ولایت فقیه در اندیشه و عمل آخوند خراسانی

در مقدمه کتاب سوالاتی مطرح شده و اهمیت بررسی این موضوع بیان شده است. سوالی که نویسنده در مقدمه کتاب مطرح کرده این است که: آیا شخصیت علمی و تاثیرگذار ایشان بر بخش بزرگی از نهضت های اسلامی معاصر به ویژه رهبری بلا منازع ایشان پس از استبداد صغیر در نهضت مشروطه ایجاب نمی کرد که محققان بیشتر به اندیشه و زندگی سیاسی ایشان بپردازند و تحقیقی جدی و گسترده و همه جانبه در حوزه اندیشه سیاسی و سیره عملی ایشان انجام دهند؟!

همچنین نویسنده در مقدمه به بیان اهمیت طرح این مساله نیز پرداخته است که اصولا شناخت دیدگاه و عملکرد آخوند خراسانی از چند جهت اهمیت دارد:

اندیشه سیاسی آخوند به ویژه در خصوص ولایت فقیه ناشناخته مانده است.در حوزه های علمیه از ایشان در مباحث فقهی و اصولی یاد می شود ولی از اندیشه های سیاسی ایشان کمتر سخن به میان می آید. به عقیده نویسنده شناخت اندیشه سیاسی ایشان و دیگر متفکران اسلامی امروزه ضروری ترین حرکت برای مکتب و نظامی است می خواهد مرزهای فرهنگی خود را پاس بدارد.

اندیشه و سیره ایشان از گزاره های بحث انگیز میان نویسندگان، به ویژه پس از انقلاب اسلامی بوده است. برخی سعی کرده اند اندیشه ایشان را در برابر دیدگاه امام خمینی(ره) قرار دهند. در برابر، بسیاری از نویسندگان با استناد به آثار علمی و عملکرد ایشان اعتقاد علمی و عملی آخوند را به ولایت مطلقه فقیه اثبات می کنند.

در سال های اخیر برخی از نویسندگان به تاویل و تحریف اندیشه های ایشان به نفع جریان های سیاسی دست زده اند، تا جایی که برخی از دگر اندیشان چهره ای سکولار و متاثر از اندیشه های غربی از ایشان ترسیم کرده اند.

عناوین بخش های کتاب عبارتند از:

بخش اول: زندگی و اوضاع سیاسی و اجتماعی روزگار آخوند خراسانی

در این بخش به اختصار به زندگی علمی و سیاسی و حضور فعال ایشان در میدان سیاست اشاره شده است. از آن جا که ارتباط اوضاع روزگار هر شخص با اندیشه او غیر قابل انکار است، تحولات سیاسی این دوران نیز مطرح شده است. با شناخت این حوادث به درک بهتری از اندیشه و عملکرد شخصیت ها خواهیم داشت.

بخش دوم: ولایت مطلقه فقیه از دیدگاه آخوند

مهم ترین و محوری ترین مبحث دیدگاه فقهی ایشان در سیاست، ولایت مطلقه فقیه است. به این ترتیب رابطه ولایت فقیه با مشروطیت، قانون گذاری، آزادی و برابری که مهم ترین مسائل سیاسی در آن روزگار بودند، روشن می گردد. در ضمن به برخی پرسش ها نیز پاسخ داده می شود.

بخش سوم: تجلی ولایت مطلقه در سیره عملی آخوند

در بخش سوم به سیره عملی آخوند اشاره شده است. در این بخش پاره ای از احکام ولایی و حکومتی آخوند در ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آورده شده است و باور عمیق ایشان به ولایت مطلقه فقیه نیز بیان شده است.

بخش چهارم مدل و الگوی حکومتی آخوند

در این بخش ضمن اشاره به الگوی حکومتی مطلوب و الگوی «قدر مقدور» از دیدگاه ایشان، برخی شبهات و الگوهایی که به ایشان نسبت داده شده نیز بیان می گردد.

بخش پنجم: قواعد فقه سیاسی

در این بخش با بررسی نامه ها و اطلاعیه های آخوند و مرور پاره ای از اصول و قواعد فقه سیاسی بنیان های فقهی و سیاسی ایشان بررسی می شود.

بخش ششم: تعامل آخوند با دیگر فقها

مباحث این بخش در سه محور خلاصه می شود:

الف- یاران و همگامان آخوند خراسانی در نهضت مشروطه

ب- آخوند خراسانی و دیگر فقهای شیعی

ج- رویکردهای گزینشی به اندیشه و مواضع آخوند خراسانی

در محور نخست به میزان اشتراکات آخوند با مراجع هم گام با ایشان در نهضت مشروطه همانند: میرزا حسین خلیلی و شیخ عبدالله مازندرانی اشاره شده است.

در محور دوم به بررسی اندیشه های برخی فقیهان متاثر از نگرش فقهی سیاسی آخوند خراسانی مانند: نائینی، محلاتی، بروجردی و سید ابوالحسن اصفهانی بیان شده است.

در محور سوم برخی همایش ها که در دهه اخیر با رویکردی گزینشی و سیاسی به تحریف اندیشه ها و مواضع سیاسی آخوند پرداخته اند معرفی شده اند.

این بخش مفصل ترین بخش پژوهش است و در آن به بسیاری از پرسش ها و شبهه ها در باره آخوند خراسانی پاسخ داده شده است.