شوک تلویزیون به ناهنجاری‌های اجتماعی

به عبارتی تلویزیون می‌تواند با اطلاع‌رسانی درباره آمار جرائم و بزه‌های اجتماعی، دلیل وقوع، راهکارهای پیشگیرانه و تحلیل آنها در کاهش جرائم و بزه‌های اجتماعی نقش شایان توجهی ایفا کند.

شبکه سه که معمولا جوانان را مخاطب قرار می‌دهد، در این زمینه دو برنامه با دو رویکرد کاملا متفاوت طراحی کرده که یکی قدیمی‌تر است و دیگری بتازگی به بزهکاری و ناهنجاری‌های اجتماعی می‌پردازد.

برنامه «شوک» که سابقه چند ساله دارد و برنامه «با اجازه» که از یازدهم مرداد امسال به نمایش درآمد، هر دو رویکردی پیشگیرانه درباره بزهکاری و ارتکاب جرم دارند با این تفاوت که شوک یک مستند اجتماعی است و با اجازه یک برنامه ترکیبی و تحلیلی.

پابه‌پای مجرمان

برنامه شوک که به تهیه‌کنندگی شهرام شکیبی برای شبکه سه تولید می‌شود و روزهای چهارشنبه ساعت 23 ارائه می‌شود، یکی از مستندهای متفاوت تلویزیون است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این مستند ریتم تند، پرهیز از گزافه‌گویی و مواجهه بسیار نزدیک با موضوعات است.

شکیبی درباره این برنامه می‌گوید: از سال 1378 طرح این نوع مستند را در تلویزیون ارائه کردیم که با استقبال گروه اجتماعی شبکه سه مواجه شد، چرا که قصد بر این بود با نگاهی تازه به موضوعات خاص اجتماعی بپردازیم.

به گفته این تهیه‌کننده، بسیاری از موضوعات این برنامه مانند سرقت‌های مسلحانه یا رمالی و فالگیری قبلا در تلویزیون مطرح نشده بود، برخی موضوعات مانند فست‌فودها یا تب خوانندگی یا بازیگری، ساده و پیش‌پاافتاده به نظر می‌رسید، اما ما تلاش کردیم تا آنجا که ممکن است به این موضوعات نزدیک شویم و مصادیق عینی آنها را مورد بررسی قرار بدهیم.

ازجمله موضوعاتی که در برنامه شوک به آنها پرداخته شده می‌توان به اعتیاد، تخریب منابع طبیعی، فرهنگ رانندگی، سربازی، قاچاق، زورگیری، تصادفات، شرکت‌های هرمی، سرقت مسلحانه و جرائم خشن اشاره کرد. به گفته شکیبی در تولید این برنامه به ایجاد جذابیت هم توجه شده است.

شکیبی می‌گوید: تلاش کرده‌ایم به بهترین نحو موضوع هر برنامه را مطرح کنیم. اگرچه ساخت مستند اجتماعی از دیگر گونه‌های مستند دشوارتر است و گاهی از ساخت یک تله‌فیلم یا حتی سریال زمان بیشتری به خود اختصاص می‌دهد، اما همه تلاش ما این بوده که یک اثر جذاب و باکیفیت بسازیم.

تلاش‌های سازندگان برنامه شوک در نماهای مختلف آن بوضوح قابل مشاهده است. در این برنامه گاهی از دوربین مخفی استفاده می‌شود و تصاویری که مراکز قضایی و پلیس دارند در اختیار این برنامه قرار می‌گیرد و از اظهارات کارشناسان و متخصصان به قدر کفایت در برنامه گنجانده می‌شود.

شکیبی درباره مهم‌ترین کارکرد برنامه شوک می‌گوید: اطلاع‌رسانی برای ما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به همین دلیل تا آنجا که می‌شود به سوژه‌ها نزدیک می‌شویم تا مخاطب بتواند بخوبی آنها را درک کند.

به گفته این تهیه‌کننده، اصلاح باورهای غلط و اشتباه درباره برخی مسائل اجتماعی نیز از دیگر کارکردهای برنامه شوک است. وی تاکید می‌کند: تلاش می‌کنیم وظیفه رسانه‌ای خود را در جهت اطلاع‌رسانی و انعکاس مسائل اجتماعی به بهترین نحو انجام بدهیم.

برنامه شوک از زمانی که نمایش آن از شبکه سه آغاز شد، هم به لحاظ محتوایی و هم ساختاری به یکی از برنامه‌های پیشرو در تلویزیون تبدیل شد. ریتم تند این مستند و موضوعات داغ آن بسرعت مخاطبان زیادی را به شوک علاقه‌مند کرد. براساس اظهارات شکیبی یک گروه تحقیقاتی متشکل از استادان دانشگاه، روزنامه‌نگاران حوزه اجتماعی و اعضای شورای طرح و برنامه تلویزیون با رصد کردن مسائل روز جامعه، موضوعات این برنامه را تعیین می‌کنند. وی درباره مستندسازی درباره این موضوعات می‌گوید: زمانی که موضوعی در گروه تحقیقاتی این برنامه تصویب می‌شود، ساخت آن هرچند با دشواری‌های بسیار همراه باشد به انجام می‌رسد. اتوبوس مرگ یا بحث تخریب منابع محیط‌زیست و زمین‌خواری ازجمله موضوعاتی بود که به تصویر کشیدن‌ آن دشواری‌های زیادی داشت، اما به هر صورت آنها را به انجام رساندیم.

