فلامینگو، پرنده‌ای زیبا اما آسیب‌پذیر

گونه اول در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در رده حداقل نگرانی قرار دارد اما این گونه جزو پرندگان حمایت شده است که حفاظت از آن در زیستگاه‌ها و مناطق خاص زادآوری‌اش از اهمیت بسزایی برخوردار است. در مقابل، گونه دوم در رده در معرض تهدید قرار دارد و بررسی وضع جمعیتی و حفاظتی‌اش بخصوص در تالاب‌هایی همچون خورخوران و سواحل هرمزگان واجد اهمیت است.

فلامینگوهای بزرگ‌تر قلمرو وسیعی دارند اما معمولا مناطق ساحلی و دریاچه‌های شور و کم‌عمق را برای ساخت آشیانه‌های گلی و کاسه‌مانند خود ترجیح می‌دهند. فلامینگوهای کوچک‌تر، مهاجر خلیج‌فارس و دریای عمان هستند و بیشتر در دریای عمان دیده می‌شوند. تصرف زیستگاه‌های طبیعی این پرنده، آلودگی آب با انواع حشره‌کش‌های شیمیایی و فلزات سنگین از جمله مواردی هستند که جمعیت این گونه را بشدت تهدید می‌کنند.

روایت یک گونه نادر

فلامینگوی کوهستانی آندز (andinus)، نه‌تنها یکی از نادرترین گونه‌های حیات‌وحش، بلکه یکی از پنج گونه فلامینگوی شناخته‌شده در جهان است. این پرنده کمیاب تنها در تعداد معدودی از دریاچه‌های بکر و دورافتاده رشته کوه‌های آندز واقع در کرانه باختری آمریکای لاتین زیست می‌کند. تخریب گسترده زیستگاه از جمله دلایلی است که بشدت بقای آن را در معرض تهدید قرار داده، چنانچه این گونه در حال حاضر در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، در رده آسیب‌پذیر قرار دارد. فاصله این پرنده زیبا با گونه‌های در معرض خطر، بیشتر از یک قدم نیست.

فلامینگوی کوهستانی آندز به یکی از قدیمی‌ترین خانواده‌های پرندگان که سابقه حضورشان روی کره زمین بیش از 50 میلیون سال است، تعلق دارد. امروزه فلامینگوهای آندز را تنها می‌توان در پونا یک دشت مرتفع، سرد و خشک واقع در قلب رشته‌ کوه‌های آندز سراغ گرفت. ارتفاع زیستگاه این پرنده چیزی حدود 2300 تا 4500 متر بالاتر از سطح آب دریاست. دریاچه‌هایی که این پرندگان پرهای خود را به آب‌های آن می‌زنند، ده برابر بیشتر از آب دریاها شور است. با این‌که آب این دریاچه‌ها چندان که باید مطبوع به نظر نمی‌رسد، اما باید گفت همین زیستگاه‌های ظاهراً نامتعارف، خاستگاه نوعی از دیاتومه‌هاست که منبع غذایی این پرندگان هستند. دیاتومه‌ها جلبک‌های تک‌سلولی میکروسکوپی هستند که می‌توان آنها را گیاهانی فاقد ساقه، ریشه و حتی برگ قلمداد کرد. ظاهر عجیب و غریب نوک فلامینگوها نیز دقیقا با نوع تغذیه آنها در آب‌های کم‌عمق و شور سازگاری دارد. آنها برای غذا خوردن نخست سر را در آب برده و قسمت بالایی نوک را همچون کاسه‌ای در آب نگه داشته و می‌گردانند. نوک فلامینگوها دارای ردیف‌هایی با ساختارهای شانه‌مانند است که پرنده با کمک آنها آب را الک کرده و غذاهای کوچک و میکروسکوپی خود را به‌وسیله پمپاژ آب از نوک و با عملکرد پیستون‌مانند زبان بزرگش به‌دست می‌آورد.

تهدیدهای چندگانه

از میان گونه‌های مختلف فلامینگوها، فقط فلامینگوی بزرگ (Phoenicopterus‌/‌ruber) در معرض خطر نیست. چهار گونه دیگر حتی با وجود آن‌که در برخی از نقاط کره زمین ممکن است جمعیت‌شان به چند میلیون هم بالغ شود، اما باز در معرض خطر هستند. حتی کارشناسان هشدار می‌دهند وضع فلامینگوی بزرگ چندان با دیگر همنوعانش تفاوت ندارد. شکار یکی از مهم‌ترین تهدیداتی است که جمعیت فلامینگوها را تهدید می‌کند. از آنجا که چرخه زادآوری این پرنده زیبا، طولانی و مکان‌های مخصوص زادآوری آنها نیز بسیار محدود است، جمعیت بیشتر فلامینگوها برای بقا با مشکلات جدی مواجه است. تعداد زیستگاه‌های عمده و مناسب برای زادآوری چهارگونه در معرض خطر فلامینگوها در جهان کمتر از 30 مورد گزارش شده است اما شرایط فلامینگوی کوهستانی آندز از دیگران وخیم‌تر است. تحقیقات نشان داده این گونه که کوچک‌ترین جمعیت فلامینگوها را به خود اختصاص داده، از اواسط دهه 1980 میلادی (1359 تا 1369 ه.ش.) کاهش جمعیتی تقریبا معادل 24 درصد در 15 سال را تجربه کرده است. علاوه بر این موفقیت، زادآوری فلامینگوها به شکل قابل‌ملاحظه‌ای کم است. گونه‌های بالغ اغلب طول عمر زیادی (بیشتر از 50 سال) دارند. در نتیجه احتمال احیای جمعیت گاه در چند سال هم فراهم نمی‌شود. فعالیت‌های انسانی بخصوص کان‌کنی، آلودگی آب، تغییرات جوی، نوسانات سطح آب و مهم‌تر از همه خشکسالی، از جمله عوامل تهدیدکننده‌ جمعیت فلامینگوها هستند.

