میان سنت‌های بومی و بیان نوین هنر همروزگار خود داشت. آثار زنده‌رودی، تناولی، پیلارام، قندریز، عربشاهی، اویسی، تباتبایی و تبریزی جزو مکتب سقاخانه است.​ در نمایشگاه «نوسنت‌گرایی در هنر معاصر ایران» خوشنویسی نیز نمود بارزی دارد. در کنار آن نقاشیخط نیز جلوه خاصی به این نمایشگاه بخشیده است. نقوش برگرفته از خوشنویسی و حروف الفبا از کارمایه‌هایی بودند که برای اولین‌بار از سوی پیشگامان مکتب سقاخانه در اوایل دهه 40 مورد استفاده قرار گرفت. گرچه خوشنویسی نو از جریان سقاخانه نشأت گرفته بود، اما خود بزودی به دو انشعاب اصلی تقسیم شد؛ گرایش اول دربردارنده رویکرد لتریستی (بر مبنای استفاده از حروف و نوشته‌ها بدون در نظر داشتن معنی) است مانند آثار زنده‌رودی، تناولی و پیلارام و گرایش دوم که به نقاشیخط شهرت یافته فعالیت هنرمندانی را دربرمی‌گیرد که اغلب خوشنویسانی حرفه‌ای بودند؛ مانند احصایی، مافی و افجه‌ای.

یکی دیگر از نکات حائز اهمیت این نمایشگاه، سیر تاریخی هنر تجسمی طی دهه‌های مختلف است. نمایشگاه بعد از مرور آثار دهه 40 شمسی که در آن (همان‌طور که گفته شد) مکتب سقاخانه جریان غالب بود، به دهه 50 می‌رسد. هنر ایران در این دوره هنری تکثرگرا با غلبه مدرنیسم است. تمایلات مدرنیستی نوسنت‌گرا در دوره بعد از انقلاب فقط در اواخر دهه 60 و بویژه سال‌های آغازین دهه 70 نمودی دوباره یافت اما در سال‌های پایانی دهه 70 و دهه 80 شاهد فراهم آمدن زمینه‌ها برای ارتقای اشکال متنوعی در هنر ایران بود که در قالب رسانه‌های نوین مانند ویدئو، چیدمان، عکاسی هنری و اجرا متجلی شد.

نمایشگاه «نوسنت‌گرایی در هنر معاصر ایران» در واقع تلاشی است در جهت بازنمایی رویکردها و مواجهه‌های متنوع هنرمندان با سنت‌های ایرانی و نمودهای گوناگون آن از آغاز جریان نوگرایی در ایران از دهه 20 شمسی تاکنون. این نمایشگاه در شش بخش با ارائه آثار متنوعی از هنرمندان پیشرو در این عرصه به روایت این برش از سیر تاریخ هنر ایران می‌پردازد. در بخش نخست تأثیر فرآیند مدرنیزاسیون در ابعاد مختلف فرهنگ ایرانی در دهه‌های 20 و 30 و توجه هنرمندان نوگرا به سنت‌های بومی در امتداد دستیابی به الگویی برای «ایرانی ساختن» آثارشان بررسی می‌شود. این رخداد در پنج بخش جریان سقاخانه، رویکردها و شیوه‌های تازه در هنر نوسنت‌گرا و به‌کارگیری مواد و مصالح و ایجاد ساختار بنیادین نو، تمایلات مدرنیستی نوسنت‌گرا در دوره پس از انقلاب اسلامی و توجه به ایجاد هنر ایرانی ـ اسلامی مستقل از غرب و بازگشت به ساختارهای بنیادین هنر گذشته، سال‌های پایانی دهه 70 و نیز دهه 80 زمینه‌های ارتقای اشکال متنوعی در هنر ایران را بازتاب می‌دهد که در عصر تازه در قالب رسانه‌های نوین متجلی شده است. رشد هنرمندان در تجربه با ابزار تازه و بازتعریف خود با بهره‌گیری از مفهوم معاصریت بخش پایانی این نمایشگاه است.

اگر بخواهیم نامی را از میان انبوه هنرمندان حاضر در نمایشگاه «نوسنت‌گرایی در هنر معاصر ایران» از قلم نیندازیم باید از محمود جوادی‌پور، جلیل ضیاپور، احمد اسفندیاری، حسین کاظمی، منوچهر شیبانی، ابوالقاسم سعیدی، حسین زنده‌رودی، فرامرز پیلارام، پرویز تناولی، منصور قندریز، مسعود عربشاهی، ناصر اویسی، صادق تبریزی، علی‌اکبر معصومی، حسین محجوبی، ژازه‌تباتبایی، رضا مافی، سیدمحمد احصایی، نصرالله افجه‌ای، جلیل رسولی، منصوره حسینی، مارکو گریگوریان، منیر فرمانفرماییان، پرویز کلانتری، محمدابراهیم جعفری، حامد صدرارحامی، غلامحسین نامی، جعفر روحبخش، آیدین آغداشلو، علی‌اکبر صادقی، هانیبال الخاص، پرهام تقی‌اف، مهدی نبوی، رکسانا منوچهری، کورش گلناری، بابک کاظمی، لادن بروجردی، مهرداد افسری، شهریار احمدی، وحید چمانی، حامد رشتیان، سهند حسامیان و مصطفی چوبتراش نام ببریم.​ یکی از نکات جالب توجه و محسوس در این نمایشگاه، چیدمان آثار است که ضمن رعایت سیر تاریخی که به آن اشاره شد، به لحاظ مضمون نیز درست چیدمان شده بود و حتی به‌گونه‌ای آثار روی دیوارها جانمایی شده که شأن هنرمندان نیز لحاظ شده باشد.

و در آخر باید گفت که نمایشگاه «نوسنت‌گرایی در هنر معاصر ایران» می‌تواند چکیده‌ای درخشان از هنر تجسمی کشورمان را به مخاطبان ارائه دهد. به معنای دیگر اگر بخواهید به کسی هنر تجسمی ایران را نشان دهید، می‌توانید او را به تماشای این نمایشگاه ببرید. نمایشگاهی که هنرمندانش بارها و بارها در حراج‌های مختلف بین‌المللی درخشیده‌اند. بسیاری از همان آثار با رقم‌های نجومی را می‌توانید در همین نمایشگاه ببینید. سر فرصت مقابلش قرار بگیرید و برای دقایق طولانی به عمقش فروروید. برای دیدن این نمایشگاه می‌توانید تا نوزدهم دی همه روزه از ساعت 10 تا 19 و جمعه‌ها از ساعت 15 تا 19 (موزه شنبه‌ها تعطیل است) مراجعه کنید.

سجاد روشنی / گروه فرهنگ و هنر