گلواژه‌ها روی امواج رادیویی

ترنم کاری از گروه معارف و جامعه رادیو معارف است که به تهیه‌کنندگی امیرعباس خاقانی و اجرای محمدجواد شرافت روزهای یکشنبه ساعت 15 و 30 دقیقه پخش می‌شود. پاسداشت سنت‌های شعری قدیم و معرفی روش‌های بدیع امروز، افراط و تفریط‌ها در ادب و هنر ولایی، بررسی جایگاه مدیحه‌سرایی و مرثیه‌خوانی در ادب و هنر ولایی و طرح مباحث روز جامعه در این حوزه و شناخت فرصت‌ها و تهدیدها از جمله محورهایی است که در این برنامه به آن پرداخته می‌شود.

امیرعباس خاقانی، تهیه‌کننده و سردبیر برنامه با اشاره به ضرورت پرداختن به شعر در شبکه‌های رادیویی می‌گوید: «به نظر من برنامه‌هایی با محوریت شعر در رادیو ضروری است و به مواردی چون بررسی ادبیات در حوزه‌های مختلف، علاقه‌مندی مردم فرهیخته و ادب دوست کشور، مخاطبان این حوزه و قدرت شعر در ادبیات کشور، با وجود سرآمدانی چون حافظ و سعدی و... بستگی دارد.»

وی ادامه می‌دهد: «برنامه ترنم در مهر ماه 1388 به‌منظور بررسی شعر آیینی در مناسبت‌های خاص و با گوشه چشمی به برخی موضوعات دیگر از قبیل شعر کودک و نوجوان، شعر طنز و با بررسی شعر ارزشی آغاز به کار کرد. تاکنون در این قالب به بررسی ادبیات آیینی، ادبیات مقاومت و ادبیات دفاع مقدس و انقلاب پرداخته شده است. برای شناساندن ادبیات ارزشی نیاز به معرفی و نقد و بررسی آثار شاعران داشتیم و لازم بود با حضور شاعران مطرح کشور این موضوعات بررسی و تبیین شود و شناساندن شاعران آیینی و تطبیق مناسبت‌ها و استقبال مخاطبان، ما را در ادامه راه مصمم‌تر کرد.»

به گفته خاقانی، رویکرد برنامه ترنم، رویکرد تبیینی و نقد است و قرار است با حضور شاعران پیشکسوت و جوان، مقوله‌های مختلف ادبی از جمله شعر و داستان آیینی بررسی شود؛ البته شعر و داستان دینی کودک و نوجوان و شعر طنز و مقوله‌هایی از این دست نیز در برنامه کار می‌شود. از آنجا که ارتباط شاعران کشور با این برنامه قوی است ترنم جایگاه خود را بین مخاطبان باز کرده است.

وی در ادامه می‌گوید: «این برنامه اتاق فکر دارد. بنده به اتفاق مجتبی تونه‌ای، مدیر گروه معارف و جامعه که خود از شاعران و نویسندگان بنام هستند و سیدمحمدجواد شرافت از شاعران جوان و تحصیلکرده کشور که مجری ـ کارشناس برنامه است موضوعات را انتخاب می‌کنیم؛ در انتخاب موضوعات، مناسبت پخش هم لحاظ می‌شود؛ مثلاً در ایام دهه کرامت به خصوصیات شعر رضوی و شعر درباره حضرت معصومه(س) پرداخته شد و همین‌طور در ایام هفته دفاع مقدس به شعر و داستان مقاومت می‌پردازیم.»

بهره‌گیری از صدای شاعران، قطعات آوازی مناسب، معرفی کتاب، تازه‌های حوزه ادبیات ‌و اشاره به اخبار جشنواره‌های ادبی در کنار گفت‌وگوی کارشناسان برنامه از جمله کارهایی است که به جذاب ساختن برنامه کمک می‌کند.

گذر دوم: ققنوس نیما روی موج فرهنگ

ققنوس برنامه‌ای دیگر از گروه فرهنگ و ادب رادیو فرهنگ است که جمعه هر هفته از ساعت 15 و 30 تا 16 و 30 دقیقه با موضوع شعر معاصر روی موج اف ام ردیف 106 مگاهرتز برای مخاطبان صدای فرهنگ پخش می‌شود.

مرتضی صداقت‌گو، سردبیر و تهیه‌کننده برنامه ققنوس درباره جایگاه شعر و ادبیات فارسی در برنامه‌های رادیویی می‌گوید: «طی سال‌های اخیر، شعر و نگاه مدیران به شعر بخصوص در شبکه‌های رادیویی مطلوب تر شده است و شعر از حالت محفلی و هرازگاهی خارج شده و به شکل مجزا به آن پرداخته می‌شود. وجود برنامه‌هایی در حوزه شعر در رسانه‌ای شنیداری مثل رادیو بسیار ضروری است؛ چون عناصری که در شعر به کار رفته است، عموما شنیداری است. شعر را نمی‌توان مثل هنرهای دیگر دانست. شاید پرداختن به برخی از هنرها در رادیو به مقدمات بسیاری نیاز دارد تا مخاطب بتواند با این هنر ارتباط برقرار کند؛ اما شعر به ساده‌ترین شکل ممکن می‌تواند با مخاطب مرتبط شود.»