سرنوشت محتوم برخی جوجه فلامینگوها

گاهی اوقات دیده شده افراد ناآگاه جوجه فلامینگوها را از لانه‌هایشان برداشته و اقدام به فروش آنها می‌کنند.

جوجه فلامینگوها پرندگانی بشدت آسیب‌پذیر هستند و جدای از نحوه تغذیه متفاوت، بدون مادر توانایی بقا ندارند. در نتیجه خرید و فروش آنها هیچ تفاوتی با شکار یا کشتن این پرندگان زیبا ندارد. در حالی که حضور فلامینگوها در طبیعت نه‌تنها به دلایل زیباشناختی بلکه حتی به دلیل اهمیت حفظ سلامت اکوسیستم از اهمیت بسزایی برخوردار است. فلامینگوها پرندگان فوق‌العاده حساسی هستند که فعالیت انسانی و ایجاد اغتشاش در محیط می‌تواند بسرعت و براحتی بر زادآوری آنها تاثیر منفی بگذارد.

چرا فلامینگوها صورتی هستند؟

رنگ پر و بال فلامینگوها وقتی روی زمین هستند، اغلب سفید یا صورتی است اما هنگام پرواز بال‌های آنها به شکلی کاملا قابل‌توجه و اشتباه‌نشدنی به رنگ‌های صورتی، لاکی و سیاه دیده می‌شود. گردن دراز و پاهای بلند آنها نیز هنگام پرواز حالت کشیده دارد. اما رنگ متمایز پرهای فلامینگوها که زیبایی‌اش گاه به قیمت جان آنها تمام می‌شود، رابطه مستقیمی با نوع تغذیه این پرندگان دارد. چنانچه اشاره شد، منبع عمده غذایی فلامینگوها از دیاتومه‌ها، جلبک و بی‌مهرگان خیلی ریز از جمله آرتیمیا که نوعی سخت‌پوست آب‌های شور است، تشکیل شده. میزان رنگ صورتی پر و بال‌های زینتی هم دقیقا به میزان رنگدانه‌های موسوم به کتوکاروتنوئید موجود در رژیم غذایی بستگی دارد. این رنگدانه همان رنگدانه‌ای است که هویج را به رنگ نارنجی تبدیل می‌کند. علاوه بر این مکمل دارویی شناخته‌شده موسوم به ویتامین A نیز از این رنگدانه جادویی که برای بدن انسان‌ها، حیوانات و پرندگان حیاتی است؛ ساخته می‌شود.

چرا در برخی باغ‌وحش‌ها فلامینگوها رنگ‌های تندتری دارند؟

صاحبان باغ‌وحش‌ها گاهی برای آن‌که فلامینگوهای اسیر خود را به اصطلاح خوش‌آب و رنگ‌تر نمایند، از ترکیب شیمیایی به نام کانتاکسانتین در غذایشان استفاده می‌کنند. این ترکیب شیمیایی همان ترکیبی است که گاه پرورش‌دهندگان ماهی سلمون نیز برای آن‌که ماهی‌های خود را در نظر مشتریان جذاب‌تر کنند، به غذایشان اضافه می‌کنند. نکته خنده‌دار اینجاست که برخی حتی تصور می‌کنند مصرف چنین قرص‌هایی می‌تواند پوست آنها را برنزه جلوه دهد اما این افراد اغلب نمی‌دانند بازتاب این ترکیب بر پوست بدن انسان بیشتر به صورت نارنجی رنگ و شبیه هویج است! اواخر دهه 1980 میلادی (1359 تا 1369 ه.ش.) بحث سر مصرف قرص‌ها و مواد افزودنی حاوی کانتاکسانتین بشدت بالا گرفت. بعدها حتی شواهدی ارائه شد که نشان می‌داد میزان قابل‌توجهی از کریستال‌های کانتاکسانتین در شبکیه چشم تعدادی از افرادی که به میزان زیاد از این ماده استفاده کرده‌ بودند، رسوب کرده است. کانتاکسانتین یک آنتی‌اکسیدان رادیکال و قابل‌حل در مایع است که به صورت طبیعی در بدن موجودات زنده از جمله پرندگان یافت می‌شود اما مصرف غیرمجاز آن نه‌تنها در بدن پرندگان بلکه حتی در بدن انسان‌ها عواقب سوء خواهد داشت.

مترجم: فرناز حیدری

منبع: webmd