این تهیه‌کننده همراهی سازمان‌ها، نهادها و تعامل و سعه صدر مسئولان این نهادها و سازمان‌ها را یکی از عوامل تاثیرگذار در ساخت مستند شوک می‌داند و می‌گوید: مواردی بوده که ما در برنامه شوک به عملکرد نهاد یا سازمانی انتقاد کرده‌ایم، اما از حمایت‌ها و نظرات کارشناسان همان نهاد بهره‌مند شده‌ایم.

تردیدی نیست که برنامه شوک یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیونی بوده و بخش‌های زیادی از آن در فضای مجازی منتشر شده و بینندگان زیادی بعد از تماشای آن در تلویزیون به دیگران هم دیدن این برنامه را پیشنهاد کرده‌اند. شکیبی به این موفقیت، تاثیرگذاری را هم اضافه می‌کند و می‌گوید: به نظرم شوک یکی از تاثیرگذارترین برنامه‌های تلویزیون است. براساس آمارهای سازمان، این برنامه یکی از پرمخاطب‌ترین مستندهای تلویزیون بوده و به عنوان نمونه در مبحث تب خوانندگی بیش از 800 هزار پیامک به سازمان رسیده است. همچنین انتشار شوک در فضای مجازی و واکنش‌های مردم و نظراتشان حاکی از تاثیرگذاری این برنامه است.

تاکنون نزدیک به 60 برنامه از مستند شوک تولید شده و آخرین قسمت‌های آن به عادت‌های بد غذایی و فست‌فودها اختصاص دارد که هر بار حقایق وحشتناکی را درباره نحوه طبخ و ارائه و آثار زیان‌بار این غذاها برای مخاطبان به نمایش می‌گذارد.

با اجازه قانون

موضوعاتی شبیه آنچه در برنامه شوک به آنها پرداخته می‌شود ازجمله نزاع‌های خیابانی، حوادث رانندگی و تصادفات، اعتیاد، طلاق، کلاهبرداری اینترنتی و دیگر جرائم در برنامه با اجازه هم مورد بررسی قرار می‌گیرد. این برنامه که هر روز ساعت 11 و 45 دقیقه به تهیه‌کنندگی الهه بهبودی و رضا منتظری‌مقدم پخش می‌شود بیش از هرچیز نگاه پیشگیرانه دارد و تلاش می‌کند ضمن ارائه اطلاعات حقوقی و تحلیل و بررسی علل وقوع جرائم و عواقب آنها، مخاطب را به پرهیز از این جرائم تشویق کند. این برنامه در هفته اول بحث نزاع‌ در فضاهای شهری، بین نوجوانان و جوانان، در ورزش، تصادفات و حوادث رانندگی را ضمن گفت‌و‌گو با هنرمندان، کارشناسان و افراد آسیب‌دیده بررسی می‌کند.

این برنامه از دو بخش اصلی تشکیل شده که اجرای این بخش‌ها را حسین کلهر و مریم هاشم‌پور به عهده دارند.

حسین کلهر که بیشتر به واسطه اجرای سخنرانی‌های طنز درباره موضوعات جدی در برنامه «رادیو هفت»، شناخته شده بخش گفت‌وگو با مهمانان و کارشناسان برنامه با اجازه را اجرا می‌کند و جالب اینجاست که همچنان می‌توان رگه‌هایی از طنز را در اجرا او دید.

اجرای بخش گفت‌وگو با کارشناس حقوقی این برنامه نیز به مریم هاشم‌پور سپرده شده که علاوه بر سابقه اجرا در برنامه «نیمرخ» در رشته وکالت فعالیت دارد و مدرس دانشگاه است.

رضا منتظری مقدم که همراه همسرش این برنامه را تهیه‌ می‌کند درباره شکل‌گیری یک برنامه ترکیبی با چنین ساختاری درباره ناهنجاری‌های اجتماعی و بزه‌های ریز و درشت می‌گوید: شاخصه اصلی برنامه با اجازه بررسی بزه‌ها و ناهنجاری‌ها از زاویه مسائل حقوقی و قضایی است. در اتاق فکر برنامه که متشکل از کارشناسان حقوقی و روزنامه‌نگاران است به این ساختار رسیدیم که یک برنامه ترکیبی با بخش‌های متعدد داشته باشیم.

