ژئوپارک قشم، همچنان پشت چراغ قرمز یونسکو

اما با گذشت بیش از یک سال و نیم از این موضوع، هنوز شرایط مطلوب برای این بازگشت فراهم نشده و این در حالی است که مسئولان وقت، نبود اعتبار و عواملی همچون اهمیت قائل نشدن برای ژئوپارک در سال​های گذشته و تعویض​های پی درپی مدیریتی را دلیل آن عنوان می​کنند.

ژئوپارک قشم تنها ژئوپارک خاورمیانه تا سال گذشته بود ( امسال یک ژئوپارک از ترکیه به ثبت یونسکو رسید) که هشت سال پیش ـ یعنی در سال 85 ـ در شبکه جهانی ژئوپارک‌ها به ثبت رسید. طبق آیین‌نامه یونسکو، این سازمان برای این که از اقدامات حفاظتی و دیگر فعالیت‌های ژئوپارک‌های شبکه اطمینان پیدا کند، هر چهار سال یک بار ژئوپارک‌ها را ارزیابی می‌کند و اگر با استانداردهای ذکرشده در یونسکو منطبق باشند، به آنها کارت سبز می‌دهد و به این ترتیب نام آن مناطق در شبکه جهانی ژئوپارک‌ها حفظ می‌شود، اما اگر ژئوپارکی به استانداردهای لازم این سازمان نرسیده باشد، به آن کارت زرد می‌دهد که نماد فرصت است و اگر پس از این فرصت نتوانست اهداف توسعه‌ای پایدار را پیاده کند، با دریافت کارت قرمز از شبکه جهانی یونسکو خارج می‌شود.

ژئوپارک قشم ـ که ثروتی منحصربه فرد در ایران و خاورمیانه است ـ در تمام این مراحل، کارنامه غیرقابل قبولی از خود بر جای گذاشت، زیرا در همان دوره چهار ساله اول ـ یعنی در سال 88 ـ به دلیل انجام‌نشدن اقدامات درخواستی یونسکو و در چهارمین کنفرانس بین‌المللی ژئوپارک مالزی با دریافت کارت زرد، نام آن از فهرست ماندگار ژئوپارک‌ها خط خورد. پس از آن فرصت دو ساله‌ای دریافت کرد تا با جبران کوتاهی‌های گذشته، دوباره خود را بالا بکشد، اما این فرصت دو ساله نیز اسفند سال 90 به پایان رسید، بدون این که بتواند بازرسان یونسکو را راضی کند. به این ترتیب، بازرسان که اسفند سال 90 به ایران آمدند، اواخر شهریور سال 91 رای خود را مبنی بر خروج قشم از فهرست یونسکو اعلام کردند. البته متولیان این منطقه تا چند ماه بعد، خبر این خروج فاجعه​آمیز را رسانه​ای نکردند تا شاید بتوانند در این فرصت کوتاه جبران مافات کنند و به دور از شماتت کارشناسان و دوستداران محیط زیست، جایگاه جهانی ژئوپارک قشم را به آن برگردانند که متاسفانه نه تنها در این بازه زمانی که حتی تاکنون و پس از گذشت نزدیک به دو سال هنوز این شرایط را فراهم نکرده​اند.

کوچک بودن قلمرو ژئوپارک، عدم الحاق منطقه حفاظت شده حرا به ژئوپارک قشم، دور بودن دو ژئوسایت از قلمرو اصلی و خارج بودن موزه ژئوپارک از حوزه اصلی آن در کنار نصب تابلو و علائم راهنمایی برای اطلاع​رسانی به گردشگران، احداث و مرمت راه​های دسترسی، توانمندسازی جوامع محلی با مشارکت دادن آنها در برخی فعالیت​ها و فراهم کردن مجموعه عوامل پشتیبانی برای حضور گردشگران در منطقه از مهمترین درخواست​های یونسکو بود که باید در منطقه ژئوپارک قشم ایجاد می​شد، اما به آن توجه نشد.

مدیر ژئوپارک قشم با بیان اینکه تا این معیارهای یونسکو اجرایی نشود، بازگشت به فهرست جهانی ژئوپارک​ها امکان​پذیر نیست، به جام جم می​گوید: این ایرادات که کاملا به جا است، در تمام شش سال عضویت ژئوپارک قشم در یونسکو، از طرف این سازمان به آن وارد بوده و در تمام این مدت نیز برطرف نشده، اما سعی ما این است که این نواقص را حتما تا پایان امسال برطرف و پرونده ژئوپارک را برای ثبت مجدد در فهرست یونسکو دوباره به این سازمان ارجاع دهیم، هرچند برای این کار به اعتباری حدود سه و نیم میلیارد تومان نیازمندیم که فقط در صورت همکاری مسئولان و تامین این اعتبار قادر به انجام این مهم خواهیم بود.

