دشت لاله‌های واژگون را نجات دهید

وی در عین حال به تهیه و تدوین طرحی از سوی میراث فرهنگی برای نجات این دشت اشاره می​کند که در صورت همکاری سایر سازمان​های مسئول استان، در سال 94 اجرایی می​شود.

لاله واژگون یا لاله نگونسار که به آن «اشک مریم» یا «لاله اشک» نیز گفته می​شود، از منحصربه‌فردترین گونه گل‌ها و گیاهان بومی و وحشی مناطق کوهستانی ایران است که از طریق پیار و بذر تکثیر می​شود و چرای احشام، تخریب زیستگاه برای ایجاد اراضی کشاورزی و چیدن و کندن آن از ریشه برای عرضه به بازار، از مهم‌ترین عوامل تهدید این گیاه است که این مورد آخر، در سال​های اخیر رواج بسیاری یافته است.

این گیاه هرساله در نواحی شمالی زاگرس از اواخر فروردین تا آخر اردیبهشت و در مناطق جنوبی در اواسط تابستان گل می​دهد و در دو رنگ زرد و قرمز در این دشت​ها به جلوه​گری می​پردازد، هرچند به عقیده گیاه​شناسان، نسل این گل سر به زیر به سرعت در حال انقراض بوده و زیستگاه و تعداد این گونه گیاهی بسیار کم شده است.

بر اساس مصوبه شماره 150 مورخ 27/11/75 شورای عالی محیط زیست نیز وضعیت لاله واژگون نگران کننده اعلام شده است.

معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه 70 درصد دشت لاله​های واژگون این استان طی دو دهه اخیر نابود شده است، به جام جم می​گوید: این دشت معمولا در روزهای پایانی هفته در اردیبهشت ماه، پذیرای بیش از 50 هزار بازدیدکننده است که در مجموع بیش از صد هزار نفر سالانه از این دشت بازدید می​کنند.

حیدر صادقی با تاکید بر اینکه متاسفانه این جمیعت نه تنها سودی برای این منطقه به لحاظ رونق اقتصادی و کسب درآمد گردشگری ندارند، بلکه موجب تخریب و نابودی این دشت شده​اند، می​افزاید: علاوه بر گردشگران، عواملی همچون نبود زیرساخت​های لازم برای میزبانی از این جمعیت، نبود اعتبار برای حفاظت از منطقه، موضوع دام عشایر و چرای آنها در دشت و در نهایت، نبود متولی خاص برای نگهداری از این میراث طبیعی، طی سال​های اخیر به تخریب آن دامن زده و عملا کسب درآمد از آن را به عنوان یک جاذبه طبیعی گردشگری،​ غیرممکن ساخته است.

وی نبود زیرساخت​های قانونی و حقوقی مشخص در این زمینه را از دیگر مشکلات مهم این دشت عنوان و خاطرنشان می​کند: به طور مثال منابع طبیعی در گذشته، بهره برداری از این دشت​ها را به عشایر واگذار کرده، در حالی که چرای دام یکی از عوامل مهم نابودی دشت لاله​های واژگون است، زیرا دام​ها پیاز لاله​ها را لگدکوب می​کنند. از سویی عشایر به دلیل مجوزی که سال​ها پیش از منابع طبیعی گرفته​اند، خود را مالک عرفی این دشتها می​دانند و اکنون که میراث قصد مداخله در این زمینه برای احیا و مراقبت از این میراث طبیعی را دارد، با این مشکل مواجه است که چگونه این بحث حقوقی را حل و فصل و عشایر را قانع و راضی به خروج دام​هایشان از این منطقه کند.

این کارشناس​مسئول با تاکید بر اینکه منابع طبیعی باید در حل این مشکل حقوقی و قانونی مداخله و کمک کند، تصریح می​کند: در حالی که میراث فرهنگی به این دشت​ها به عنوان یک جاذبه طبیعی می​نگرد، از دید منابع طبیعی، حکم مراتعی را دارد که به تغذیه دام کمک می​کند، بنابراین خلا قانونی موجود در این زمینه که به ایجاد این دو نگاه متفاوت منجر شده است، باید هرچه سریع​تر برطرف شود.