با اجازه یک برنامه ترکیبی است که ضمن برگزاری میزگرد، از بخش‌هایی چون نماآهنگ، گزارش‌ دادگاه‌ها و مشاغل مرتبط با امور قضایی مانند پزشکی قانونی، منشی‌های دادگاه‌ها و گفت‌وگو با قضات کشور تشکیل شده است. تهیه‌کننده این برنامه درباره بخش‌های مختلف برنامه و عملکرد این بخش‌ها می‌گوید: بخش میزگرد که با حضور کارشناسان و هنرمندان و افراد قربانی یا درگیر بزهکاری‌ها و ناهنجاری‌ها برگزار می‌شود جدی‌ترین بخش برنامه است که سعی دارد معضلات اجتماعی را از زاویه روان‌شناسی مورد بررسی قرار دهد. شاید در نگاه اول مهمانان این بخش از برنامه با هم مرتبط به نظر نرسند، اما تماشاگر در ادامه می‌بیند یک هنجار یا ناهنجاری اجتماعی آنها را به هم مرتبط می‌کند.

منتظری‌مقدم این بخش از برنامه را تحلیل یک روایت واحد از چند زاویه مختلف توصیف می‌کند و توضیح می‌دهد: ممکن است در یک برنامه به یک جرم بپردازیم و از بازیگری که نقش مجرم را در یک سریال یا فیلم بازی کرده دعوت کنیم در برنامه حضور داشته باشد یا یک چهره شناخته شده که خود درگیر یک ناهنجاری بوده بخواهیم مهمان برنامه باشد و از تجربه‌اش برای مخاطبان صحبت کند.

منتظری مقدم درباره بخش حقوقی برنامه نیز می‌گوید: آموزش مسائل حقوقی و طرح پرسش‌های مردم و ارائه پاسخ از سوی کارشناسان از بخش‌هایی است که به ضرورت اهداف این برنامه شکل گرفته است. این تهیه‌کننده ضمن اشاره به همکاری کارشناسان قوه قضاییه توضیح می‌دهد: سعی ما این است که موضوعات برنامه هر چه ملموس‌تر ارائه شود و نگاه واقع‌بینانه‌ای درباره علل وقوع جرائم داشته باشیم، چرا که این نگاه می‌تواند برای مخاطب بسیار کاربردی باشد.

سازندگان برنامه با اجازه، برای تلطیف زمخت و جدیت موضوع برنامه و ایجاد فضایی جذاب در این برنامه، یک نام نه چندان جدی برای آن انتخاب کرده، دکوری برای آن تدارک دیده‌اند که برای برنامه‌های ترکیبی کم و بیش تازگی دارد و یک مجری شوخ به برنامه دعوت کرده‌اند که نگاه رک و خلاقانه‌ای به موضوعات دارد.تهیه‌کننده با اجازه انتخاب کلهر را به تسلط او در مدیریت مباحث و حضور مریم هاشم‌پور در این برنامه را به تخصص و تحصیلات او مرتبط می‌داند و درباره انتخاب اسم برنامه نیز می‌گوید: درباره اسم برنامه بحث و گفت‌وگوی زیادی داشتیم تا به این عبارت رسیدیم که هم آشنا و بسیار مورد استفاده است، هم نشاط و تازگی دارد و مخاطب را پای برنامه می‌نشاند و هم به ماهیت حقوقی قضایی برنامه ارتباط پیدا می‌کند چرا که ما در این برنامه به اعمالی می‌پردازیم که قانون اجازه انجام آن را تعیین می‌کند. منتظری مقدم با اجازه را در کنار دیگر برنامه‌هایی که به بزهکاری و ناهنجاری‌های اجتماعی می‌پردازند، یک برنامه آموزشی توصیف می‌کند که مهم‌ترین هدف آن کم کردن حجم پرونده‌های قضایی است.

این تهیه‌کننده درباره انتخاب موضوعات برنامه، توضیح می‌دهد: طبیعی است که سراغ موضوعاتی می‌رویم که پرونده‌های قضایی بیشتری درباره آنها وجود دارد؛ موضوعاتی مانند طلاق، نزاع‌های خیابانی و هر چیزی که پای مردم را به مراکز قضایی باز کند.

براساس توضیحات این تهیه‌کننده، با اجازه اگر بتواند سطح دانش مخاطب درباره مسائل حقوقی و بینش آنها را درباره وقوع جرائم ارتقا بدهد، به موفقیت دست یافته است. با این دیدگاه می‌توان گفت بااجازه پیش از هرچیز، برنامه‌ای در راستای پیشگیری از وقوع جرم است و شوک برنامه‌ای برای ارائه تصویری ملموس از علل و تبعات وقوع جرم. به عبارتی با اجازه زمینه دوری و پرهیز از ناهنجاری‌ها را فراهم می‌کند و شوک با همین هدف تا آنجا که ممکن است مخاطب را به مجرمان نزدیک می‌کند.

آذر مهاجر/ جام جم