اقبال زبیری البته با اشاره به اقدامات انجام شده از زمان خروج از فهرست یونسکو تاکنون و ناکافی خواندن آنها، به تشریح این اقدامات و وضعیت کنونی ژئوپارک پرداخته و می​افزاید: ژئوپارک قشم مجموعه​ای از 27 ژئوسایت​ همچون دره ستاره​ها، چاهکوه و طولانی​ترین غار نمکی دنیا است که باید زیرساخت​های مورد نظر یونسکو در آنها فراهم شود تا به عنوان ژئوسایت مطرح و یونسکو دوباره حمایت خود را از آن به عنوان یک برند جهانی اعلام کند. با این حال در بیشتر این سایت​ها فقط نیاز است که تابلو اطلاع​رسانی نصب و مسیر دسترسی ایجاد شود و در برخی همچون چاهکو و غار نمکی که در دنیا منحصربه فرد است و قابلیت ثبت جهانی به تنهایی را دارد، نیاز است کارهای بیشتری انجام و زیرساخت​ها در حد استاندارد بین​المللی ایجاد شود که اکنون نیز زیرساخت​های دره ستاره​ها تقریبا به طور کامل و بخشی از زیرساخت​های چاهکوه ایجاد شده، اما سایر ژئوسایت​ها نظیر غار نمکدان همچنان از حداقل امکانات برخوردار است.

به گفته وی به طورکل تاکنون فقط 40 از خواسته​های یونسکو اجرایی شده است، در حالی که در صورت اجرای 70 درصدی این خواسته​ها می​توانیم درخواست بازگشت دوباره به یونسکو را بدهیم.

زبیری با اشاره به اینکه ژئو پارک قشم زیر نظر سازمان منطقه آزاد قشم و مسئولیت آن نیز متوجه این سازمان است، به تشریح علل اجرایی نشدن خواسته​های یونسکو در ژئوپارک در طول سال​های گذشته پرداخته و می​گوید: عملیاتی نشدن این زیرساخت​ها که درواقع سخت و دشوار هم نبود، به دو دلیل عمده اعتقاد و باور نداشتن مسئولان مربوط به اهمیت ثبت این ژئوپارک در فهرست جهانی در سال​های اولیه ثبت و تغییر سریع و پی در پی مدیران سازمان منطقه آزاد قشم به عنوان متولیان این ژئوپارک برمی​گردد.

مدیر ژئوپارک قشم در تشریح دلیل اول یعنی بی​اعتقادی مدیران به اهمیت ژئوپارک یادآور می​شود: در 6 سال اول پس از ثبت این اثر یعنی حدودا تا سال 90 ، مدیران منطقه آزاد نه تنها به اهمیت بین​المللی ژئوپارک و نقش آن در توسعه پایدار منطقه واقف نبودند، بلکه آن را مانعی بر سر راه توسعه تجاری و فعالیت​های اقتصادی​صنعتی منطقه آزاد می​دانستند. این در حالی است که ژئوپارک یک برنامه مدیریتی برای توسعه پایدار است که نه تنها مخالف فعالیت​های اقتصادی نیست، بلکه کمک می​کند که این فعالیت​ها بدون تخریب و آلودگی محیط زیست صورت گیرد، چنانکه اکنون در دل ژئوپارک​های مطرح دنیا چنین فعالیت​هایی صورت می​گیرد و به طور مثال در دل ژئوپارک تراویتای آلمان یک معدن فعال وجود دارد یا در ژئوپارک یونان فعالیت​های صنعتی و اقتصادی انجام می​شود، بدون اینکه منافاتی با توسعه ژئوپارک داشته باشد.

زبیری در توضیح تعویض پی درپی مدیران منطقه آزاد قشم به عنوان دومین نقطه ضعف ژئوپارک قشم می​گوید: تغییر سریع و متناوب مدیران منطقه بویژه در دو سه سال اخیر حتی واکنش منفی یونسکو را به همراه داشت، زیرا در این دو سه سال، مدیریت منطقه آزاد قشم سه تا چهار بار تغییر کرد و با توجه به جدید بودن موضوع ژئوپارک در کشور و حتی دنیا و اطلاع نداشتن مسئولان از چیستی و چگونگی این جاذبه گردشگری جغرافیایی، با هر تغییر باید زمانی صرف اطلاع​رسانی به مدیران تازه​وارد می​شد و تا مدیر جدید تصمیم به انجام کاری برای توسعه ژئوپارک می​گرفت، حکم تعویض وی صادر شده بود.