صادقی با بیان اینکه گردشگران نیز به طرق مختلف از جمله کندن پیاز و بذر این گیاه برای کاشت در گلدان و باغچه خانه​شان، به تخریب این دشت دامن می​زنند، در حالی که می​شد با برنامه​ریزی و انجام اقداماتی مانع این تخریبات شد، می​گوید: به طور مثال با ایجاد مرکزی برای تولید و تکثیر بذر این گل در منطقه و عرضه آن به مردم، می​توان جلوی از ریشه کندن آن را گرفت. یا اینکه ورود گردشگران را به دشت ضابطه​مند کرد، همان​طور که در سایر کشورهای جهان شاهد آن هستیم. معمولا در دنیا پارک​های طبیعی را غرق کرده و در ساعتی مشخص از روز به تورها اجازه ورود و خروج به آن را می​دهند آنهم تحت کنترل و نظارت شدید، در حالی که میراث طبیعی ما بدون هیچ حفاظ و نظارتی در اختیار مردم است تا هرگونه که می​خواهند با آن رفتار کنند.

تدوین طرحی برای نجات لاله​های واژگون

معاون گردشگری میراث چهارمحال و بختیاری در عین حال به تدوین طرحی در این سازمان با رویکرد طبیعت​گردی و به منظور حفاظت از دشت لاله واژگون استان خبر می​دهد که به رویت سایر سازمان​های مربوط از جمله استانداری نیز رسیده و تایید اولیه را برای اجرا درسال 94 دریافت کرده است.

صادقی با تاکید بر اینکه با وجود تصویب و تایید، اگر طرح با همان کیفیت مورد نظر میراث و رفع خلاهای قانونی، به اجرا در نیاید، باید در انتظار تخریب بیشتر دشت لاله​های واژگون بود، یادآور می​شود: در این طرح مواردی همچون فرهنگسازی، چگونگی استفاده از دشت، ورود و خروج گردشگران و تورها، ایجاد زیرساخت​هایی نظیر پارکینگ و آب آشامیدنی، رفع مشکل چرای دام عشایر، نحوه اشتغالزایی و عرضه سوغاتی به جای لاله​های واژگون، گنجانده شده است.

وی خاطرنشان می​کند که امسال برای اولین بار، گروهی تحت مدیریت شهرداری چلگرد برای حفاظت از این دشت در منطقه حضور یافته که این گروه شامل نیروهایی از یگان حفاظت منابع طبیعی، میراث فرهنگی، سازمان محیط زیست و افراد محلی و گروه​های مردم​نهاد است.

رواج خرید و فروش اشک سیاوش

رواج پدیده خرید و فروش لاله​های واژگون در سال​های اخیر، یکی از عواملی است که رویشگاه​های این گل زیبا و گیاه منحصربه فرد را در معرض تهدید و نابودی قرار داده است. کشف 1500 شاخه از این گل توسط یگان محیط زیست استان تهران که حدود ده روز پیش صورت گرفت، نشان​دهنده بی​توجهی برخی از مردم به وضعیت ناگوار رویشگاه​های این گیاه، با همه اطلاع​رسانی​ها و هشدارهای صورت گرفته است.

به گفته فرمانده یگان حفاظت محیط زیست تهران این محموله قاچاق، در بازار گل امام رضا واقع در جاده خاوران، کشف و ضبط شد که از آنجا به سایر مراکز فروش در تهران عرضه می​شد.

هومان خاکپور، دیده​بان طبیعت بختیاری در پاسخ به این پرسش که چرا تمهیدی برای جلوگیری از خرید و فروش لاله​های واژگون اتخاذ نمی​شود، می​گوید: لاله​های واژگون در بسیاری از نقاط زاگرس به لحاظ اکوتوریستی گونه​ای ارزشمند است و از آن جا که به لحاظ علوفه​ای ارزشی ندارد، دستگاه​های متولی، برنامه​ای مدون برای حفاظت جدی از این گونه ندارند.

وی در گفت و گو با خبرگزاری میراث فرهنگی می​افزاید: پیش از این گردشگران لاله​ها را می​کندند و این کمتر به رویشگاه​ها آسیب می​زد، اما با رواج خرید و فروش لاله​های واژگون، تخریب رویشگاه​ها و افت کیفی آنها قابل مشاهده است.

به گفته خاکپور هیچ قانونی نیز در مورد حمل و فروش لاله​های واژگون وجود ندارد و از آن جا که قانون در این مورد، فقط کندن لاله​ها را منع کرده است، نمی​توان با عوامل حمل و فروش آنها برخورد قانونی کرد.

وی با بیان اینکه این گل​ها دوره کوتاهی از اواخر فروردین تا اواخر اردیبهشت شکوفا هستند و بعد از آن دوره بذردهی آن​هاست، بنابراین هنگامی که گل​ها چیده و از منطقه خارج می​شود، امکان بذردهی وجود ندارد، می​گوید: مهمترین اقدام ممکن برای نجات این رویشگاه​ها، مشارکت جوامع محلی در حفاظت از این زیستگاه هاست، به این صورت که خود آنها در زمینه ارزش این رویشگاه​ها توجیه باشند و به گردشگران و سودجویان اجازه کندن آن​ها را ندهند.

