اهداف سیاسی غرب از ایجاد کرسی‌های شیعه‌شناسی

چندی که در برخی از مراکز علمی غرب و اسرائیل کرسی‌های فعال شیعه شناسی ایجاد شده است و در این دانشگاه‌ها به صورت جدی مباحث شیعه‌شناسی مورد توجه قرار می‌گیرد. غرب در این مرحله از اقدامات فرهنگی خود سعی کرده که از جهالت‌ دوره‌های گذشته فاصله بگیرد. تا قبل از این در آثار بسیاری از مورخان و پژهشگران تاریخ و مسائل اسلامی در اروپا به منظور شناسایی شیعه از مشهورات برگرفته از رقبای شیعه اکتفا می‌شد و کمتر منابع میراث تشیع مورد استفاده قرار می‌گرفت اما در حال حاضر، غربیان سعی می‌کردند در رویکردهای مطالعاتی خود از مشاوران شیعه‌شناس استفاده کنند.

از همین رو ضرورت رصد، نقد و تحلیل و ارتباط سیاسیون غرب با این مراکز علمی و جهت‌دهی کردن به این مطالعات آشکار شده و و بسیار مهم ارزیابی می‌شود. البته باید خاطرنشان کرد که یکی از اقامات مهم این مراکز برای اجرایی کردن نیات سیاسیون ورود به برخی از جریان‌های اسلامی و سوءاستفاده سیاسی از آنها است. در این میان برخی جریان‌های غالی در ترکیه، پاکستان و... که رسما باورهای غلات را ترویج می‌کنند مورد توجه کافی جریان‌های غربی قرار گرفتند. از سویی دیگر با عنایت به این‌که ظهور انقلاب اسلامی و شکل‌گیری نظامی مبتنی بر ولایت فقیه باعث ایجاد خیزش‌های شیعی در منطقه شدند، حاکمان منطقه و دستگاه دیپلماسی غرب تلاش گسترده‌ای را برای ایجاد ناهماهنگی میان گروه‌های شیعی شروع کردند. یکی از مهم‌ترین اقدامات این گروه، فعال کردن برخی بیوتات مراجع ناهمسو برای تبدیل اختلافات فقهی به چالش سیاسی با نظام جمهوری اسلامی بویژه در عرصه بین‌الملل مساله دیگر رواج جریان ایران هراسی در عراق است. تا جایی که رسما ایران با اسرائیل مقایسه می‌شود و عراق را تحت دو اشغال معرفی می‌کنند.

طبعا غرب از تشکیل گروه‌های شیعی ضد ایرانی اهدافی را در سر می‌پروراند که می‌توان به برخی از آنها به شرح ذیل اشاره کرد.

غرب قصد دارد با ارائه جایگزین سیاسی برای اندیشه سیاسی انقلابی ایران در میان شیعیان جایگاه مرجعیت سیاسی ایران در جهان اسلام را تضعیف کند. از سوی دیگر تضعیف گروه‌های طرفدار جمهوری اسلامی در کشورهای اسلامی نیز در دستورالعمل کاری عوامل سیاسی غرب و حاکمان منطقه قرار دارد. به همین منظور تلاش جهت کسب مشروعیت سیاسی برای حاکمیت‌ها منطقه در میان شیعیان در همین راستا ارزیابی می‌شود. توجه به اقشار فراوان شیعه و مبانی فقهی تعامل با حاکمیت‌های جور و توجه به مفاهیمی مانند اعانه ظلمه و روایات فراوان نهی از همکاری با حاکمان جور مصداق عینی در بسیاری از حاکمیت‌های پیدا کرده است. شیعیان در بسیاری از کشورها تلاش می‌کنند در بخش خصوصی فعال شوند و در برخی کشورها به قطب‌های قوی اقتصادی و فرهنگی در رقابت با دولت تبدیل شده‌اند. غرب برای عملی کردن استراتژیهای فوق راهکارهایی را اندیشه است. از جمله این‌که باورهای غالیان جهت تعمیم این تهمت‌ها به شیعیان ترویج و از طریق دست دشمنان سیاسی ومذهبی شیعه و ایران برای حذف حضور شیعیان باز می‌شود. از سویی دیگر قرائت‌های وهابی زده از تشیع با هدف حمله به نظام مورد توجه اکید قرار می‌گیرد به همین خاطر است که شاهد انتشار کتب جریان‌های دگر اندیش شیعی مانند حیدرعلی قلمداران،‌ ابوالفضل برقعی، سید موسی اصفهانی، سید مصطفی طباطبایی و... در عربستان و کشورهای حاشیه‌ای خلیج فارس هستیم از سوی دیگر حرکت دیگری تحت عنوان جریان تضعیف مهدویت در حال شکل‌گیری است. توجه به کتاب سیر تکامل شیعه یا نقد مبانی ولایت فقیه ضمن این‌که به انکار امام دوازدهم می‌پردازد به طور کلی نظام مبتی بر ولایت فقیه را نقد می‌کند.

از دیگر اقدامات این جماعت، ایجاد جریان تشیع عربی در مقابل تشیع فارسی است. در برخی از آثار فرهنگی برخی از شیعیان شاهد هستیم که به مساله توجه به ورود تشیع از جهان عرب به ایران اشاره شده است. هر چند در ایران به جهت بافت فرهنگی ظلم ستیز و لطافت‌های فرهنگی ایرانی بسیار راحت تر تشیع تقویت شد و اساسا در دوره‌ای هم مرکز اهل سنت بوده است. با این وصف توجه به برخی از آثار از جمله عمر و التشیع حقایق بسیاری را روشن می‌کند. نویسنده کتاب، شخصیتی عراقی از خانواده‌ای شیعه با گرایش‌های اعتقادی و سیاسی حزب بعث بوده که در دوره‌ای از حزب جدا می‌شود و برای بازگشت دوباره به حزب این کتاب را می‌نویسد.

مساله دیگر بی‌توجهی به مساله تقریب است. در برخی از جریان‌های افراطی شیعی گرایش شدید ضد تقریبی به بهانه حفظ هویت مذهبی شیعی وجود دارد و طبعا ترویج چنین افکاری به تشدید شکاف مذهبی میان شیعیان از یکسو و با سنیان از دیگر سو می‌انجامد.

در این میان برخی عوامل تشدیدکننده و تسهیل کننده بروز چنین جریاناتی هستند. از جمله:

فضای سیاسی اختناق سیاسی در عربستان گروهی کاملا انقلابی به رویکرد اصلاح طلبانه و نرم برمی‌گردد مطالبات به شدت انقلابی از سطح براندازی نظامی حکومت به گفتگو، مشارکت سیاسی تنزل پیدا می‌کند و در نهایت جلوه مهم خود را در محدوده مطالبه حقوق مذهبی متمرکز می‌کند که به آن هم نمی‌رسد.

ضعف ایران در بهره‌برداری از نخبگان فکری و سیاسی تربیت شده در ایران هم از دیگر عوامل شتاب‌زا است.

حمیدرضا غریب‌رضا/ جام جم