چند سطر برای «سطرهای ناخوانده»

دوران دفاع مقدس در تاریخ انقلاب اسلامی دقیقا از چنین ظرفیتی برخوردار است. اهمیت این مقطع زمانی چنان است که هنوز با وجود گذشت 26سال از پایان جنگ تحمیلی، رازگشایی از برخی ناگفته‌های آن، برای مخاطبان جذاب بوده و این نیاز و میل به شنیدن از ناشنیده‌ها اگر به‌درستی پاسخ داده نشود، می‌تواند به بازار شایعات دامن ‌زند.

در چنین شرایطی در ایام هفته دفاع مقدس، برنامه‌ای تحت‌عنوان «سطرهای ناخوانده» از شبکه اول سیما پخش شد که به نظر می‌رسید توانایی جذب هر مخاطبی را، با هر سلیقه فکری و فرهنگی‌ای که به مطالعات تاریخ معاصر ایران و بویژه دوران جنگ علاقه‌مند است، در خود داشت.

از مهم‌ترین نقاط قوت این برنامه این بود که مجریان آن (بویژه یکی از مجریان که از مطالعات تاریخی مناسبی در باب تاریخ هشت ساله جنگ برخوردار بود) به چالش جدی و بدون تعارف با مهمانان برنامه مشغول می‌شدند.

نکته مهم دیگری که به نظر می‌رسید در این برنامه بخوبی مورد توجه مجریان برنامه قرار گرفته است، این بود که با وجود این‌که پاسخ‌های برخی مهمانان زمینه فرافکنی و حتی اتهام زدن به برخی مسئولانی را که در برنامه حاضر نبودند ایجاد می‌کرد، مجریان جوان برنامه عمدتا نقطه تمرکز بحث را به سمت مهمان برنامه و مسئولیت وی بازمی‌گرداندند و به این وسیله هم از وارد آمدن اتهام به فرد غایب و هم از رنگ و بوی سیاسی گرفتن برنامه اجتناب می‌کردند.

پخش بخش‌هایی از صحبت‌های مرحوم شهید باقری و انتقاد او به برخی فرماندهان جنگ از دیگر نقاط قوت بسیار قابل توجه این برنامه بود.

لحن این شهید بزرگوار هنگامی که مسئولیت فرماندهان نسبت به جان (و حتی اجساد) رزمندگان ایران را به آنها خاطرنشان می‌کرد، در عین حال که مخاطب را با روح بزرگ و معنوی این شهید عزیز (که در عین فرماندهی یک جنگ، دیگر فرماندهان را نسبت به مسئولیت اخلاقی و اخروی درباره جان فرد فرد سربازان جنگ هشدار می‌داد) آشنا می‌کرد، همچنین این حس را در مخاطب بوجود می‌آورد که رسانه رسمی جمهوری اسلامی می‌تواند تصویرگر نقد و به چالش کشیدن مسئولان رده بالای لشکری و کشوری در زمینه‌های مختلف و هشدار به آنها در ارتباط با مسئولیت‌شان نسبت به توده مردم باشد.

همین حس زمانی که مجری برنامه از تناقضات خاطرات یکی از مهمانان برنامه ـ که از مسئولان رده بالای جنگ و از شخصیت‌های ذی‌نفوذ حال حاضر است ـ سخن می‌گفت و با لحنی بدون تعارف مواضع وی را به چالش می‌کشید، تقویت می‌شد.

نکته مهم‌تر این بود که شیوه به چالش کشیدن مهمانان برنامه عمدتا به‌گونه‌ای مبتنی بر مطالعات (و نه به شیوه برخی سیاستمداران عوامفریب که به‌وسیله ضایع کردن و بی‌حرمت کردن برخی شخصیت‌ها سعی در کسب وجهه‌ای برای خود داشتند) انجام شد.

این شیوه مواجهه مجری رسانه با مسئولان، همان چیزی است که هر مخاطبی از یک رسانه انتظار دارد؛ یعنی انتظار دارد مسائل مخاطب به شیوه‌ای علمی و مبتنی بر مطالعه، در برابر مسئول مربوط مطرح و از وی پاسخ دقیق خواسته شود بنابراین فضای کلی برنامه این امکان را فراهم ساخت تا روایتی دست اول از بخشی از تاریخ ناگشوده دفاع مقدس در این برنامه ارائه شده و مخاطبان فرصت دستیابی به اسناد این دوران را برای اولین بار بیابند.

به نظر می‌رسد افزایش چنین برنامه‌هایی در زمینه‌های مختلف تاریخی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بویژه در رسانه ملی در کنار دیگر نتایج مثبت می‌تواند خنثی‌کننده تبلیغات منفی برخی رسانه‌های معاند بیگانه (و دارای سمت و سویی مغایر با منافع مردم) باشد و اعتماد نداشتن مخاطب ایرانی را نسبت به چنین رسانه‌هایی بیش از پیش تقویت کند.

حسین برید - جام‌جم