این فعال محیط زیست و منابع طبیعی یادآور می​شود: شکستن ساقه گل​ها در اثر پهن کردن زیراندازها، لگدمال کردن لاله​ها در اثر ترددهای غیراصولی و غیرضروری بازدیدکنندگان در دشت و کنترل نکردن فرزندان و ممانعت از آسیب​رسانی آنان به گل​ها و گیاهان و ورود دام به دشت و چرای بیش از ظرفیت در آن، از دیگر عواملی است که روند طبیعی گل​دهی و بذردهی لاله را مختل کرده و تجدید حیات طبیعی دشت را به مخاطره انداخته و همه اینها در حالی است که اخیرا طغیان آفات و بیماری​ها هم به این عوامل اضافه شده که می​تواند در شادابی و زادآوری طبیعی لاله​ها بسیار مؤثر باشد.

به گفته وی طغیان آفات و بیماری ناشی از ضعف بیولوژیکی لاله​ها است که دلیل آن همان عوامل انسانی، فشار دام و نامدیریتی حاکم بر این جاذبه طبیعی است.

در همین حال یکی از اعضای انجمن دوستداران طبیعت گلپایگان استان اصفهان نیز با اشاره به اینکه در بهار سال گذشته دوست‌داران محیط زیست سعی در معرفی منطقه گردشگری هنده ( دشت لاله​های واژگون ) داشتند که تا حدودی هم موفق بودند و گردشگران زیادی در اردیبهشت به منطقه آمدند، تاکید می​کند: به اعتقاد من ابتدا باید فرهنگ​سازی گردشگری را در این مناطق ایجاد کنیم، سپس به معرفی دقیق منطقه بپردازیم.

محمود نیکنامی می​افزاید: متاسفانه با معرفی دشت لاله‌های واژگون منطقه هنده، گردشگران به این منطقه هجوم آوردند و زباله‌های فراوانی را در طبیعت رها کردند.

وی با اشاره به اینکه در فروردین و اردیبهشت سال گذشته، شاهد نابودی قسمت عظیمی از گونه‌های گیاهی منطقه غرب گلپایگان بودیم، خاطرنشان می​کند: تبلیغات نامناسب قبل از آماده​سازی زیرساخت​های گردشگری و هجوم نامهربانانه به طبیعت منطقه، ضربه سختی به آن منطقه وارد کرده است.

رویشگاه​های اشک لاله در ایران

15 گونه لاله واژگون در ایران پراکنش دارد که علاوه بر دشت کوهرنگ و کوه‌های صمصامی در چهارمحال و بختیاری ـ که زادگاه اصلی لاله‌های واژگون و بزرگترین و معروفترین رویشگاه این گیاه است، ارتفاعات اشترانکوه و شهرستان الیگودرز لرستان، گلستان​کوه خوانسار و روستای هنده از توابع گلپایگان اصفهان، دشت‌های ییلاقی سررود و دامنه‌های دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد، ارتفاعات، دیمزارهای گندم، حاشیه جاده‌ها و دشت‌های وسیعی از شهرستان مانه‌ و سملقان در خراسان شمالی و مناطقی از ایلام، کردستان و شاهو در کرمانشاه نیز از دیگر مناطقی است که این گیاه در آنجا می‌روید. کردستانی ها به این گل که کمی کوتاه تر از نمونه های جنوبی زاگرس است، شیلر می‌گویند و در پاوه و اورامانات استان کرمانشاه نیز هنوز به این گل، «اشک سیاوش» گفته می​شود.

در متون فارسی آمده این لاله، شاهد مرگ سیاوش بوده و از غصه این اتفاق سر به زیر شده و اشک می‌ریزد. اشک‌های لاله واژگون در حقیقت شیره بی​رنگی است که در درون لاله قرار دارد و گاهی به سمت پائین سرازیر می‌شود.

لاله واژگون مقاومت زیادی در برابر سرما و سازگاری ویژه‌ای با دامنه‌های سنگلاخی و صخره‌ای دارد و اگر زیستگاه این گل به وسیله انسان و دام تخریب نشود، توانایی پوشاندن عرصه‌های وسیعی از طبیعت را با رویش هزاران شاخه زیبا دارد.

فاطمه مرادزاده/ گروه ایران