جماعت تجار تریاکی

رونق تجارت تریاک باعث شد که تجار، علما و شاهزادگان قاجاری، به تولید و تجارت تریاک روی آورند. میرزا حسن فسایی در کتاب فارسنامه ناصری درباره رونق تجارت تریاک و به وجود آمدن طبقه تاجران تریاکی در عصر ناصری، می­نویسد: «فخرالامثال، سلاله سادات میرزا آقا تاجر، در این چند ساله که متاع تجارت، کاسد و بازار معاملات فاسد گشته از سرمایه خود ضیاع و عقاری در بلوکات فارس خریده­اند و حصه دیگر را در معاملات تجارت تریاک که نزدیک ده سال است رواجی گرفته، انداخته­اند و به این جهت این جماعت را تاجر تریاکی گویند» (فارسنامه ناصری، ج 2، ص 956)

علاوه بر تجار، شاهزادگان و حاکمان قاجاری نیز به خرید زمین و تولید تریاک علاقمند بودند. یکی از مشهورترین این افراد، ظل السلطان پسر ارشد ناصرالدین شاه حاکم اصفهان بود که در بیشتر زمین­هایش پنبه و خشخاش کاشته بود، از تجار و بازرگانان معروفی که در زمینه معاملات تریاک فعالیت داشتند نیز می­توان به امین­الضرب و معین­التجار بوشهری اشاره کرد.

رونق معاملات تریاک در دوره مشروطه و پهلوی نیز ادامه یافت. سندی که در پی می­آید عریضه­ای از تاجری به نام آقا سید احمد شجاع­زاده موسوی از تاجر معروف معین­التجار بوشهری در باب معامله تریاک.

***

مورخه دهم شهر صیام 1243

از بهبهان

15/2/4[130]

