برج‌هایی که بارگاه توس را از ثبت جهانی محروم کرده‌اند

یکی از کارشناسان حوزه شهرسازی دراین باره به مهر می‌گوید: اکنون سرعت صدور مجوز برای ساخت برج‌های تجاری آن‌قدر بالاست که گمان می‌کنیم در قلب شهری اقتصادی با رویکرد درآمدزایی ایستاده‌ایم، در حالی که مشهد، پایتخت معنوی ایران و دومین کلانشهر مذهبی جهان است.

ابراهیم تکلو با بیان این‌که این شهر هویت خود را از دست داده و بسیاری از زائران با ورود به این شهر، از بی‌هویتی و آشفتگی در شهرسازی و ساخت بناهای آن گلایه مند هستند، می‌افزاید: اکنون دغدغه‌ای برای حفظ بافت تاریخی حرم رضوی وجود ندارد، زیرا برج و باروهای بی‌قواره، بدون هیچ ضابطه‌ای، چهره گنبد رضوی را پوشانده و مانع ثبت جهانی این میراث معنوی شده‌اند.

وی یادآور می‌شود: تا چند سال قبل از هر جهت که می‌ایستادیم، می‌توانستیم حرم رضوی را مشاهده کنیم، در حالی که اکنون از خیابان‌های اطراف حرم هم به زحمت می‌توانیم بارگاه رضوی را نظاره کنیم و دلیل این امر وجود ساخت و سازهای بی‌رویه و بی‌قواره است.

امیدی به ثبت جهانی حرم رضوی نیست

یکی دیگر از کارشناسان معماری ایرانی اسلامی با اشاره به این‌که حرم رضوی سال‌هاست که در محاصره برج‌ها و ساختمان‌های مرتفع قرار دارد و با این وضع امیدی برای ثبت این میراث معنوی در فهرست آثار یونسکو باقی نمی‌ماند، می‌گوید: امروزه وضع معماری شهر مشهد به قدری آشفته است که با ورود به آن گمان نمی‌کنیم که وارد دومین کلانشهر مذهبی جهان شده‌ایم، در حالی که این شهر مذهبی نباید دچار ضعف و آشفتگی در معماری باشد و از سویی دیگر حرم رضوی به عنوان مکانی مقدس و معنوی نباید در دل این شهر و در محاصره آسمانخراش‌ها ناپدید شود، زیرا با این وضع بارگاه شهید توس هرگز در فهرست آثار جهانی ثبت نخواهد شد.

حمید کاکایی می‌افزاید: مشهد شهری مذهبی است که باید در زمینه الگوی ساخت و ساز ایرانی اسلامی پیشرو باشد، حال آن‌که این گونه نیست و هر روز با عبور از خیابان‌های منتهی به حرم رضوی، بیش از بیش شاهد درهم ریختگی در معماری و بلندمرتبه سازی بی‌قاعده و بی‌قواره‌ای هستیم که هیچ شباهتی به سبک معماری اسلامی ندارد.

برخورد جدی شورای شهر با بلندمرتبه‌سازی

یک عضو شورای شهر مشهد نیز با انتقاد از بلندمرتبه‌سازی در پیرامون حرم رضوی می‌گوید: شورای شهر با بلندمرتبه‌سازی در پایتخت معنوی برخورد جدی می‌کند و برای اجرای طرح معماری اسلامی ‌ایرانی از این پس از صدور مجوز برای احداث ساختمان‌های بلند‌مرتبه‌ در اطراف حرم ممانعت به عمل خواهد آورد.

فاطمه غیور با بیان این‌که بلندمرتبه‌سازی بی‌قاعده، ضعفی بزرگ در معماری اطراف حرم مطهر محسوب می‌شود، می‌افزاید: برخی کارشناسان اعتقاد دارند تا یک کیلومتر اطراف حرم از هر طرف باید تسطیح شود، اما باید در نظر داشت که آزادسازی این حریم بودجه‌ای هنگفت می‌طلبد.

معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز با تاکید براین‌که حرم رضوی به لحاظ معماری و قدمت، ظرفیت ثبت در فهرست میراث جهانی را دارد، می‌گوید: اما با توجه به این‌که شان امام رضا(ع) اجل از این مسائل است، هیچ‌گاه به این مساله به صورت جدی پرداخته نشده است و اکنون نیز به دلیل وجود ساختمان‌های مرتفع، ثبت جهانی این اثر معنوی امکان‌پذیر نیست.

حسین عباس‌زاده یادآور می‌شود: بنای اصلی و گنبد حرم رضوی و چند مجموعه اطراف آن، شامل مسجد گوهرشاد و چند مدرسه، 80 سال پیش به ثبت ملی رسیده و بنای اصلی حرم نیز متعلق به قرن چهارم هجری بوده و تزئینات و طلاکاری گنبد و بنا مربوط به دوره صفوی است.

وی تاکید می‌کند: حرم رضوی دارای ارزش بالای معماری و تاریخی فرهنگی است و به عنوان یک مجموعه معنوی زیارتی که سالانه میلیون‌ها زائر را به سوی خود جذب می‌کند، قابلیت ثبت در فهرست آثار جهانی را دارد، اما این اقدام زمانبر بوده و باتوجه به وجود ساختمان‌های مرتفع این کار سخت و دشوار است.

به گفته این مسئول ساخت و سازهای بی‌رویه و غیراصولی اطراف حرم که مغایر با شرایط و ضوابط یونسکو برای ثبت جهانی است، مانع بزرگ تحقق این امر است.

توسعه دلیل رشد مجتمع‌های تجاری

عباس‌زاده با بیان این‌که طرح توسعه اطراف حرم به منابع مالی هنگفتی نیاز داشت و به همین دلیل شهرداری هم برای تامین این منابع مالی ناچار به احداث مجتمع‌های مسکونی تجاری در اطراف حرم شد، می‌گوید: طرح توسعه و بهسازی اطراف حرم از حدود 20 سال پیش آغاز شد و اولویت نخست در این مقوله، تسهیل امور زائران بود و به مسائل دیگر توجهی نشد، بنابراین شهرداری با احداث مجتمع‌های تجاری، بودجه مورد نیاز برای توسعه حریم را تامین کرد و این موضوع موجب ساخت بناهای مرتفع و تخریب بناهای تاریخی و معنوی شد.

وی تاکید می‌کند: برخی از اشتباهات در نحوه ساخت و سازها و بلندمرتبه‌سازی هیچ‌گاه قابل جبران نیست. به عنوان نمونه در سال‌ 45 تمام وسعت این شهر پایین‌تر از حرم قرار داشت، اما اکنون ساختمان‌ها بلندتر از حرم رضوی است.

به گفته معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی طرح توسعه اطراف حرم از طرحی تفصیلی پیروی می‌کند، اما این طرح بدرستی انجام نشده، طوری که هتل‌های اطراف حرم بدون زیبایی‌های معماری ایرانی ـ اسلامی و بسیار زشت و بی‌قواره ساخته شده است و در چنین شرایطی از بین بردن ساختمان‌های مرتفعی که در دل این شهر ساخته شده، کار ساده‌ای نیست، بنابراین نمی‌توان به ثبت جهانی این اثر امیدوار بود.

ابراهیم اسدی بشلی، رئیس انجمن توسعه صنعت گردشگری مجمع متخصصین ایران نیز با بیان این‌که سازمان ملل متحد از قرار گرفتن آرامگاه امام هشتم(ع) در فهرست میراث جهانی یونسکو حمایت می‌کند، تاکید می‌کند: این اثر باید در فهرست میراث جهانی قرار گرفته و از سوی جامعه جهانی تحت مراقبت قرار گیرد، بنابراین از قرار گرفتن این اثر در فهرست میراث جهانی حمایت می‌کنیم تا این امر در سریع‌ترین زمان ممکن محقق شود.