ققنوس برنامه‌ای با محوریت شعر معاصر، از سال 86 در گروه فرهنگ و ادب رادیو فرهنگ آغاز به کار کرد و هر هفته روزهای جمعه به مدت یک ساعت برای مخاطبان پیگیر شعر امروز و علاقه‌مندان به حوزه شعر پخش می‌شود. هدف برنامه‌سازان این برنامه، معرفی آثار، افکار و اندیشه‌های شاعران معاصر پس از نیماست.

به گفته صداقت گو، این برنامه برگرفته از شعر ققنوس نیما یوشیج است؛ زیرا این شعر پس از افسانه، یکی از شعرهایی است که با رویکرد شعر نو نیمایی سروده شده است. گذشته از این عنوان، ققنوس به پرنده افسانه‌ای بر می‌گردد که می‌گویند هزار سال عمر می‌کند و در پایان عمرش هیزمی بسیار گرد می‌آورد و بر بالای آن می‌نشیند و آواز می‌خواند و بال می‌زند. از بال زدنش هیزم آتش می‌گیرد و خود در آتش می‌سوزد و از خاکسترش جوجه‌هایش به دنیا می‌آیند. همچنین گفته‌اند که موسیقی از آواز ققنوس گرفته شده است. از این‌رو، طرح برنامه ققنوس در سال 86 به گروه ادب رادیو فرهنگ ارائه شد و با این ساختار که برنامه ققنوس، سر آن دارد تا فرهنگ شنیداری از شعر معاصر ارائه کند.

وی در ادامه به ساختار برنامه اشاره می‌کند و می‌گوید: «در هر برنامه به یکی از شاعران شاخص معاصر می‌پردازیم؛ اگر شاعر در قید حیات باشد، حتما به صورت حضوری یا تلفنی در برنامه حضور خواهد داشت و درباره دغدغه‌ها و لحظه‌های شعری خویش صحبت می‌کند. علاوه بر شاعر مورد بحث، کارشناسان دیگری که با فضای شعری این شاعر آشنا هستند، هم درباره شعر شاعر مورد نظر صحبت می‌کنند و در کنار این افراد، کارشناسی هم در استودیو حضور دارد که با این افراد گفت‌وگو می‌کند؛ اما چنانچه شاعری که آثارش محل بحث برنامه است، در قید حیات نباشد تا حد ممکن از صدای شعرخوانی این شاعر استفاده می‌شود. گذشته از اینها پخش ترانه‌ها و تصنیف‌هایی که با شعر این شاعران ساخته شده است، یکی دیگر از بخش‌های برنامه ققنوس است.»

به گفته او، عواملی که در ساخت و پخش برنامه ققنوس دخیل هستند، عموما از کسانی هستند که سال‌هاست در فضای ادبیات و شعر قلم می‌زنند. در طول سال‌های گذشته، ققنوس توانسته با بیشتر شاعران مطرح ‌روزگار ما ارتباط برقرار کند و شاعرانی را که در رشته‌های مختلف ادبیات فعالیت می‌کردند، معرفی کند. محمد سعید میرزایی، امیر مرزبان، مرتضی امیری‌اسفندقه، سعید یوسف‌نیا، دکتر اسماعیل امینی، کمال شفیعی، علیرضا بدیع و بسیاری دیگر از چهره‌های فعال شعر امروز از جمله کارشناسان این برنامه هستند.

صداقت گو با بیان این که عنصر خیال در رادیو کار تصویر در تلویزیون را به عهده دارد، تصریح می‌کند: «با نکات و اطلاعاتی که گوینده در اختیار مخاطب قرار می‌دهد، مخاطب با این اطلاعات تصاویری را در ذهنش درست می‌کند که مطلوب طبعش باشد. در این برنامه هم ما علاوه بر ویژگی‌های شعری یک شاعر، از لطایف و ظرایفی که در زندگی شاعر اتفاق افتاده و برای مخاطب می‌تواند پند باشد سخن می‌گوییم. همچنین استفاده از موسیقی با توجه به فضای شعری شاعر و به‌کارگیری موسیقی محلی بنا بر زاد بوم شاعر یکی دیگر از بخش‌های برنامه ققنوس است.»

به گفته او، تهیه‌کننده در رادیو مسئول کل برنامه است، از طراحی اولیه تا ارزیابی، به همین دلیل باید به تمامی مراحل تولید یک برنامه کم و بیش اشراف داشته باشد. از نوشتن طرح و موضوع برنامه تا انتخاب نویسنده، گوینده، کارشناسان، مهمان، نظارت بر کار صدابردار، ادیت و ارسال برنامه برای پخش؛ چیزی بیشتر از کارگردان در تلویزیون یا سینما، مسئولیت تهیه‌کننده در رادیوست. (رقیه بقایی/ ضمیمه قاب کوچک)