مقام منیع مجلس شورای ملی شید الله ارکانه

فدوی شجاع زاده موسوی، ساکن بهبهان سالیان دراز است حرفه­ام تجارت در بهبهان و رامهرمز و خوزستان می­باشد، در ماه صفر پنجاه چکه تریاک که دارای باندرول تجارتی باشد، برای حمل و تجارت از معین التجار بهبهانی ابتیاع، بعد از دقت و رسیدگی به اقلام تریاک، معلوم گردید که مطابق قانون الصاق باندرول به آنها نشده است، یعنی اقلام تریاک از 4 و نیم تا شش مثقال بوده و بر آنها کلیه فقط باندرول 4 مثقالی الصاق نموده­اند، و باندرول الصاق شده هم باندرول مصرف محلی بود که نمی­توانستم آن را به عنوان تجارت حمل کنم، فسخ معامله از معین التجار تقاضا، و او ابداً حاضر به استرداد آن نگردید، اضطراراً تلگرافاً به وزارت مالیه و اداره ایالتی مالیه فارس، صورت واقعه را مخابره و استفسار نموده که آیا می­توانم تریاک را برای فروش به سایر بلاد داخله حمل نمایم، از وزارت مالیه به امضاء کلنل مکرماک جواب رسید در صورتی که باندرول مصرف محلی الصاق نشده و تریاک­ها دارای باندرول قانونی تجارتی باشد، می­تواند به بلاد داخله برای تجارت حمل و الّا خیر، مالیه فارس هم قریب به مضمون فوق جواب داد، نیز مراسله به مالیه بهبهان نوشته و سؤال فوق را تجدید نموده، مالیه بهبهان هم جواب منفی دادند، بنده هم جداً فسخ تریاک را از معین التجار درخواست، او بعلت تنفیذ و سلطه و علل دیگر که یکی از آنها نماینده سیاسی انگلیس­هاست، می­خواست این تریاک­های قاچاقی را به گردن بنده بار نموده و آن را مسترد ندارد، در صورتی که روز اول دستخط از او گرفته بودم که این تریاک را به هر جا از بلاد داخله بخواهم، برای فروش حمل نمایم، اگر ممانعتی باشد، بعهده خودش باشد، بالاخره بعد از 3 ماه زحمت و دوندگی، وقتی دید اسناد رسمی از بطلان معامله به دست آورده­ام و اصرار به رفع آن می­نمایم، بنده را مجبور نموده که اقل یکصد تومان خسارت کرده و تریاک را مسترد دارد، بعد از رفع تریاک با اینکه تا اندازه پیشکار مالیه فارس از وضعیت مستحضر بود، شرح واقعه را با سواد اسناد رسمی، به اداره ایالتی مالیه فارس عرض و استدعای تعقیب و رسیدگی نمود، به این معنی که بعد از کشف این تقلب و خیانت از معین التجار و بعد از اینکه سال قبل در همین ایام، در زمان حکومتی آقای سلطان اسدالله خان سلمانی از بهبهان، تلگرافی از وزارت داخله به حکومت بهبهان رسید مشعر بر اینکه، از وزارت مالیه به وزارت داخله می­نویسند که در بهبهان بعضی از متنفذین، تریاک قاچاق خرید و فروش و حمل می­نمایند و از این حیث، نکث زیادی بر عواید تحدید و مالیه بهبهان وارد آمده؛ لازم است جداً مرتکب را مجازات و جلوگیری به عمل آورند، و فقط حکومت وقت یا من اکتفا نموده که حکم وزارت داخله را به دیوار الصاق نماید و ابداً اقدامی در جلوگیری به عمل نیاورد، و این باعث شده، که بر تجری و ادامه معاملات قاچاقی مصر است، با این پست جوابی از مالیه فارس رسیده که سواد آن این است: آقای آقا سید احمد شجاع­زاده مراسله جنابعالی ملاحظه شد، می­دانید که اداره مالیه مداخله در معاملات تجارتی نمی­کند و حکمیت در معاملات تجارتی ولو اینکه مربوط به معامله تریاک هم از وظیفه اداره مالیه خارج است، شکایات خود را از معین التجار به مقامات صالحه رجوع کنید، حال از آن مقام منیع عاجزانه سوال می­نماید که آیا جواب بنده این است که مالیه فارس نوشته، در صورتی که بنده درخواست تصفیه معامله از مالیه نکرده، بلکه بنده مشروحاً کشف خیانت و تقلب دائم التزاید او را نوشته و مدلل داشته، البته وظیفه دوایر دولتی و هر ایرانی وطن­خواهی است که حتی القوه از اینگونه عملیات سوء جلوگیری نماید.

از آن مقام منیع استدعا دارد که وزارت مالیه را مستحضر فرمایند که نظری به عملیات مأمورین خود بیندازد تا به این اندازه افراط و تفریط در عواید دولت واقع نشود.

یا اینکه تریاک عنوان قاچاقی داشت و اسناد کتبی و تلگرافی وزارت مالیه و مالیه فارس و بهبهان در دست داشت، ابداً چاره نمی‌کرد که تریاک را مسترد بدارد و بعد از سه ماه دوندگی و معطلی، مجبورمان کرد که یک‌صد تومان ضرر به بنده وارد آورد، قریب سی تومان مخارج تلگرافات بوده است، چون از هرجا بیچاره شده و حریفش نشده، اضطراراً تحمل خسارت فوق را نموده و متظلمات از مجلس مقدس که دادرسی فقرا و ضعفا فرمایند و مترصد است از بذل توجه مجلس، حقوق حقه بنده را که در واقع جریمه نموده است، مسترد گردد.

خواب و آرام ندارم که نتیجه و ثمره دادرسی از مجلس و نمایندگان محترم برخوردار شوم.

با تقدیم احترامات لازمه

[مهر و امضا:] سید احمد اخوان شجاع زاده بهبهانی

[پاسخ کمیسیون عرایض در هامش:]

مقصود متظلم استرداد یک‌صد تومان است، خوب است به‌طوری که از مالیه جواب دریافت داشته، جواب بدهید به عدلیه مراجعه کند.

[امضا:] حسن ملک التجار

(عرایض مجلس شورای ملی، دوره پنجم، کارتن 20، دوسیه 151)

شادی معرفتی