وی با اشاره به اینکه خوشبختانه در دولت یازدهم به توسعه ژئوپارک و اجرای زیرساخت​های آن توجه زیادی شده است، خاطرنشان می​کند: مدیریت​های جدید منطقه آزاد قشم نظر مثبتی نسبت به این ژئوپارک دارند و در حال پیگیری اختصاص بودجه مورد نظر برای احداث زیرساخت​ها هستند و آقای ترکان،​ رئیس شورای عالی مناطق آزاد کشور نیز دستور حضور یک تیم به کنفرانس دو سالانه ژئوپارک​های جهان را که اواخر شهریور امسال در کانادا برگزار می​شود را داده است، در حالی که سال​های پیش ایران یا در این کنفرانس​ها که بسیار مهم است، حضور نداشت و یا در حد یک کارشناس حاضر می​شد.

ضعف در ارتباطات بین​المللی

در همین حال مدیر محیط زیست قشم و مدیر سابق ژئو پارک قشم نیز در توضیح اهمیت حضور ایران در کنفرانس​های دوسالانه ژئوپارک​های جهان به جام​جم می​گوید: یکی از دلایل عقب ماندگی ژئوپارک قشم، ضعف در ارتباطات بین​المللی، به واسطه حضور نیافتن در کنفرانس​های یونسکو بود، زیرا شبکه ژئوپارک​های جهان مثل یک خانواده عمل می​کند که حضور در این کنفرانس​ها به پیوند این خانواده و رشد و پیشرفت هرکدام در اثر تبادل اطلاعات کمک می​کند و به همین دلیل حضور مستمر در آن بسیار ضروری است.

محمد‌هاشم داخته با اشاره به اینکه اولین کنفرانس در سال 2004 در چین برگزار شد و ششمین آن نیز اواخر شهریور و اوایل مهر امسال در کانادا برگزار می​شود، می​افزاید: این کنفرانس​ها علاوه بر اینکه محلی برای تبادل اطلاعات است، موقعیتی برای چانه​زنی با مسئولان یونسکو برای جلب نظر آنها و گرفتن امتیاز و حمایت از آنها هم هست و به همین دلیل سایر کشورهای عضو معمولا با 7 یا 8 کارشناس و حتی سفیر خود در کشور میزبان در آن حضور می​یابند، این در حالی است که ایران که ژئوپارک آن در کنار ژئوپارک لسوس یونان، بهترین و غنی​ترین ژئوپارک جهان در مشارکت جامعه محلی و توامندسازی بانوان است، در تمام این سال​ها یا در کنفرانس​ها حاضر نمی​شد، یا با یک کارشناس حاضر می​شد که توانایی لازم برای چانه زنی را از دست می داده است..

وی با بیان اینکه مهمترین مشکل ژئوپارک قشم، نبود هماهنگی و تعامل بین همه سازمان​ها و ادارات مربوط و بویژه سازمان منطقه آزاد قشم به عنوان تصمیم​گیرنده اصلی است، تاکید می​کند: این در حالی است که خود ژئوپارک در این مدت خوب کار کرده و بدون اغراق تنها منطقه​ای در کشور است که تاکنون تحت تاثیر تخریب​های زیست محیطی قرار نداشته و حتی پوشش گیاهی آن تا 15 درصد افزایش نیز یافته، با این حال به دلیل بی​توجهی به آن، در فروردین امسال از سطح مدیریتی به سطح یک اداره نیز تنزل پیدا کرده است که این خود در کند شدن روند توسعه آن بسیار تاثیرگذار خواهد بود، زیرا در پی این تصمیم بودجه و امکانات و خدمات به آن نیز کاهش یافته و ضربه جبران​ناپذیر دیگری به آن وارد می​شود.

مدیر محیط زیست قشم افزودن جنگل​های حرا به قلمرو ژئوپارک قشم را یکی دیگر از خواسته​های یونسکو اعلام و عنوان می​کند اکنون این خواسته با حمایت محیط زیست، اجرایی شده و از این بابت دیگر مشکلی وجود ندارد.

فاطمه مرادزاده/ گروه ایران